Het Bentengstelsel
/oëfes.
ü;M':
7/
door Dr. H. J. de Graaf
6
1827 - 1830
Met de naam bentengstelsel zijn veel
lezers vanaf de Indische lagere-school-
tijdjaren enigszins vertrouwd. Het is
het systeem, waarmede generaal de
Koek er in slaagde, de gevaarlijke
guerilla, die de "hoofdmuiteling" pan-
géran Dipa-Negara tegen de koloniale
troepen en hun Inheemse bondgenoten
voerde, met succes te beëindigen.
Immers, aan Nederlandse zijde wist
men maar zelden, waar de vijandelijke
troepen zich bevonden, niettegenstaan
de goed betaalde spionnen voortdu
rend op pad waren, terwijl de bewe
gelijke vijandelijke scharen meestal
uitstekend van de acties der gouver
nementstroepen op de hoogte waren.
Slaagde men er ten slotte toch in een
vijandelijke afdeling van enige omvang
te ontmoeten en te verslaan, dan staak
ten de vluchtende rebellen de strijd
volstrekt niet, verscholen zich in de
rimboe of in de goenoeng, en hervatten
de strijd als na weinige dagen de ko
loniale macht naar elders vertrokken
was. Daar kwam nog bij, dat ook al
mocht een gebied zijn onderwerping
hebben aangeboden en zich aan het
Gouvernement hebben onderworpen,
zodat die streek volkomen veilig en
betrouwbaar leek, bij afwezigheid der
Nederlandse troepen of de met hen
samenwerkende Indonesiërs, was de
komst van een enkele bode van de
hoofdrebel voldoende, om het pas on
derworpen gebied weer aan Dipa-Ne-
gara's zijde te brengen. Ook was het
geringste succes der rebellen voldoen
de, om een loyaal gebied weer op
standig te maken.
Vandaar dat generaal de Koek, de
Nederlandse aanvoerder, tot een nieuw
stelsel van oorlogsvoering, ongewoon
in Europa, overging, het z.g. benteng
stelsel, gecombineerd met het optre
den van vrij kleine, bewegelijke kolon-
nes, die de vijand geen rust lieten.
Die bentengs waren kleine verster
kingen, met een verhoudingsgewijs
geringe bezetting, zo mede een paar
stukken geschut. Deze redoutes, zo
heetten ze officieel, zouden het een
maal veroverde en tot rust gebrachte
terrein beheersen. Ze zouden ontzag
bij de bevolking wekken en deze door
een goede behandeling voor de Koem-
penie trachten te winnen.De vreed
zame mensen zouden ook niet meer
voor de wraak der opstandelingen be
hoeven te vrezen.
Tevens zouden de aanvallende troe
pen, de vliegende kolonnes, steeds
weer op die bentengs, vaste punten
in de strijd, kunnen terugvallen, daar
voldoende voorraden vinden, er kun
nen uitrusten en hun zieken en ge
wonden achterlaten. Ook leerden de
daar geposteerde officieren de naaste
omtrek der bentengs ter dege kennen,
want aan de goede kennis van het
land ontbrak door de gebrekkige kaar
ten nog al het een en ander.
Het bentengstelsel is niet van de aan
vang van de Java-oorlog, die in 1825
begon, toegepast. De strijd zelve was
al een verrassing voor de koloniale
machthebbers.
Het eerste jaar waren onze troepen
ook in de verdediging en in het tweede
leden zij ook, bij hun pogen om aan
de rebellie een snel einde te maken,
fikse nederlagen. Het bentengstelsel
bood zich m.o.m. zelve aan. Opge
merkt werd, dat wanneer ergens een
benteng gebouwd werd, bijv. om een
verbinding tussen twee hoofdplaatsen
veilig te stellen, de omwonende be
volking zich rustig hield. Dit was een
aanwijzing, om een eenmaal veroverd
gebied, door middel van de aanleg van
een benteng, vast in handen te houden,
zodat het niet weer verloren ging.
Natuurlijk stuitte de aanleg der ben
tengs op hevig verzet bij de vijand.
Tekening van een benteng uit het boek
"Fastes militaires des Indes Orientales
Néerlandaises" van A. J. A. Gerlach.
De muiters poogden de bouw der ben
tengs te vertragen of te verhinderen.
Doch dit laatste is nimmer gelukt. Alle
bentengs werden voltooid en nooit is
er ook maar één verloren gegaan. Be
gonnen werd met gebied tussen de
rivieren Praga en Bagawonta, waar de
opstand het hevigst woedde, door een
kring van bentengs te omsluiten. Dit
gelukte en naar mate men meer ge
bied won, werden meer bentengs ge
bouwd. Zo werd het terrein van de
opstand steeds minder omvangrijk, zo
dat de laatste omzwervingen van pan-
géran Dipa-Negara, toen zijn meeste
aanhangers hem reeds verlaten had
den, plaats vonden buiten het Praga-
Bagawonta gebied, in het Bagelense.
Doch ook van Nederlandse zijde wer
den tegen het bentengstelsel beden
kingen geopperd, met name door de
Commissaris-Generaal, burggraaf Du-
bus de Gisignies. Deze Zuid-Neder
lander, die niet de minste oorlogs
ervaring bezat, stelde als ideaal van
krijgsvoering: met een aanzienlijke
macht oprukken tegen de vijand en
deze in een grote slag verslaan, zoals
destijds Napoleon bij Waterloo. Had
Zijne Excellentie niet zowel in Brussel
als in Batavia een Vereniging van Wa-
terloo-herdenkers opgericht, waaraan
wij tot 1942 de grote Waterloo zuil op
het Waterlooplein te danken hebben?
Maar generaal de Koek wees er op,
dat de oorlog op Java op een gans
andere wijze diende gevoerd te wor
den, dan die in Europa.
Over het algemeen had de Javaanse
vijand zich nooit ergens vastgezet,
zoals b.v. in de oude kraton Plèrèd,
omdat hij dan gewoonlijk verslagen
werd. Men had te strijden met een
onzichtbare vijand, die week en vlucht
te en uit het verborgene onverwachte
steken toebracht en in elk geval onze
troepen danig uitputte. De Koek en
Dubus waren het dan ook hevig on-
Een benteng afgebeeld door de tekenaar J. Sühl
