bergen en bossen rondom Padang
Pandjang. De ingevallen regentijd
maakte het er niet beter op. Angstige
voorgevoelens maakten zich van allen
meester. De geruchten over wreedheid
en terreur van de Japs deden de ron
de: executies van civiele ambtenaren,
het uitmoorden van alle employé's op
Balik Papan. Was het allemaal waar?
De snel oprukkende legers van de
vijand deden Aardeman besluiten alle
Europese vrouwen van Padang Pan
djang naar de hoofdplaats Padang te
evacueren - als zij daartoe bereid
waren. Padang was een grote stad met
honderden Europeanen en het 18-tal
vrouwen uit zijn ressort zou veiliger
zijn temidden van hun lotgenoten. Al
leen enige officiersvrouwen, de dames
Winter, Schüszler en Van den Eekhout
(die juist in een loopgraaf bevallen was
van een baby tijdens een luchtaanval
van de Jappen), Sierenberg de Boer en
de plantersvrouw mevr. Marcar, bleven
in de tangsi en betrokken samen een
onderofficiers woning.
Enige dagen later stond Aardeman
juist voor zijn kantoor, toen hij 7 witte
Zero's hoog in de blauwe lucht rich
ting Padang zag vliegen. Zij droegen
alle een rode bal op de vleugels! Hij
sprong het kantoor binnen, greep de
telefoon en waarschuwde de luchtbe
scherming aldaar. Ook Emmahaven
kon hij waarschuwen. Een torpedoboot-
jager die daar lag, kon nog net ont
snappen, alhoewel gehavend. Maar
alle andere schepen, die in de haven
lagen, werden getroffen, vlogen in
brand en zonken. Dat was de eerste
kennismaking met de Jap.
Tegenstand werd nog enige tijd door
ons leger in Djambi en in de Alas Val
lei geboden. De Japanse legers rukten
dermate snel op vanuit de Oostkust
van Sumatra, dat zij dwars over Su
matra weldra ook zijn ressort zouden
bereiken, door Tapanoeli opmarche
rend naar Padang. Intussen had Ne
derlands Indië op 8 maart 1942 ge
capituleerd. Het Militaire en Civiele
Bestuur besloten dan ook aan de Ja
panners de symbolische overgave van
de Residentie aan te bieden en wel
aan de grens van de Residentie Suma
tra's West Kust. Aan deze opdracht
werd gevolg gegeven door Kapitein
Perdijk Rugebregt en de controleur
Binnenlands Bestuur Hunger, die van
uit Fort de Koek naar de grens met
Tapanuli reden.
Daar, op de weg stond een colonne
Japanners met aan het hoofd een Ja
pans officier. Nederlands Indië had al
officieel gecapituleerd en op die dag
was daar al een week overheen ge
gaan. Zoals altijd, als er iets te doen
viel, gluurden boedaks van achter heg
gen naar dit zonderlinge tafereel. De
militair met puttees rond zijn kuiten
met een witte vlag aan een stok in de
hand en de controleur in zijn smette
loze witte pak. Het was voor beiden
een gang naar Canossa I De beide af
gevaardigden overhandigden de witte
vlag, die met een ernstig gelaat werd
aangenomen door de scheefogige Ja
panse officier, die een enorm zwaard
aan zijn zijde droeg. Wie overwonnen
wordt, heeft in de ogen van een Ja
panner zijn gezicht verloren Maar dat
dit gebaar door de overwinnaar ge
apprecieerd werd, blijkt uit het feit,
dat noch ter plaatse, noch in Fort de
Koek, Padang Pandjang op Padang
ambtenaren of officieren werden ont
hoofd. Dat was een meevaller
A.R. Aardeman - wellicht voor het
laatst in deze functie - wachtte al ijs
berend op de ontwikkelingen van deze
desastreuze gebeurtenissen. De be
dienden hadden zich angstig terugge
trokken. De nacht was gevallen. Hij
zat moederziel alleen in het grote huis,
ten prooi aan martelende onzekerheid.
Pas om 11 uur 's avonds rinkelde de
telefoon. Het was zijn collega Nijdam
van Fort de Koek, die heel kortaf
meldde dat de Japanners al onderweg
waren naar Padang Pandjang I Zijn
hart werd koud toen Aardeman deze
onheilsboodschap vernam. Wat een
geluk, dat zijn vrouw en kinderen in
Padang zaten en hij de eerste stoot
kon opvangen zonder angst voor hun
welzijn. De krekels trokken zich niets
aan van gevaar of oorlog en krijsten
lustig hun bruiloftslied. De larongs
fladderden rondom de lamp aan het
plafond, zoals zij elke avond deden in
de regentijd. De bomen ruisten in de
duistere nacht. Aardeman luisterde
echter naar andere geluiden en weldra
vingen zijn gespitste oren motergeronk
op. Zijn hart kneep samen. Vijf mi
nuten later reden enkele auto's met
opspattend grint de grote tuin van zijn
woning binnen. Een achttal Japanse
officieren, onder aanvoering van een
Majoor drongen met sabelgekletter en
laarzengestamp en onder het uitstoten
van singuliere en profane keelklanken
zijn woning binnen. Hun laarzen bonk
ten op de plavuizen van de brede
voorgalerij. Aardeman stond nu oog in
oog met de vijand: klein, krombenig,
maar martiaal en militair de meerdere!
Aardeman, met bonzend hart op het
ergste voorbereid, stond ijzig en stram
op de stoep van zijn woning voor zijn
overwinnaars. Het viel hem mee, dat
zij hem niet direkt aan hun lange
zwaarden regen Hij wist zijn angst
goed te verbergen
Ito Ito schreeuwde de Majoor en
Aardeman begreep, dat dit zijn naam
was. "Commander, Major", prevelde
een officier en wees op Ito, die op de
mooiste bank op de voorgalerij ging
zitten, zijn benen optrok als een dikke
boeddha en zijn enorme Samurai
zwaard tussen zijn benen stak. Een
officier, die kennelijk uit Indo-China
kwam en zijn kennis van het Frans wil
de luchten beweerde deze taal mach
tig te zijn en vroeg hem honderd uit
over van alles en nog wat. Staande
voor de boeddha-figuur met in schril
contrast het militaire tenue en het wre
de zwaard, probeerde Aardeman zo
goed en zo kwaad als het ging de
inquisitie te doorstaan.
Sic transit - gold nu voor B.B. en
K.N.I.L., voor burger en bruine broe
der. Hij was de machteloze getuige
van de ineenstorting van een impe
rium In Padang Pandjang - ironisch
genoeg: het "lange veld" trok hij nu
zelf aan het "korste eind" I Beurtelings
koud en warm, vernederd, ontmoedigd,
met angst in 't hart - wat hij innerlijk
doormaakte - laten wij daarover liever
zwijgen
Tijdens deze stampei van onvervalste
jungle kreten en namaak Frans werd
Aardeman duidelijk gemaakt, dat dit
legeronderdeel verder zou trekken
naar Padang. De 1ste luitenant Yoshi-
da zou met 30 man in Padang Pan
djang achterblijven. Aardeman werd
gelast voor logies voor deze lieden te
zorgen en de bevelen van Lt. Yoshi-
da, die tien woorden Engels sprak,
stipt op te volgen. Later zou Majoor
Ito naar Fort de Koek terugkeren, na
de Kolonel Fujiyama in Padang te heb
ben geïnstalleerd.
Het hele erf van zijn woning was voor
en opzij met mitrailleurs afgezet. De be
volking hield zich verborgen. In heinde
en verre was geen mens te bespeuren.
Geen rood-witte vlaggen of rode
ballen ter verwelkoming. Inmiddels
wees de klok half één 's nachts aan,
toen Aardeman met Lt. Yoshida op
stap ging om hem ons officiersverblijf
aan te wijzen, waar de 30 soldaten en
onderofficieren konden worden inge
kwartierd. De passanggrahan was
voor de luitenant bestemd, maar dit
aanbod wees hij vriendelijk grijnzend,
maar beslist van de hand. "Hij vocht
met zijn manschappen en sliep met
hen", zei hij. Aardeman vond dit ge
weldig, maar bedacht later dat Yoshi
da in het logeerhuis, een halve kilo
meter verwijderd van zijn manschap
pen, zich toch misschien erg eenzaam
zou hebben gevoeld - in een vijandig
land en in een vreemde omgeving -
en in oorlogstijd Het was wellicht
iets teveel van deze dappere krijgs
man gevraagd.
Er deed zich nog een klein incident
voor. In het kampement aangekomen,
trad Aardeman niets vermoedend de
slaapzaal binnen, waar nog niet zo lang
geleden de KNIL-officieren hadden
verbleven. Aan de wanden zag hij tot
zijn verbazing vele posters hangen met
naakte of summier geklede vrouwen,
in allerlei verleidelijke poses uitge
beeld. Eén moment wist hij zich met
zijn houding geen raad. Hij keek Yo
shida' in diens strakke gezicht, waarop
niets dan minachting te lezen was.
(lees verder volgende pagina)
8
