De H.B.S. van Soerabaja
Op 1 november a.s. is het 105 jaar geleden, dat de Soerabaiase H.B.S. haar
poorten opende. Aanvankelijk was de H.B.S. gevestigd in een particulier huis
aan de driesprong Baliwerti-Gemblongan-Pasar Besar, daarna in 1881 in de
voormalige Regentswoning aan de paseban, op de plaats, waar later het nieuwe
Hoofdpostkantoor werd gebouwd. Tenslotte werd in 1923 een geheel nieuw ge
bouw betrokken op Ketabang. In onderstaand artikel laat Drs. Bettink in kort
bestek de historie van de Soerabaiase H.B.S. de revue passeren.
In Nederland had Thorbecke met zijn
wet op het M.O. in 1863 de weg ge
opend voor het tot stand komen van
een Hogere Burger School met 3- of
5-jarige cursus. De eerste Indische
HBS werd in Batavia - naast een reeds
bestaand gymnasium - opgericht. En
toen volgde Soerabaja op 1 november
1875 met een drie-jarige, waarop 18
leerlingen waren ingeschreven.
In 1879 reeds werd onze HBS een vijf
jarige en was het aantal discipelen al
aangegroeid tot 100.
De school was gevestigd in een van
die oud-Indische huizen, die zoals Rob
Nieuwenhuys eens zo treffend heeft
gezegd: "geen stijl maar wel allure"
hadden.
Als merkwaardig detail het feit dat een
leraar destijds begon met een maand
salaris van 530,met een uitloop
tot f 850,Niet gek voor die tijd en
dan te bedenken dat in de crisisjaren
in 1936 een jong academisch gevormd
leraar de somma van 220,per
maand in zijn hand gedrukt kreeg.
De eerste Indonesische leerling kwam
in 1876 op de Sekolah Radja, zoals de
HBS bij het grote publiek bekend
stond. Hij werd Regent van Modjoker-
to en werd wegens zijn verdiensten op
het gebied van de Javaanse oudheid
kunde benoemd tot erelid van het Ko
ninklijk Bataviaasch Genootschap van
Kunsten en Wetenschappen.
Een latere Indonesische leerling met
zelfs internationale bekendheid is ir.
Sukarno. Hij kwam in 1916 op school
en was van 1949- 1967 de eerste Pre
sident van Indonesië. Het merkwaar
dige was dat tien jaar eerder de laatste
Gouverneur-Generaal, dr. H. J. van
Mook, ook bij ons op school zat en in
1911 eindexamen deed. Les extremes
se touchent.
Ook de latere Indonesische Minister
van Buitenlandse Zaken, Abdul Gani,
was een abituriënt van onze HBS.
Javaanse en Chinese leerlingen waren
in de beginjaren wel min of meer uit
zonderingen. De HBS was in principe
gesticht voor Europese leerlingen, die
dan later in Holland hoger onderwijs
konden volgen. In die dagen werd de
bevolking van Indonesië verdeeld in:
Nederlanders, Inlanders en Vreemde
Oosterlingen. Namen die de tegen
woordige progressieve generatie bijna
als scheldwoorden in de oren klinken,
maar die toen eenvoudig als feit wer
den geaccepteerd, het onderscheid be
stond eenmaal. Op school was er ech
ter tussen leerlingen onderling, noch
tussen docenten en leerlingen, enige
Drs. P. J. Bettink
sprake van discriminatie, de slechte
uitzonderingen, die de regel bevesti
gen, daargelaten. Nu na veertig jaren
wordt er tussen Nederland en Indone
sië een hechte band door oud-leerlin
gen onderhouden, zich uitend in een
regelmatige correspondentie en bezoe
ken over en weer. Bij sportwedstrijden
waren de Indonesische en Chinese
deelnemers zeker even fanaat als de
Nederlandse. De HBS-band was mach-
thematische problemen konden zij zich
alleen van het Nederlands bedienen.
Men moet een diep respect hebben
voor de intelligentie en de ijver van
de niet-Nederlandse scholieren, dat
zij deze taalbarrière hebben kunnen
overwinnen. Voeg daarbij de feiten dat
alleen het Europese toelatingsexamen
de deur van de HBS opende en dat in
het algemeen een relatief hoge wel
stand of adellijke afkomst punten wa
ren die positief een eventuele toe
gang beïnvloedden.
Maar laten wij terugkeren tot de his
torie. Op vrijdag 16 november 1900
werd ter gelegenheid van het 25-jarig
bestaan een schoolfeest gegeven. Het
programma en de nog bestaande ju
bileumfoto leren ons dat de school
vereniging UNI (Uitspanning na In
spanning) reeds bestond en dat het
gebruik van de fameuze schoolpet in
volle glorie was. Het was een platte
zwarte pet met glimmende lakklep.
Het in 1923 geopende H.B.S.-gebouw op Ketabang.
tig en sterk. Helaas bestond er minder
aanpassing tussen de vrouwelijke leer
lingen. Een Chinees meisje kreeg nu
eenmaal een heel andere opvoeding
dan het vrije Nederlandse meisje en
het verschil was nog sterker met het
Islamitische Javaanse meisje. Een
schoolfeest met na afloop dansen, dat
juist zo bindend kan werken, was voor
hen taboe. En gemengd zwemmen was
er ook niet bij. Bij de conferentiekam
pen, die na het eindexamen werden
gehouden en welke voor vele deelne
mers nog een bijzondere herinnering
zijn, waren gelukkig de Chinese deel
nemers en deelneemsters een integre
rend deel, helaas ontbraken de Javaan
se vrienden en vriendinnen. Een kwes
tie van godsdienst of van milieuof
was het iets anders. Wij hebben ze
gemist.
De offers die Indonesiërs en Chinezen
zich moesten getroosten om een HBS-
diploma te behalen, mogen niet wor
den onderschat. Het programma van
de HBS was geheel gebaseerd op Ne
derlands onderwijs. Precies als in het
"Moederland" was de voertaal voor
alle vakken het Nederlands. De mees
te leraren kwamen uit Nederland en
kenden algemeen gesproken, van de
Inheemse talen slechts wat Maleis. Bij
het uitleggen van taalkundige en ma-
Middenvoor een gouden ster en boven
de klep een losse gouden band. leder
een kon nu zien dat je HBS-er was.
Als status-symbool van hoge waarde.
De bekende gynaecoloog, prof. Wim
Plate, prijkt op een foto van 1917 met
deze pet. Na 1920 raakte de pet lang
zamerhand in onbruik.
De eerste wereldoorlog ging niet on
gemerkt aan onze HBS voorbij. Door
de verbreking van de verbindingen met
Nederland kwam er gebrek aan docen
ten en leerboeken, met alle problemen
van dien. Toen de contacten weer wa
ren hersteld en de toevloed van Hol
landers weer op gang kwam, bleek het
dat in die stroom zich een verandering
had voorgedaan. Er kwamen veel meer
Hollandse vrouwen uit en dit beteken
de in de dertiger jaren een steeds gro
ter wordend contingent Hollandse leer
lingen. Dit had ongetwijfeld invloed op
de verhouding leraar-leerling.
Adat en Boeddhistische traditie geven
aan de goeroeh-leraar een bijzondere
waarde. Bij de westerse leerling is er
wel respect voor het ambt maar telt
de persoon van de ambtsdrager meer.
Dit betekende aan de ene kant een
vrijere gedachtenwisseling, maar an
derzijds door de kritischer houding der
leerlingen een groter orde-probleem,
(lees verder volgende pagina)
14
