"Opstand in Lhong" VOOR DE "VERGETEN" EX-KNIL-ERS IN INDONESIË hun waardigheid. Op hun bruine ge zichten lag afschuw te lezen. Een doodse stilte daalde neer in dat een voudige kantoor, waar deze zware misdaad werd berecht. Daar zat de Pangeran van Moelak Oeloe, een fel bestuurder van zijn volk en de Pangeran van Kebon Djati, een rustig man, die juist die titel had ont vangen en fier zijn stok met gouden knop, waarop het wapen met de trotse leeuw van het Gouvernement gegra veerd was, tussen zijn benen geklemd hield. Van Roon vroeg hen één voor één: Pangèran van Moelak Oeloe, wat is Uw eis In de stilte was slechts de zoevende fan te horen, toen hij antwoordde "Di gantoeng sampé mati, toean Gehangen te worden tot hij dood is heer "Pangèran van Kebon Djati, wat is Uw eis?" "Di gantoeng sampé mati, toean Depati van Aloen Doea, wat is Uw eis "Di gantoeng sampé mati Alle andere hoofden zeiden hetzelfde. Het vonnis was geveld I Dus de dood straf was uitgesproken over het schul dige hoofd van Amat. Controleur Van Roon was het er volkomen mee eens. Als het aan hem gelegen had, zou hij Amat onmiddellijk zonder pardon op gehangen hebben aan de hoogste boom, die er op het erf te Pagar Alam te vinden was geweestDat kon natuurlijk niet. Amat werd teruggebracht naar het ca chot in afwachting van de voltrekking van zijn doodvonnis. Dat werd door gezonden naar de Resident van Pa- lembang. Aangezien het een doodvon nis betrof en een verzoek om gratie - door Amat ingediend - waarop de Resident afwijzend adviseerde, zond deze het naar Batavia om aldaar door de Gouverneur Generaal te worden bekrachtigd. Het zou nog even duren voordat het vonnis zou worden voltrokken. De ge wone zaken gingen door en Aardeman verdiepte zich in rapporten en memo's en telde kassen na en ging op tour nee met de veearts. Aardeman zou nooit het gezicht van Van Roon vergeten, die schuimbek kend van verontwaardiging een week of zes later op hem af stoof. Aarde man, wetend hoe driftig zijn baas kon zijn, bleef kalm, alhoewel zijn hart be gon te bonzen. Had hij iets verkeerds uitgespookt? Van Roon zwaaide woe dend met een papier voor Aardemans ogen. Tot Van Roons en Aardemans grote gramschap, ontsteltenis en boos heid hadden zij zes weken later het vonnis retour ontvangen - van Bata via - van de Gouverneur-Generaal. Men vloekt natuurlijk nooit hardop Maar de beide mannen keken elkaar in de woedende ogen: Amat was ge- gratiëerd WelDe doodstraf was omgezet in "levenslang". 12 Van Roon en Aardeman leefden in de jaren twintig in een tijd dat de strenge toepassing van de wetten langzamer hand voor een meer ethische richting plaats maakte. Deze was eigenlijk in geluid door de G.G. Idenburg in 1909 na Van Heutsz. Toen begon een mil dere wind van ethiek te waaien. Mis schien ten rechte na de woelige dagen van Van Heutsz en de periode daar voor van Atjeh- en Lombok-oorlogen. Om aan die ethische richting paal en perk te stellen werd naast de Indolo- gen-opleiding in Leiden, ook in Utrecht met een opleiding begonnen, waarin het groot-kapitaal een grote invloed had. Dat waren de banken die de ondernemingen financierden, de han delmaatschappijen die geld staken in koffie- en thee-ondernemingen en die de suikerfabrieken bouwden. Er moest tegen de politieke ethische stroom van Leiden geageerd worden. Maar de B.B.-ambtenaar was in het algemeen niet politiek geëngageerd; in elk geval niet toen hij als jonge man voor Utrecht of Leiden koos. De eigen woonplaats was bij die keuze doorslag gevend. Zij kregen dus het vonnis teruggezon den vanuit Batavia. Ongelooflijk De moordenaar was gegratiëerdOp grond van de overweging - luister goed - dat, hoewel de doodstraf overigens ten rechte opgelegd was (dus dat toch wel de Rapat Besar verzuimd had om de moordenaar Amat de vraag te stellen of hij mis schien teveel sterke drank had ge dronken en hij daardoor niet meer precies wist wat hij deed Als alles niet zo in- en diep-treurig was geweest, zouden Van Roon en Aardeman in lachen uitgebarsten zijn, want deze Javaan had nog nooit een druppel arak over zijn lippen gehad. Als rechtgeaard mohammedaan was arak voor hem verboden. Trouwens, hij was volkomen toerekeningsvatbaar toen hij bij Aardeman onder de tafel kroop, nadat hij 10 kilometer ver naar beneden was komen stormen in volle draf en in doodsangst dat men hem zou vermoorden. Geen sprake van enige drank. Maar er was een motief. De Rapat Besar had inderdaad deze vraag niet gesteld I Dus werd Amat gegratiëerd. Hij werd naar Java opgestuurd voor het ondergaan van zijn straf. Nu werd alles in het werk gesteld mevrouw D. zo vlug en goed mogelijk via Palembang met de K.P.M. naar Medan te zenden. Vandaar is zij per Stoomvaart Maatschappij "NEDER LAND naar Holland teruggevaren. Dit was de enige moordzaak, die Aar deman ooit meemaakte in zijn 30-jaar lange loopbaan als B.B.-ambtenaar in dienst van land en volk, waarin een doodvonnis door de "Rapat Besar" werd uitgesproken. door Victoria Kaulbach Prijs 20,— porto f 2,30 Victoria Kauibach die voor Moesson ook de serie "Van palmen en pasi- rahs" schrijft, verhaalt op haar leven dige manier over de opstand in 1933 in Atjeh aangevuld met vele wetens waardigheden over adat, geloof en mentaliteit van de Atjeher. Zij noemt niet alleen de feiten maar zet toch ook vraagtekens bij de oorzaak van de opstand. BOEKHANDEL MOESSON Abusievelijk overgeslagen uit de vori ge lijst de binnengekomen bedragen in de maand JUNI '82. f 50,— f 500,— J. Blom, Utrecht J. C. Schnittmann, Voorschoten S. L. Rumemper, Den Haag f 25, J. de Man, Can. Eilanden 500, N. W. C. von Stein, Rijswijk f 100, Penn. Reünie Pakan Baroe 75, NN f 15_ A. J. Claasz Coockson, 75, Harlingen J. E. Nuering, Amersfoort f 50, W. Intveld, Etten Leur f 500, G. van Diggelen, Leiden 500,— R. E. Lapré, reünie 1.325, Totaal 3.715,— Wij weten niet wat er verder met Amat is gebeurd, maar prijzen ons na 60 jaar, nu ideeën en inzichten zo sterk gewijzigd zijn, gelukkig dat wij in het Hiernamaals niet met een opgehangen Amat geconfronteerd zullen worden. (wordt vervolgd)

Moesson Digitaal Tijdschriftenarchief

Moesson | 1982 | | pagina 12