VOOB 1 TOT 6 MAANDEN TERMS NAAR INDONESIË?
De Stichting "Laatste Paradijzen Excursies" maakt
het U nü mogelijk om op JAVA
diepingen bij de moskeeën in Demak
en Soerabaja, gelijk ook Bantam ze zal
bezeten hebben, thans naar ik meen
niet meer. Aannemelijk lijkt mij ook,
dat door het groter aantal daken (vijf)
de voornaamheid der moskee werd
aangeduid. Op die verdiepingen werd
oudtijds godsdienstonderwijs gegeven
en met de trom de gemeente tot het
gebed opgeroepen. Aanvankelijk kwa
men minarets of menara's niet voor.
De alleroudste moet wel die van Koe
does zijn geweest, die van 1550 da
teerde en nog Hindoe-Javaans van
vorm was.
Deze toren- of pagodevorm ontbeert
de grote moskee thans. Van de vijf
zich verjongende daken doen de bo
venste twee nu geen dienst meer, doch
zweven los in de lucht, terwijl het on
derste drietal net zo optreedt, als men
thans nog bij de meeste normale grote
moskeeën aantreft. Heeft men deze
Bantamse moskee eenmaal willen mo
derniseren? Ik zag een dergelijke mos
kee in het westen van Banten ten
westen der hoofdplaats. Wanneer zou
deze modernisering hebben plaats ge
vonden? In een Maleise reisgids van
Banten las ik eens, dat de minaret in
het Moslimse jaar 1626 of A.D. 1616-
1617 gesticht zou zijn, wat voor de
eerste bouw wat laat zou zijn. Mis
schien wordt een grondige verbouwing
gemeend, toen het aantal echte daken
van vijf op drie werd teruggebracht.
Toen moest er ook een geschikte
plaats voor de oproep tot het gebed
gevonden worden, wat dus de minaret
of menara werd.
Inderdaad bezit deze grote moskee er
een, een uitzondering voor een Ja
vaans bedehuis, een opvallende mina
ret, die van ouds wit gekalkt werd,
zeker sedert 1659. Want toen schreef
reeds Dirk v. Lier bij zijn beschrijving
van Banten, dat "op eenigen afstand
van de mesquit (moskee) staat een
steile witte toren, die boven de hoo
rnen uitsteekt". Weliswaar wordt op de
eerste kaart van Banten, die nog uit
1596 dateert, een "thoorn" vermeld,
doch daarmede kan net zo goed een
toren- of pagodevormige moskee zijn
bedoeld als een echte menara. Ove
rigens is deze hoge, witte minaret een
vreemd ding. Hij is achthoekig van
plattegrond, erg hoog en in de dikke
muur is een wenteltrap uitgehold,
waarlangs men de twee ommegangen
kan bereiken.
Na de moskee en de wonderlijke me
nara komt een derde bouwwonder aan
de beurt, de tiamah, een verdieping
huis, typisch oud-Hollands, met kruis
ramen, doch nauw verbonden met de
moskee. Tijdens sultan Hadji, die in
het laatste kwart der 17e eeuw re
geerde zou er een Arabische school
in gehuisvest zijn, dus zo iets als een
hogere koranschool? Later is dit hoge
onderwijspeil wellicht wat afgezakt.
Thans zou het gebouwtje als bidplaats
voor vrouwen dienen.
De echt 17e eeuwse Europese stijl van
deze school of dit bidhuis brengt het
indonesische eetgelegenheid
prinsestr. 104, 2513 cg den haag
tel. 070/654398
in verband met een Hollandse metse
laar, Hendrik Lucasz. Cardeel van
Steenwijk. Deze, wellicht in Steenwijk
geboren zou als scheepsjongen naar
Oost-lndië zijn gevaren, wat vaker
voorkwam. Het metselen zal hij bij een
Bataviase baas hebben geleerd. In
1675 deserteerde hij naar Banten, waar
de Kraton was afgebrand. Was dit voor
Cardeel een reden om zijn diensten
bij sultan Hadji aan te bieden? Hij viel
bij deze in de smaak, doch moest na
tuurlijk besneden worden. Hij werd
gesierd met de titel van kjai lurah
Wira-di-Redja. Natuurlijk wekt dit in
Batavia de nodige ergenis.
Wat hij nu precies allemaal gebouwd
heeft, staat m.i. niet volkomen vast. In
elk geval heeft hij de verbrande Kraton
herbouwd. Dan misschien de Djem-
batan Rantei of Kettingbrug over de
kali Banten, wier bruggehoofden er nog
staan. Om de bouwstijl zouden wij
Cardeel als architect van de Tiamah
aanzien, doch aan zijn auteurschap van
moskee of menara meen ik te moeten
twijfelen. Over zijn intellectuele capa
citeiten wordt niet geroemd. Hij zou
analfabeet zijn. Ook was hij niet
te populair bij zijn nieuwe geloofsge
noten. In de 80-er jaren der eeuw
mocht hij terugkomen en kreeg ver
giffenis. Hij trouwde toen met een
Europese vrouw, waarna ze nog lang
en gelukkig leefden tot in het begin
der volgende eeuw.
De tiamah met zijn weinig voorkomen
de verdieping bewijst nog een bijzon
dere dienst als bewaarplaats van een
aantal merkwaardige instrumenten, die
in het Jaarverslag v.d. Top. Dienst in
N.l. 1919 dl. II 15e jaarg. p. 95 speel
tuigen worden genoemd. Men kan ech
ter zich zelf of elkander ernstige ver
wondingen toebrengen, tenzij men zich
door muziek of dansen in een staat
van hevige opwinding bevindt. Deze
niet ongevaarlijke instrumenten zijn
van drieërlei soort, hebben punten of
gelijken op bijlen. Men houdt ze tegen
het hoofd of lichaam en laat er een
ander een klap op geven, wat ernstige
wonden kan veroorzaken. De luid
ruchtige en verdovende muziek staat
onder leiding van twee chalifa's. Ove
rigens komt dit mystieke gedoe ook
in andere Moslimse streken voor. Ik
zag eens op een foto ener moskee in
Bosnië (Joegoslavië) dergelijk spul
ergens in een hoek staan, maar dan
veel scherper en gevaarlijker.
Ballingen uit Bantam, die door de
V.O.C. naar de Kaap werden verban
nen, hebben dit speeltuig meegenomen
naar hun ballingsoord, waar het thans
nog gebruikt wordt. Ook daar heten
de spelleiders chalifa's, doch men be
titelt er ook wel het ganse spel mede.
Ofschoon op het plaatje in het 15e
jaarverslag van de Top. Dienst de
speeltuigen in het bovenvertrek van de
tiamah gebezigd worden, heb ik ze
ook wel eens elders zien gebruiken,
nl. in de Soerambi. Dit is een deel
der moskee, dat er vermoedelijk in het
begin der 18e eeuw vooraan tegenaan
is gezet. Tijdens de regering van soe-
nan Mangkoerat II (1677-1703) schijnt
de grote Mataramse moskee van een
voorgalerij of soerambi te zijn voor
zien. Dit voorbeeld is door vele mos
keeën in Midden- en Oost-Java nage-
(lees verder volgende pagina)
Vluchten per KLM lijndienst
UW EIGEN HUIS TE HUREN (onderhoud inbegrepen)
In de plaats van Uw keuze
In de prijsklasse van Uw keuze
Met of zonder personeel
In de periode van Uw keuze
Geen verdere verplichtingen, excursies etc.
Bemiddeling bij gewenste excursies
Verrassend lage prijzen
Vraagt onze documentatie bij het Secretariaat van de Stichting
"LAATSTE PARADIJZEN EXCURSIE"
Dr. Ir. Ross van Lennepstraat 18 - 6419 BL HEERLEN - Telefoon
045 - 71 12 63 of 043-1 61 37.
7
