"Opstand in Lhong"
VOOR DE "VERGETEN"
EX-KNIL-ERS
IN INDONESIË
hun waardigheid. Op hun bruine ge
zichten lag afschuw te lezen. Een
doodse stilte daalde neer in dat een
voudige kantoor, waar deze zware
misdaad werd berecht.
Daar zat de Pangeran van Moelak
Oeloe, een fel bestuurder van zijn volk
en de Pangeran van Kebon Djati, een
rustig man, die juist die titel had ont
vangen en fier zijn stok met gouden
knop, waarop het wapen met de trotse
leeuw van het Gouvernement gegra
veerd was, tussen zijn benen geklemd
hield. Van Roon vroeg hen één voor
één: Pangèran van Moelak Oeloe, wat
is Uw eis
In de stilte was slechts de zoevende
fan te horen, toen hij antwoordde
"Di gantoeng sampé mati, toean
Gehangen te worden tot hij dood is
heer
"Pangèran van Kebon Djati, wat is
Uw eis?"
"Di gantoeng sampé mati, toean
Depati van Aloen Doea, wat is Uw
eis
"Di gantoeng sampé mati
Alle andere hoofden zeiden hetzelfde.
Het vonnis was geveld I Dus de dood
straf was uitgesproken over het schul
dige hoofd van Amat. Controleur Van
Roon was het er volkomen mee eens.
Als het aan hem gelegen had, zou hij
Amat onmiddellijk zonder pardon op
gehangen hebben aan de hoogste
boom, die er op het erf te Pagar Alam
te vinden was geweestDat kon
natuurlijk niet.
Amat werd teruggebracht naar het ca
chot in afwachting van de voltrekking
van zijn doodvonnis. Dat werd door
gezonden naar de Resident van Pa-
lembang. Aangezien het een doodvon
nis betrof en een verzoek om gratie
- door Amat ingediend - waarop de
Resident afwijzend adviseerde, zond
deze het naar Batavia om aldaar door
de Gouverneur Generaal te worden
bekrachtigd.
Het zou nog even duren voordat het
vonnis zou worden voltrokken. De ge
wone zaken gingen door en Aardeman
verdiepte zich in rapporten en memo's
en telde kassen na en ging op tour
nee met de veearts.
Aardeman zou nooit het gezicht van
Van Roon vergeten, die schuimbek
kend van verontwaardiging een week
of zes later op hem af stoof. Aarde
man, wetend hoe driftig zijn baas kon
zijn, bleef kalm, alhoewel zijn hart be
gon te bonzen. Had hij iets verkeerds
uitgespookt? Van Roon zwaaide woe
dend met een papier voor Aardemans
ogen. Tot Van Roons en Aardemans
grote gramschap, ontsteltenis en boos
heid hadden zij zes weken later het
vonnis retour ontvangen - van Bata
via - van de Gouverneur-Generaal.
Men vloekt natuurlijk nooit hardop
Maar de beide mannen keken elkaar
in de woedende ogen: Amat was ge-
gratiëerd WelDe doodstraf was
omgezet in "levenslang".
12
Van Roon en Aardeman leefden in de
jaren twintig in een tijd dat de strenge
toepassing van de wetten langzamer
hand voor een meer ethische richting
plaats maakte. Deze was eigenlijk in
geluid door de G.G. Idenburg in 1909
na Van Heutsz. Toen begon een mil
dere wind van ethiek te waaien. Mis
schien ten rechte na de woelige dagen
van Van Heutsz en de periode daar
voor van Atjeh- en Lombok-oorlogen.
Om aan die ethische richting paal en
perk te stellen werd naast de Indolo-
gen-opleiding in Leiden, ook in Utrecht
met een opleiding begonnen, waarin
het groot-kapitaal een grote invloed
had. Dat waren de banken die de
ondernemingen financierden, de han
delmaatschappijen die geld staken in
koffie- en thee-ondernemingen en die
de suikerfabrieken bouwden. Er moest
tegen de politieke ethische stroom van
Leiden geageerd worden. Maar de
B.B.-ambtenaar was in het algemeen
niet politiek geëngageerd; in elk geval
niet toen hij als jonge man voor
Utrecht of Leiden koos. De eigen
woonplaats was bij die keuze doorslag
gevend.
Zij kregen dus het vonnis teruggezon
den vanuit Batavia. Ongelooflijk De
moordenaar was gegratiëerdOp
grond van de overweging - luister
goed - dat, hoewel de doodstraf
overigens ten rechte opgelegd was
(dus dat toch wel de Rapat Besar
verzuimd had om de moordenaar
Amat de vraag te stellen of hij mis
schien teveel sterke drank had ge
dronken en hij daardoor niet meer
precies wist wat hij deed
Als alles niet zo in- en diep-treurig
was geweest, zouden Van Roon en
Aardeman in lachen uitgebarsten zijn,
want deze Javaan had nog nooit een
druppel arak over zijn lippen gehad.
Als rechtgeaard mohammedaan was
arak voor hem verboden. Trouwens,
hij was volkomen toerekeningsvatbaar
toen hij bij Aardeman onder de tafel
kroop, nadat hij 10 kilometer ver naar
beneden was komen stormen in volle
draf en in doodsangst dat men hem
zou vermoorden. Geen sprake van
enige drank.
Maar er was een motief. De Rapat
Besar had inderdaad deze vraag niet
gesteld I Dus werd Amat gegratiëerd.
Hij werd naar Java opgestuurd voor
het ondergaan van zijn straf.
Nu werd alles in het werk gesteld
mevrouw D. zo vlug en goed mogelijk
via Palembang met de K.P.M. naar
Medan te zenden. Vandaar is zij per
Stoomvaart Maatschappij "NEDER
LAND naar Holland teruggevaren.
Dit was de enige moordzaak, die Aar
deman ooit meemaakte in zijn 30-jaar
lange loopbaan als B.B.-ambtenaar in
dienst van land en volk, waarin een
doodvonnis door de "Rapat Besar"
werd uitgesproken.
door Victoria Kaulbach
Prijs 20,— porto f 2,30
Victoria Kauibach die voor Moesson
ook de serie "Van palmen en pasi-
rahs" schrijft, verhaalt op haar leven
dige manier over de opstand in 1933
in Atjeh aangevuld met vele wetens
waardigheden over adat, geloof en
mentaliteit van de Atjeher. Zij noemt
niet alleen de feiten maar zet toch
ook vraagtekens bij de oorzaak van
de opstand.
BOEKHANDEL MOESSON
Abusievelijk overgeslagen uit de vori
ge lijst de binnengekomen bedragen
in de maand JUNI '82.
f 50,—
f 500,—
J. Blom, Utrecht
J. C. Schnittmann,
Voorschoten
S. L. Rumemper, Den Haag f 25,
J. de Man, Can. Eilanden 500,
N. W. C. von Stein, Rijswijk f 100,
Penn. Reünie Pakan Baroe 75,
NN f 15_
A. J. Claasz Coockson, 75,
Harlingen
J. E. Nuering, Amersfoort f 50,
W. Intveld, Etten Leur f 500,
G. van Diggelen, Leiden 500,—
R. E. Lapré, reünie 1.325,
Totaal 3.715,—
Wij weten niet wat er verder met Amat
is gebeurd, maar prijzen ons na 60
jaar, nu ideeën en inzichten zo sterk
gewijzigd zijn, gelukkig dat wij in het
Hiernamaals niet met een opgehangen
Amat geconfronteerd zullen worden.
(wordt vervolgd)