OVER HET LEVEN EN WERKEN OP DE BOSSCHA STERRENWACHT BIJ LEMBANG
EEN HALVE EEUW GELEDEN.
Inleiding
Reeds gedurende mijn eerste jaar bij de universiteits-sterrenwacht in Uppsala
(Zweden) in 1922 kwam ik in contact met professor H. von Zeipel, in die tijd de
internationaal meest beroemde van de Zweedse sterrenkundigen. Hij werkte
hoofdzakelijk op theoretisch gebied en heeft bijvoorbeeld een theorie voor de
energieproduktie in roterende sterren met stralingsevenwicht uitgewerkt. Hij had
in 1921 ook een methode ontwikkeld om de relatieve massa's van groepen van
sterren met ongeveer dezelfde eigenschappen in sterrenhopen te bepalen.
Ik werd al direkt geïnteresseerd in de studie van sterrenhopen en de toepassing
van de methode van Von Zeipel. Wij bespraken ook de mogelijkheid dat ik naar
de Kaap-sterrenwacht zou gaan om aldaar met de 60 cm refractor platen in
blauw en geel van de bolvormige sterrenhoop Omega Centauri op te nemen
om een statistisch voldoend materiaal te krijgen voor een nauwkeurige massa
bepaling van de sterren.
Intussen bezocht Von Zeipel het Con
gres van de Internationale Astrono
mische Unie, gehouden in Cambridge
(Engeland) in 1925. Daar ontmoette hij
Dr. J. Voüte van de Bosscha Sterren
wacht bij Lembang (Java) die vertelde
over de Bosscha-refractor die besteld
was bij de Firma Carl Zeiss, Jena. Het
zou een dubbele refractor worden met
een fotografisch en een visueel objec
tief, ieder van 60 cm opening en met
een brandpuntafstand van bijna 11 m.
Dit zou inderdaad een ideaal instru
ment zijn voor ons doeleinde om ma
teriaal van Omega Centauri te ver
krijgen.
Eind oktober 1927 kreeg Von Zeipel
een brief van Voüte waarin hij vertelde
dat het werk met de grote kijker zo
ver gevorderd was dat het instrument
klaar zou komen in begin van 1928.
In zijn brief vroeg Voüte verder of er
misschien een jonge Zweedse astro
noom was die enkele jaren op de Bos
scha Sterrenwacht wilde komen wer
ken, aangezien er een assistentbetrek
king ingericht zou worden voor een
buitenlandse sterrenkundige. Het was
inderdaad een betrekking die mij uit
stekend zou passen, en ik verklaarde
mij onmiddellijk bereid om naar Lem
bang te gaan, aangezien ik daar ook
de kans zou krijgen om de platen van
Omega Centauri op te nemen.
Nadat Von Zeipel mij aanbevolen had
voor de betrekking, kreeg ik later een
brief van het Bestuur van de Neder-
landsch-lndische Sterrenkundige Ver-
eeniging in Bandoeng met voorwaar
den die ik dadelijk aannam. Na een
kort verblijf in Holland, waar ik kennis
maakte met de Hollandse sterrenkun
digen, verliet ik Amsterdam op 19 juni
1928 aan boord van S/S "Johan de
Witt" (Nederlandsche Lloyd) en kwam
na een woelige reis op 21 juli in Tan
djong Priok aan, waar ik door Voüte
afgehaald werd.
Ik moet eerlijk bekennen dat Voüte al
direkt een vreemde indruk op me
maakte. Reeds in de auto van Tandjong
Priok naar Weltevreden zei hij, "hier
arbeitet man aber das tut man nicht in
Europa" (opdat het makkelijker voor
door PROF. DR. A. A. E. WALLENQUIST
Prof. Wallenquist, Lembang 1928.
mij zou zijn om Nederlands te leren
zouden wij in het begin ons van Duits
bedienen (Voüte was trouwens met
een Duitse getrouwd). Daarna vertel
de hij, dat er op Lembang geen theo
retisch werk gedaan mocht worden
(dat was uitsluitend voor de sterren
kundigen in Europa en dat men al
daar slechts waarnemingen zou doen.
Na enkele visites in Weltevreden en
een lunch bij de Zweedse consul-
generaal zijn we met de namiddagtrein
naar Bandoeng vertrokken en vandaar
uit met de auto naar Lembang. Om
8 uur 's avonds zijn wij op de Bosscha
Sterrenwacht aangekomen, waar ik
voorlopig in "Roemah Pannekoek" zou
logeren.
Het leven op de Bosscha Sterrenwacht
De meeste van de sterrenwachten die
in bergstreken gebouwd zijn, zijn mooi
gelegen, maar in vergelijking met die,
welke ik in Noord- en Zuid-Amerika
bezocht heb, vind ik dat de ligging van
de Bosscha Sterrenwacht ontegen
zeggelijk wel de mooiste is.
Dankzij de gewaardeerde medewer
king van Dr. K. A. van de Hucht van
het laboratorium voor Ruimteonder
zoek kwamen wij aan dit bijzondere
artikel van Prof. Dr. A. A. E. Wallen
quist. Ake Anders Edvard Wallenquist
werd op 16 januari 1905 te Vasterik
in Zweden geboren. Na zijn studie aan
de Universiteit van Uppsala werkte
hij van 1926 tot 1933 aan de Bosscha
-Sterrenwacht te Lembang. Daar ook
huwde hij in 1931 met Josephine
Weitkamp. Terug in Zweden werd hij
hoogleraar en was onder meer di-
rekteur van de Kvistaberg sterren
wacht, tot hij in 1970 met pensioen
ging. Hij werd in 1955 benoemd tot
Commandeur in de Orde van Oranje
Nassau, vanwege zijn activiteiten
voor het Nederlandse verzet in de
2e wereldoorlog.
De sterrenwacht is gelegen op de
zuidelijke helling van de Goenoeng
Tangkoeban Prahoe (de "omgekeerde
boot") op een hoogte van 1300 m bo
ven de zeespiegel. In het Noorden ziet
men eerst de veeteeltonderneming
"Baroe Adjak" (toen behorend aan de
gebroeders Ursone, die het terrein van
de sterrenwacht ten geschenke had
den aangeboden) en daarachter, tus
sen het groen, het dorpje Lembang.
Op de achtergrond rijst tegen de tro
pische hemel, in donkergroen gekleed,
de afgebroken kegel van de Tangkoe
ban Prahoe met zijn grote tweeling
kraters. Ten Westen van de Prahoe
verheft zich de machtige Goenoeng
Boerangrang en ten Oosten de spitse
kegel van de Goenoeng Boekit Toeng-
goel. Gedurende mijn verblijf op de
Bosscha Sterrenwacht heb ik de Tang
koeban Prahoe meer dan een dozijn
keren beklommen, overdag zowel als
's nachts, in mooi weer zowel als in
stortregen. Vooral de zonsopgangen
gezien van de top van de vulkaan wa
ren een onbeschrijfelijk schouwspel en
dat woog veelvoudig op tegen alle
moeilijkheden in verband met de nach
telijke beklimming door het pikdonker
oerwoud naar de top.
Ten Zuiden van de sterrenwacht, 600
m onder onze voeten, breidt zich de
Bandoengse hoogvlakte uit, door vul
kaanketens omringd, met het machtige
massief van de Goenoeng Malabar in
het Zuiden, in die tijd beroemd door
zijn groot radiostation, en door de
thee-ondernemingen, o.a. die van
K.A.R. Bosscha en R.A. Kerkhoven.
Het witte koepelgebouw van de Bos
scha-refractor kan men zien vanuit een
groot gedeelte van de Bandoengse
hoogvlakte, geprojecteerd tegen de
blauwgroene achtergrond van vulka
nen.
6
