bid ié en Japan in vroeger tijden
POIRRIÉ
Over acupunctuur, de V.O.C. en nog het een en ander.
Zoals gewoonlijk breng ik mijn vrije tijd vaak door in de openbare bibliotheek
in onze woonplaats, Ottumwa, Iowa. Ik heb er de fijnste boeken gelezen betrek
king hebbende op het voormalige Indië. Onlangs las ik e.e.a. over de relatie
tussen Japan en de V.O.C. die in menig opzicht bijgedragen heeft tot de ont
wikkeling van de medische wereld aldaar. Ettelijke bekwame chirurgen van
Europa met avontuurlijke achtergrond moeten zich aangetrokken hebben gevoeld
tot het leven in het verre Oosten en alleen dienstneming in de V.O.C. gaf hen
toegang tot verwezenlijking van hun plan.
Eerst waren het de Portugezen die in
hun primitieve schepen dokters met
zich mee lieten reizen. Hun doel was
China. Een onvoorziene storm deed
een der eerste schepen aanspoelen op
een eiland tegenover het plaatsje
Osuni in Japan, circa 1543. Japan was
in die tijd gewikkeld in een langdurige
burgeroorlog. Het is interessant hier
te vermelden dat deze schuit met han
delaren aan boord, ter eigen verdedi
ging de eerste EUROPESE vuurwa
pens, "arquebuses" geheten, in Japan
invoerden. De eigenaar van het land
goed Osuni was erg ingenomen met
het superieure wapen en beval dit oor
logstuig na te maken en aan de oor
logvoerende lords te verkopen. Hij
moet goed geld hebben gemaakt en
volgens zeggen heeft dit vuurwapen
het einde van de bloedige burgeroor
log bespoedigd.
Ook Portugese missionarissen vonden
hun weg naar Japan. Deze Katholieke
ijveraars werden evenwel goed in het
oog gehouden. Spoedig bleek dat ze
als een gevaar werden beschouwd,
speciaal omdat ze niet voldoende re
kening hielden met de Japanse traditie
van voorouder-verering. Alleen die
missionarissen met enige medische
training konden blijven. Toen dit be
sluit Portugal bereikte besloot de kroon
officieel een aantal bekwame doktoren
te zenden. Zij werden "Nimbajin" of
"Zuidelijke barbaren" genoemd. Toch
waren hun successen kort van duur...
De Japanners wendden hun belang
stelling nu tot de Hollanders
Een van de V.O.C. schepen, door een
hevige storm geteisterd, geraakte ge
heel uit de koers en landde in het jaar
1600 in Bungo aan de Boppu Baai. De
kapitein was een Engelsman, Will
Adams. Hij had een wiskundeknobbel,
gaf les aan niemand minder dan de
machtige keizer Tokugawa. Het was
deze Adams, die in Hirado voor de
Hollanders de eerste factorij mocht op
zetten, waarschijnlijk als beloning voor
het waar-gemaakte verzoek, de laatste
Portugezen met geweld Japan uit te
drijven, hetgeen hij met genoegen
deed, maar het waren toch voorname
lijk de geneesheren, die informatie
doorgaven over Japan via Jacatra naar
Europa.
De Oost Indische Compagnie werd zo
doende een trekpleister voor genees
heren en vooral chirurgen van hoog
kaliber, die tevens de wereld wilden
zien. Zij waren bovendien beter ont
wikkeld en beter getraind dan de Hol
landse handelaren en daarom zeer ge
schikt om succesvol hun bevindingen
op gebied van diverse sociale gedra
gingen en vreemde natuurverschijnse
len op schrift te stellen. Daar komt nog
bij, dat de Hollandse handelaren wei
nig belangstelling hadden direct met het
Japanse volk te praten en de overheid
zelf voelde er niets voor communica
tie aan te moedigen. De Japanners ver
kozen een systeem van tolken, die de
Hollandse taal machtig moesten zijn.
Zonder het zelf te weten werden deze
Japanse tolken zodoende de tussen
personen, die de Westerse medische
kennis overdroegen.
Een zekere dokter Willem ten Rhyn, die
zich met de Hollandse kolonisten in
Deshima vestigde, waar nogal wat
ziekten heersten, waar Japanse medici
geen raad mee wisten, was op zijn
beurt diep getroffen door de succes
volle toepassing van acupunctuur en
andere Japanse geneeswijzen. Hol
landse kooplieden en soldaten in de
factorij op Java en elders, die te kam
pen hadden met jicht en kolieken, kon
den nu acupunctuur-behandeling on
dergaan; of ze veel profijt hadden van
de behandeling is niet vermeld
Een andere dokter, Engelbert Kaemp-
fer, van Duitse oorsprong, die van
1686 tot 1692 in de Oost Indische Com
pagnie diende, schreef een hele ver
handeling over acupunctuur. Merk
waardig genoeg constateert hij dat
deze en andere Japanse genees-me-
thoden en denkwijzen "op duistere
wijze samengaan met bijgeloof en een
soort zelfbedrog. Hun bijgelovigheid
brengt hen ertoe een succesvolle be
handeling in verband te brengen met
de juiste stand van de hemellichamen...
Toch vond acupunctuur haar weg naar
Europa en vooral naar Frankrijk. De
teruggekeerde doktoren prefereerden
deze methode boven de toen in Euro
pa, volgens Dr. ten Rhyn's maatstaven,
haast "middeleeuwse metoden" van
genezing. Beide genoemde doktoren
waren zeer in aanzien evenals een ze
kere dr. Kaspar Schambergen, die ook
in dienst was bij de Oost Indische
Compagnie (omstreeks 1644) en naar
wiens persoon later de beroemde
Caspar School voor Chirurgie in To
kyo (Caspar RYU-GEKA) werd ge
noemd.
De Japanners bleven echter voor een
lange tijd de voorkeur geven aan
hun eigen acupunctuur ondanks de
"aantrekkelijke" westerse methoden.
Kaempfer die uitmuntte als chirurg en
als zodanig les gaf aan de keizerlijke
school in Tokyo voelde echter veel
meer voor andere dingen dan genees
kunde. Hij schreef een lijvig boek met
als titel "De Historie van Japan" waar
in hij de Japanse cultuur, de flora en
fauna van Japan en meerdere zaken
uitermate scherpzinnig beschrijft.
Intussen bleef de belangstelling voor
de geneeskunde door de Compagnie s
geneesheren toegepast onveranderd
voortduren. In 1775 kwam er een an
dere dokter ten tonele. Zijn naam is
Carl Peter Thunberg, een Deen, die
dienst nam bij de V.O.C. en onmid
dellijk in Deshima te werk werd ge
steld. Hij had plannen om door Japan
te reizen maar om duistere redenen
werd het reizen hem voorlopig niet toe
gestaan. Onder hem maakt de Japanse
geneeskunde enorme vooruitgang. Zijn
nieuwe chirurgische instrumenten wer
den nagemaakt. Zijn colleges werden
door studenten hooggeprezen en zijn
methoden verschenen in druk. Invoer
van Europese medische en andere we
tenschappelijke boeken waren vóór
zijn tijd echter verboden.
Een Hollands boek over geneeskunde
werd eindelijk uitgekozen voor verta
ling in het Japans. Twee van de beste
tolken: Yoshio en Nishi werden door
het Keizerlijk Hof aangesteld voor de
ze taak. Hun kennis van het Neder
lands was heel beperkt en ofschoon
de vertaling vier jaren duurde en het
boek tot standaardwerk voor de ge
neeskunde werd verheven, hadden ge
neeskundige studenten moeilijkheden
met het begrijpen van de inhoud.
Ten slotte gelukte het de Japanner
Gentaku Otsuki de eerste Japanse
grammatica van de Nederlandse taal
te schrijven!
Langs deze weg deed ook de micros
coop zijn intrede in de Japanse wereld.
Maar ter zelfder tijd en, alweer, besloot
de achterdochtige Shogun Tokugawa
plotseling af te zien van verdere hulp
van Westerse geneesheren.
Tenslotte wil ik het nog hebben over
een zekere Franz van Siebold van
Wurzburg, Duitsland, ook alweer werk
zaam bij de V.O.C. en gestuurd naar
(lees verder pag. 22, bovenaan)
17
