Paff, dat trok en bij de knoopjes pi
kante openingetjes maakte. "Al wat
gevonden?" piepte ze, van de zenuwen
was ze haar stem kwijtgeraakt en ik
moest denken aan die onsterfelijke zin
van Nabokov: "On my way from Paris
I got separated from my suitcase and
voice".
Voor we de bus instapten vroeg ik de
chauffeur nog even te checken of de
koffer niet in de bagageruimte was
achtergebleven. Al drie maal gedaan,
zei hij gemelijk, maar opende toch
zuchtend het luik, enin een zwart
hoekje van de zwarte kolong lag dof
en zwart de koffer van Antonia Rook.
Die in tranen uitbarstte en eerst haar
"vodden", toen mij in haar machtige
armen knelde.
Jakarta.
Nu pas traden de schimmen uit het
verleden echt te voorschijn, vanachter
bomen en gebouwen, uit vergeten stra
ten en om de groen uitgeslagen hoe
ken van woningen. Het Molenvliet en
het Tjikinizwembad, het Antjolkanaal
waar ik die roeiwedstrijd zo schande
lijk verknolde omdat ik de nacht tevo
ren in de Chat Noir had doorgebracht.
Des Indes en de Harmonie, herden
kingsterrein van de eerste schuchtere
contacten met de latere levenspartner.
Daar, mijn - ons - oude huis I De
straat vervallen, het huis keurig onder
houden, door mij geplante struiken en
bomen groot gegroeid. Dat huis daar.
Van Hans en Mieke. Hij weigerde een
Japanse schildwacht te groeten (wist
je veel in 't begin), kreeg een klap en
gaf er één terug. Hij werd onthoofd.
Velen van ons reden rond met een
brok in de keel.
Oud-Jakarta. We werden teruggevoerd
in de geschiedenis, niet alleen die van
voor 1940, maar tot in het Jacatra van
Coen, het Batavia van Zwaardecroon,
wiens graf gedekt door een prachtige
zerk, daar nog ligt voor de Portugese
Buitenkerk. Binnen in het godshuis
waant men zich in een oud-Hollandse
dorpskerk met die donker-eiken ban
ken, de oude preekstoel, de originele
Hollandse koperen kronen. Alleen
staat nu boven het preekgestoelte:
Jezus Kristus hidup I
Wie het gigantische Jakarta nu ziet,
kan zich niet voorstellen dat dit eer
tijds niet veel meer was dan een
enorm moeras, terwijl zij, die eens de
meesters van Java zouden zijn, afkom
stig waren uit een ander moeras, dat
van Y en Amstel. De Compagnie van
Verre wilde niets zijn dan een handels
onderneming, maar bij elk pakhuis was
personeel nodig, handwerkers, sme
den, soldaten en - vrouwen. Op 31
Mei 1619 werd de nederzetting
Batavia genoemd (als herinnering aan
het land der Batavieren?) en Vondel
wijdde er een gedicht aan: "Ons nieuw
Batavia voor 't oude zaeit en maeit."
Aan het oude kasteel, door Coen ge
bouwd, herinnert niets meer. Maar het
stadhuis (daterend uit 1707) ligt op
dezelfde plaats als dat van Coen. We
zagen ze flaneren, die dames en heren
in karmozijn en fluweel over hetzelfde
stadhuisplein waarover wij nu liepen,
of nieuwsgierig naar de executies kij
ken (er zijn er hier 283 gehouden), ter
wijl hun slaaf zorgzaam een parasol
boven hun gepoeierde pruiken hield.
Het oude stadhuis is nu ingericht als
museum en bergt een prachtige col
lectie compagniesmeubelen.
Hier vlakbij lag ook de Bataviasche
school, een zeer merkwaardige instel
ling, want het was behalve dagschool
ook kostschool en weeshuis (gemengd
voor jongens en meisjes, voor Europe
se en Inheemse kinderen I), maar ook
een verblijf voor vrouwen en Compag
niesslavinnen, een soort depot van
"dames-aspiranten voor de populering
van het veroverde land", zoals we in
oude kronieken lezen.
Niet iedereen in de groep had histo
rische belangstelling, maar die ande
ren kwamen met Pasar Ikan, de vogel
markt, de haven met de schitterende
Boeginese prauwen, ruimschoots aan
hun trekken. En het was merkwaardig
dat toch iedereen tot tranen toe be
wogen was bij het zien van de oud-
Hollandse ophaalbrug (Jumbatan Blan
da). Vaak is het zo, dat de mensen die
het hardst op hun land kankeren, het
meest aangedaan zijn als ze de Ne
derlandse vlag of architectonische
overblijfselen van typische Nederland
se signatuur in het buitenland aantref
fen. Een schuldgevoel? Een diep weg
gestopte trots? Een zichzelf ontzegde
verknochtheid
Het viel me op dat meneer Oud niet
van mevrouw Kleppers zijde week
("Die kan toch zo gezellig babbelen",
fluisterde hij stralend). Van der Hoop
bekommerde zich plichtmatig om zijn
vrouw, het incident in Padang scheen
zijn uitwerking te hebben. Juffrouw Paff
maakte (nu de kansen op van der
Hoop verkeken leken) speelse avan
ces naar Kwink, maar die - meende ik
op te merken - bloosde als Liesje in
zijn buurt was. Deze echter scheen
slechts oog te hebben voor Boetje
Moso, die het hele gezelschap ver
maakte (of ergerde) met zijn explosies,
herinneringen, explicaties. In mijn
groepje leek te gebeuren wat Heine
zo treffend bezongen heeft
Der Jüngling liebt ein Madchen,
die hat einen andern erwahlt;
Der andre liebt eine andre und
hat sich mit dieser vermahlt.
Es ist eine alte Geschichte,
doch bleibt sie immer neu;
Und wem sie just passieret,
dem bricht das Herz enzwei.
's Middags glipte ik nog even het grote
Gedung-Gadja museum op het Merde-
kaplein binnen. Naast de grote stenen
sculpturen, is hier een uitgelezen col
lectie Hindu-Javaanse bronsjes te be
wonderen en daar ging ik voor. Ze
werden op Java en Sumatra gevonden,
zijn steeds a cire perdue gegoten
(d.w.z. in was gemodelleerd om een
kern van klei. Weer bedekt met klei,
na opdroging hiervan gebakken, waar
door de was smolt en een holte ont
stond, die opgevuld werd met brons,
waarna de kleimantel werd stukgesla
gen. Hierdoor zijn er geen twee gelijk).
Het waren cultusvoorwerpen, vaak van
een exquise schoonheid, ze werden
opgesteld in grote systemen, manda
la's (een mandala is een kosmisch
diagram, bestaande uit cirkels, drie-
en veelhoeken, ik kom er later bij de
Borobudur op terug) en deden dienst
bij meditatie-oefeningen. Welk een lief
de, toewijding en eerbied stralen ze
uit. De beschouwer voelt zich opge
heven, op een hoger geestelijk niveau
getild.
Aldus gesterkt begaf ik mij naar het
ziekenhuis.
Daar lag ze, bleek en verongelijkt aan
haar machines gekluisterd, mevrouw
Offer. "Ze verstaan me geeneens",
zei ze, "ik heb ze maar met moeite
duidelijk kenne make dat ze met derlui
poten van m'n haar af moesten blijven.
Laat u me nou helemaal alleen ach
ter?" Helaas moest dat. En ik had nog
een onaangename taak: het ziekenhuis
moest van te voren betaald worden,
als ze niet voldoende geld bij zich had,
moest het vanuit Holland telegrafisch
worden overgemaakt. Ze gaf mij haar
tas, ik moest maar tellen, portemon
nee, cheques, alles zat erin. Het bleek
onvoldoende, ze gaf me het adres van
haar bank, maar de overmaking zou
te lang duren, het ziekenhuis wilde nü
geld zien. Terug in het hotel belde ik
de touroperator. Of ik maar naar zijn
kantoor kwam, hij zou het bedrag voor
schieten, maar ik had allerlei papieren
te tekenen. Daarna naar onze am
bassade om te vragen of ze zich iets
van mevrouw Offer wilden aantrekken,
ze sprak immers noch Engels, noch
Indonesisch. Onze gids die wat Ne
derlands sprak, kon ik 's avonds laat
nog bereiken. Wilde hij alsjeblieft zo
af en toe naar haar kijken? hij zou vast
een dikke fooi van haar krijgen. Door
gedraaid en uitgeknepen zocht ik mijn
bed op. Wat een reis
Morgenochtend vroeg op. Vertrek naar
Bandoeng. (wordt vervolgd)
RECTIFICATIES
I. In het onderschrift bij de onderste
foto op pag. 2 (Moesson no. 3, Her
denking Indische oorlogsslachtoffers)
moet staan: delegatie van de Ontspan
ningsvereniging Ons Belang in Twente.
II. In het artikel "Bezoek aan Amahei"
door C. W. E. Crone in Moesson no. 3,
pagina 8-9, is een storende fout ge
slopen. In de derde kolom onderaan
pag. 8 is sprake van de Koala land
tong, dit moet zijn: Kuako landtong.
De serie Palmen en Pasirahs door Vic
toria Kaulbach en Dr. Jan van Waar
denburg die wegens plaatsgebrek in
dit nummer niet geplaatst kan worden
zal in het nufnmer van 1 oktober wor
den voortgezet.
13
