Palmen en Pasirahs
(IX)
DE BANGOEN
door Victoria Kaulbach en Dr. J. van Waardenburg
Vragend de kring rondkijkend, kreeg hij slechts onschuldige ogen te zien. Zij,
de Hoofden, hadden het niet gedaan. Dat kon ook niet, zeiden zij, want op dat
moment had de Pasirah een bespreking met de Kria en de Penggawa's ergens
andersNiemand wist het dus. De dader lag natuurlijk op het bekende
kerkhof. Het tida-taoe-toean vierde hoogtij. "Lèmper batoe semboenjikan
tangan merkte Aardeman sarcastisch op. Met stenen gooien en de hand ver
bergen; dat betekende; iets in 't geniep doen of ergens niet voor uit willen
komen. Beide betekenissen waren van toepassing in dit geval.
In verband met plaatsgebrek in de vorige
nummers van Moesson, moest tot onze
spijt de serie "Palmen en Pasirahs"
enige tijd worden onderbroken. In dit
nummer hervatten wij de plaatsing van
deze serie, waarvan de achtste afleve
ring in de Moesson van 1 december
1982 stond.
Het werd aardig warm op de voorgale
rij van het huis, waar zij met zijn tie
nen vergaderd zaten. De zon brandde
op het atappen dak. De Demang en
de Mantri Politie zaten verderop te
wachten. Er heerste stilte. Iemand
kuchte verstolen. Het was de Pasirah.
Aardeman wachtte een ogenblik om
hem de gelegenheid te geven iets te
zeggen, maar de Pasirah zweeg. De
anderen hielden zich eveneens koest
"Lik eerst je lippen af, alvorens je
stem te laten horen I"
De stilte werd onbehagelijk en dat was
Aardemans bedoeling. Toen deed hij
zijn uitspraak:
"In dit geval moet jullie eigen adat,
zoals in de Oendang-oendang Simbur
Tjahaja geboekstaafd is, spreken. Jul
lie Marga is besmet en in zonderheid
de doesoen Tjempapa waar dit is
gebeurd. Op deze doesoen plus de
aansprakelijke hoofden wordt de
bangoen') opgelegd, te weten een
boete van seriboe ringgit- duizend
rijksdaalders - binnen 14 dagen in
Martapoera te voldoen bij mij op kan
toor I" Hier wachtte Aardeman een
fractie van een seconde om te ver
volgen: "Over het ontslag van de ver
antwoordelijke hoofden zal nader wor
den beslist I"
Een bliksemslag uit heldere hemel zou
minder schrik hebben veroorzaakt.
Aardeman zag star-ogen van schrik,
kol-ogen en ingehouden adem. Ont
slag I Seriboe Ringgit. De stilte werd
benauwend. Dat was per gezin zo'n
beetje het verschuldigde jaarlijkse be
lastingbedrag De aanwezigen bogen
het hoofd. Geen kik gaven zij. Het
vonnis werd met strakke gezichten
aangehoord. En- rechtvaardig geacht.
Maar het dreigende ontslag. Ontzet
tend. Wat een ramp De Pasirah
depte even met een groen zijden
doekje zijn voorhoofd af. Toen sprak
hij namens alle aanwezigen;
"Deze bangoen zal zo spoedig mo
gelijk worden opgebracht, padoeka
toean controlirWij smeken U een
goed woord voor ons te doen en de
Resident te verzoeken ons in ons ambt
te handhaven. Wij garanderen U dat
dit nooit meer zal gebeuren".
Aardeman stond op, nog altijd in de
rol van de wreker, ten teken dat deze
zitting was beëindigd. Ook de Demang
en de Mantri Politie stonden aan het
eind van de galerij op. Begeleid door
zijn beide ambtenaren en de Pasirah
en de Pembarap, liep Aardeman naar
buiten, de gloeiende zon in en schreed
langzaam en waardig naar de auto,
groette kortaf de Pasirah en de
Pembarap, die even het hoofd bogen.
Hij stapte in. De mantri politie zette
zich voor bij de chauffeur, de Demang
naast Aardeman. De zon was al hoog
aan de hemel geklommen en toen de
auto wegreed, liet deze een stofwolk
na, die zich over de twee mannen
legde als een wade van rouw. Thuis
gekomen werd de A.R. van Batoe
Radja van alles op de hoogte gesteld.
Aardeman had het idee dat de straf
niet zo hard was aangekomen. Het ge
beurde in die tijd, waarin de rubber
het heel goed deed en hoge prijzen
maakte na de Eerste Wereldoorlog
- de roaring twenties deden de gul
dens rollen. Het kon de mensen in
Tjempaka - zo'n duizend herendienst
plichtigen - niet zo verschrikkelijk
veel moeite kosten de bangoen van
seriboe ringgit bij elkaar te krijgen. En
hij kreeg gelijk. Binnen een week had
hij die duizend rijksdaalders op zijn
kantoor liggen. De Pasirah kwam het
bedrag persoonlijk overhandigen.
Aardeman lichtte onmiddellijk de A.R.
in, die op zijn beurt de Resident van
dit alles verwittigde. De bangoen-
affaire was niet helemaal beëindigd,
want de Pasirah kreeg nog een fikse
schrobbering. Twee dagen later reed
Aardeman opnieuw naar Tjempaka.
Daar deelde hij de betrokken Pasirah
en de hoofden en oudsten mede, dat
als zoiets zich nog eens in de toe
komst zou voordoen, waar dan ook in
diens ressort, hij zijn pet aan de kap
stok kon hangen en zijn stok met de
zilveren knop met het fiere Gouverne
mentswapen erop in de kast kon op
bergen. En mét hem de Pembarap, zijn
vervanger, én de Kria én de zes Peng
gawa's
Aardeman vermoedde dat de Depati
wel degelijk wist wie de aanstichters
waren en dat hij de ouders van die
boedaks voor veel geld had aange
sproken en alleen het tekort had bij
gepast. Bovendien zouden die ouders
hun stoute jongens wel een behoorlijk
pak slaag ten overstaan van de hoof
den hebben gegeven. Daar was hij
zeker van. In elk geval had Aardeman
het geld; dat werd gestort in 's Lands
Kas met de aantekening:
zijnde de opbrengst van een ge
val van bangoen in de Marga Seman-
dawai Soekoe Doea, hoofdplaats
Tjempaka - doesoen Tjempaka
Hiermee was de zaak afgedaan.
Nog enkele malen bracht de controleur
Aardeman Tjempaka een bezoek. Zij
waren daar wel "bangoen" - in de
betekenis van "wakker" - geworden
De schrik zat erin.'Toen hij de scholen
bezocht, was alles rustig. De scholie
ren zaten stokstijf in hun banken en
de onderwijzer riep met stentorstem:
"Satoe"! "opstaan" - waarop de leer
lingen zich verhieven; "Doea"! "salue
ren" - waarop de knapen ernstig sa
lueerden; "Tiga"! "zitten" - waarop
allen netjes gingen zitten. Orde en rust!
Dat vele geld derven was toch niet
prettig. Neen, als je aan hun beurs
kwam - seriboe ringgit - dat was dé
manier om hun een lesje te leren.
Op het juiste ogenblik toverde Aarde
man uit zijn zak een klein speelgoed-
autotje tevoorschijn, dat hij met spitse
vingers omhoog hield, zodat iedereen
het kon zien. De ogen van de boedaks
begonnen te schitteren. De leerling
met het mooiste eindrapport zou dat
zijn eigendom mogen noemen. Hij
overhandigde het aan de onderwijzer,
die het in verzekerde bewaring stelde.
En de Seri Padoeka Toean Besar Resi-
dèn? Wat had die daar eigenlijk te
maken gehad of gezocht? Ada goela,
ada semoet- waar suiker ligt, zijn
mieren Aardeman wilde hierop liever
niet ingaan. Later werd door de Assis
tent-Resident gefluisterd wat de Resi
dent had bewogen deze tocht te on
dernemen. Het is beter hierover te
zwijgen. Er komen altijd wel voorval
len voor, die onaangenaam zijn voor
het Korps B.B. Een hoge ambtenaar,
ongehuwd en sindsdien overgeplaatst,
zou uit deze contreien een vrouw als
huishoudster hebben gebruikt en af
gedankt. Er zou bij de Resident een
klacht hierover zijn ingediend, welke
hij zelf en alleen had willen onder
zoeken om deze hoge ambtenaar niet
in verlegenheid te brengen.
(lees verder volgende pagina, Ie kolom)
10
