HET LICHT DAT TOEN SCHEEN
door Ems I. H. van Soest
Mijn plots opkomende gedachte was: Wat doe ik hier.... het sloeg me op de
keelal die huizen, waarin zij die ik gekend had, familieleden en vrienden,
niet meer woonden Maar toen kreeg ik zo'n hartelijke uitnodiging van Die
en Die dat ik toch doorreisde. De ontvangst was zoals we dat gewend waren,
zó gastvrij. Maar ja, je hebt gelijk, voor degenen die aan vroeger denken zijn
er dingen die je schokken. Wat bijvoordbeeld
Nu, het lichtIn de binnengalerij
brandde een gloeiende spijker leek
het. Ik vroeg: "Dat is toch geen licht,
dat streepje?" Waarop mijn gastvrouw
met nadruk antwoordde: "Dat is 100
Watt I" En toen ik in mijn kamer de
lichtknop omdraaide, hoorde ik een
vreselijk gesputter en een verschrikt
geroep: "Pas op, de teevee!" Het bleek
dat je niet tegelijk in meer dan één
vertrek licht kon opsteken, of de TV
dreigde storing op te lopen.
Ik luisterde verstomd. Het oude Indië
was immers altijd gedompeld in een
zee van licht. En toen mijn bezoek ver
trokken was, kwamen de beelden na
tuurlijk in lange rij.
Mijn grootouders waren verrukt toen
ze hun eerste lampoe teploks hadden
en nog verrukter toen het gaslicht
kwam. Ze gingen in hun tuin staan bij
donker en keken naar hun verlicht
"paleis". Gaslicht brandde hei-wit en
suizelend, je moest alleen de djongos
opdragen het "kousje" goed te ver
zorgen.
Op ondernemingen was het behelpen.
Wij hadden op Malebari "gasoline"
onder druk. Dat betekende dat het
pas licht werd als iemand de tank
waarin de olie zat, oppompte. Was er
een mankement, dan moest toch de
lampoe teplok te hulp geroepen of
kaarsen. "Dat kind bederft haar ogen",
hoor ik nog mijn ouders zorgelijk zeg
gen, als ik bij het zwakke schijnsel
mijn huiswerk voor mevrouw Zuidhof
(Clerkx methode) zat te maken. Maar
zo erg vaak kwam dat niet voor. Ik
weet wel dat ik altijd dacht: Gelukkig
dat ik die lampen niet hoef schoon te
maken. Zo'n "kousje" zag er vreselijk
teer uit, als je er te hard aankwam,
zakte het in elkaar tot pulver.
Op mijn elfde jaar kwamen we in Sa-
latiga te wonen en daar was electrisch
licht (1919). Toch maar een prachtuit-
vinding van die Thomas Alva Edison
Tot in de bijgebouwen brandde het
licht en nooit ging er vóórdat we naar
bed gingen ook maar een lamp uit. De
"peren" zagen er nog wat anders uit
dan nu, ze hadden aan de onderkant
een spitse punt van glas. Je leerde al
gauw dat je een afgedankte peer nut
tig kon gebruiken door hem onder
water te houden en dan de punt er af
te knippen. Nu had je een fles om je
spons mee te bevochtigen. Je vulde
het ding ondersteboven met water en
stopte een kurk in de opening. Prach
tig om op school je lei mee te be
sproeien
Om zes uur, als het concert van de
cicaden begon en de nachtelijke hemel
inktzwart boven de stad stond, zag je
de sterren diamanthei flonkeren. De
cicaden hielden altijd abrupt op, maar
toen ik later in Amerika in Arkansas,
ze precies eender hoorde snerpen,
bleek het, dat ze dat de hele nacht
volhielden (in het begin om dol van
te worden), speciaal als ze in een
myrtletree zaten. De volgende dag zag
je dan het gras met hun insectenlijfjes
bezaaid.
Het was iets dat gewoon bij het leven
in Indië hoorde: Goed licht door het
héle huis. Pas toen we met verlof naar
Holland gingen, besefte ik dat ze het
daar verkwistend vonden. Onze gast
vrouw, die notabene in Indië nooit
anders dan "verlicht" was, riep ons
telkens tot de orde: "Denk je erom,
als je het toilet verlaat, het licht uit I
En in kamers waar je niet zit, ook I"
Parijs was vóór de oorlog nog in alle
opzichten "la ville lumière" en daar
wandelde je over de boulevards als in
een lichtsprookje.
Terug in Indië, we woonden toen op de
Bendoweg in Semarangs heuvelterrein,
begon ik me bewust te worden van
allerlei, wat ik tot dusver als doodge
woon had aangenomen. Het contrast
tussen de inktzwarte duisternis buiten,
met die flonkerende sterren, en het hel
verlichte huis binnen.
In de avond was mijn kamer met de
"Queen Elisabeth" meubelen (zie "Een
parapluutje uit Taiwan") de salon, waar
we spraken en lazen en plannen maak
ten. Het was alsof we voelden dat we
niet lang meer in Indië zouden zijn en
het nu ondergingen op zijn mooist. Op
een keer dat het heftig onweerde, gin
gen alle lichten uit. Geen nood I Zodra
de bui luwde werd de A.N.I.E.M. door
Jan opgebeld en de toekangs kwamen
nog dezelfde avond. Binnen de kortste
keren was onze woning weer vol licht.
In de oorlogsjaren hier heb ik er vaak
aan moeten denken, als de radio op
wat temerige toon waarschuwend
kweelde
's Avonds bij het licht der sterren
Kijk ik altijd naar de maan
Het maantje roept mij toe van verre
Dat ik moet verduisteren gaan
Een malle tekst eigenlijk, want bij
maanlicht waren de sterren te bleek
om licht te geven en het verduisteren
gold niet alleen bij maanlicht. Maar
goed, de mensen hielden elkaar op de
been met de woorden: "Als de lichtjes
maar eenmaal weer aangaan en zo
kwam je die vijf jaar door. Je eerste
buitenlandse bezoek gold Brussel, dat
nu Parijs als lichtstad de loef afstak.
Ik werkte toen mee aan het blad van
de Geïll. Pers "Moeder en Kind" en
WDS2U2.
schreef daarin een feuilleton "De
triomf van het Licht" welk verhaal in
het vooroorlogse Indië speelde.
Heerlijk optimisme van die tijd, waarin
je dacht dat alles nu crescendo zou
gaan Er was nog geen verontrustend
rapport van de Club van Rome en op
moreel en geestelijk gebied verwachtte
je het beste: vrijheid zonder bande
loosheid.
In Spanje leerden we wat het betekent
als electriciteit afhankelijk is van de
waterstand. Bij grote droogte kon het
gebeuren dat de lichtbron uitviel. In
Madrid, in 1958, waren we uitgenodigd
sangria te drinken in een restaurant
op de 18e verdieping van een toren
flat. De statige portier wees op een
bordje aan de lift: "No funciona".
Bij de tandarts moesten we in het pik
donker onze weg vinden naar zijn
behandelkamer. En in de Biblioteca
Nacional flapten alle leeslampjes uit.
Een priester knipte stoïcijns zijn zak
lantaarn aan en legde die op zijn boek
om zichzelf bij te lichten. Pacienca -
geduld.
Op mijn Europese reizen van latere
jaren verbaasde ik mij over de duistere
interieurs van vele restaurants, niet
sfeervol als candlelight, maar gewoon
duister. "Ja dat doen ze om onze ge
laatstrekken te flatteren!" beweerde
in alle ernst een reisgenote
Enkele weken na het in de aanhef ge
noemde bezoek kwam iemand met fo
to's tijdens een reis door Indonesië
genomen van huizen die ik als kind in
Salatiga goed had gekend. Weer een
schok! Waar ik een sierlijke trap had
gekend was die nu opgeslokt door een
planken betimmering, het hele huis
was onherkenbaar, recht toe recht
aan getoetoept. De gastvrije open
voorgalerij hermetisch dicht, met een
smalle opening als entreé I "Uit veilig
heidsoverwegingen." Het heerlijk koel
tje dat vroeger van buiten kwam zeker
vervangen door starre airconditioning?
"Zo duf benauwd die dichte huizen in
Nederland I" Ik leg beschaamd mijn
vroegere ik die dat beweerde het zwij
gen op.
Maar toch, met Pasen zo dicht nabij,
blijf ik volhouden dat er een Licht be
staat dat eeuwig triomfeert I
6
