DE VROUW VAN DE GEZAGHEBBER MOKO-MOKO door Victoria Kaulbach Zij ontmoette hem, die later haar man zou worden, weer in Batavia. Heel vroeger had zij met hem daar op de HBS gezeten. Hij verdween ineens naar Holland en wie denkt er nu aan een weerzien na al die jaren Na zijn HBS in Haarlem werd Hartsteen gekeurd en uitgezonden voor de studie aan de Gezaghebbersschool in Batavia. Gezaghebber - een uiterst interessant vak, dat net als dat van controleur B.B. grote bestuurservaring eiste. Zij zat daar voor haar hoofdacte Onderwijzeres, hij op de Gezaghebbersschool. Beiden hadden dezelfde leraar voor de maleise taal: De Vries. Grillig als het lot kan zijn, voerde het beiden ditmaal in eikaars armen. De Vries organiseerde een avondfuifje voor al zijn leerlingen in zijn ruime achtertuin onder de bomen. En ja:was dat niet dat meisje uit klas l-A Jawel - en het tengere, donkerogige meisje verloor haar hart aan de blonde boedjang (vrijgezel). Zij gingen samen naar de bios op het Koningsplein. In het begin van de der tiger jaren was "het geluid" al uitge vonden en reeksen showfilms daver den over het scherm. Al Johnson vier de hoogtij en Shirley Temple deed haar eerste prille stapjes op het film doek. Zij slenterden over de Pasar Gambir, die elk jaar op het Konings plein werd gehouden. Maanlicht en sterrenritjes naar Priok waar zij zaten te genieten aan de waterkant, waar de golven zachtjes tegen het strand klot sten. Toen Hartsteen was geslaagd voor zijn examen "gezaghebber" en zij haar diploma Hoofdacte in haar tasje had, trouwden zij. Wat behelsde het ambt van gezagheb ber? Hij deed hetzelfde werk als een controleur Binnenlands BestuurDe tweejarige opleiding voor gezaghebber omvatte vakken als Adatrecht, Indisch recht, wegenbouw, bruggenbouw en natuurlijk maleis, de voertaal in Indië. Alles was meer op de praktijk gericht dan bij de vijfjarige academische stu die voor controleur B.B. in Leiden of Utrecht. Hartsteen volgde ook een EHBO-cursus op de N.I.A.S. (Artsen school) in Batavia om zich te bekwa men in de gezondheidsleer. In het bezetten van een "post" werd in de praktijk wel verschil gemaakt tussen een controleur en een gezag hebber, die meestal op eenzamer pos ten werd geplaatst, maar soms werd een gezaghebber op een plaats gezet van een controleur als die laatste niet beschikbaar was. Er was ook verschil in salaris en men kon het voor de oor log als gezaghebber hoogstens tot fun gerend assistent-resident brengen. Kreeg haar gezaghebber direkt een post ergens in de Gordel van Sma ragd? Neen, want wegens zijn studie had hij nog geen dienstplicht vervuld en daarom ging hij eerst een halfjaar in militaire dienst in Bandoeng. Weinig is er verteld over de vrouwen, die hun leven met gezaghebbers, con troleurs en bestuursambtenaren deel den in de rimboe, in de eenzaamheid en in verlaten streken, op veraf ge legen posten, dikwijls als enige Euro peanen. Hoe leefden zij? Wat deden zij? De eerste standplaats van Hartsteen was midden in de kleurrijke, oogver- 14 blindende groengroene, broeiend hete rimboe van Sumatra. Aan de Westkust van Benkoelen werd een areaal bouw rijp gemaakt voor kolonisten uit Java. Daar werd eerst heel wat werk verzet door de Sumatranen, die gewend wa ren oerwoud te kappen. De Javanen, vreemd en ontheemd, moesten worden opgevangen. Daarom werden ten be hoeve van de kolonisten stukken grond bewerkt en aangeplant met oebi en mais. Logisch, want de bewerking van de Ipdangs vergde minstens een maand, alvorens er kon worden ge plant, terwijl pas 3 a 4 maanden later kon worden geoogst. Bij het ontvangen van de Javaanse kolonisten werd een comité gevormd van het districtshoofd, het Margahoofd en de Kria's (dorpshoofden) van het ressort, waar het kolonistendorp zou worden gesticht. Er was een pasar- loods gebouwd, een dak door stevige palen geschraagd en bij aankomst zorgden daar de vrouwen voor het eten van de kolonisten. Deze kwamen met hun eigen dorpshoofden vanuit Java. Na de uitbarsting van de Merapi op Java, de vuurspuwende berg, was er zelfs een heel dorp weggetrokken en overgebracht naar Sumatra, waar men een nieuwe nederzetting stichtte. De kolonisaties lagen onder meer in het ressort Lais, Benkoelen. Het trans port van de Javanen geschiedde per K.P.M. Het schip lag op de reede van Benkoelen. Daar stond dikwijls een hoge oceaandeining. De Javanen wer den één voor één in mandjes neerge laten in een grote prauw - een ware beproeving Soms sloeg een golf het mandje gevaarlijk naar de boot toe, dan weer draaide het als een tol in het rond. Eindelijk in de prauw aan geland, duurde het nog lang alvorens de schommelende prauw de veilige kust had bereikt. Grijs van ellende en angst, misselijk van het telkens zwiepen boven de hoge golven kwamen zij doodziek aan de wal. Het was meelijwekkend te zien hoe zij met al hun barang verhuisden. Boengkoesans (bundels kleren) en prabots (gereedschap), angstige kin deren; een tortelduif in een kooitje, dat deze oversteek had overleefd. Enige uitgelopen klappers droegen zij bij zich en zelfs kippetjes, in kooitjes van klapperblad ingevlochten. En - wat aarde van hun geliefde geboortegrond! Eén troost: zij waren allemaal bij el kaar, het hele dorp, alle familieleden met hun Kepala Kampong en de Assis- tent-Wedana. Zij zouden nu de gogols, de stichters worden van een nieuw dorp en daardoor tot in lengte van dagen geëerd worden door hun na zaten De gezaghebber was er elke dag op uit getrokken om alles te regelen met de demang en de dorpshoofden. Hij had geen tijd voor het huis. Ondertus sen had vrouwlief het controleurshuis ingericht met eenvoudige rotan meu beltjes op de voorgalerij en palmen in potten rondom; een kleedje van de Chinees op de tafel. Op een dag kwam Hartsteen heel vroeg thuis - altijd een teken van onrust - en kondigde aan: - De A.R. komt poolshoogte nemen, vrouw. Kun je voor een maaltijd zor gen! Het was negen uur in de ochtend. Hij was 'smorgens om 7 uur al op het werk en het was de eerste confronta tie met een reeks van zulke inspec ties door de A.R. Een eenvoudige vraag, nietwaar - toch een zware op dracht. Die ochtend was de kokki na melijk a| naar de pasar geweest, had een stukje vlees meegebracht, dat lag te braden op de anglo (houtvuur). Dat was natuurlijk niet genoeg. In allerijl werd de kebon weggezonden voor een kipje, dat werd geslacht en binnen een kwartier in de pan lag. Meer rijst werd gekookt, blikjes geopend. Toen de A.R. om 12 uur de voorgalerij van het huis opstapte, stoomde de rijst in de scha len, was de kip gekruid, de sajoer perfect en de bijgerechten geurden verrukkelijk. De huisvrouw was vol daan en kreeg een compliment. Maar voor representatiekosten werd geen cent uitbetaald. Die avond schreef de gezaghebber plichtsgetrouw in zijn rapport: "Vandaag, d.dde A.R. op be zoek, kolonisatie en rubberarealen be zocht." Van de prestaties van zijn vrouw vermeldde hij niets. Hij had kunnen memoreren: "dat hoge bezoek was groots, maar mijn beurs te klein." Het leven in Indië was ondenkbaar zonder overplaatsingen. Her- en der waarts werden ambtenaren na een of twee jaren overgeplaatst van het ene ressort naar een ander district. Dat gaf het anders zo saaie leven in de rimboe stimulerende afwisseling. Maar men maakte geen echte vrienden en men hechtte zich niet aan het huis. Ook de vrouw van de gezaghebber verhuisde met haar man van de ene plaats naar de andere. Wie pakte de boel in Wie, regelde de vendutie? Wie onder wees de kinderen met de Klerks-me- thode, omdat er slechts bij hoge uit zondering een school ter plaatse be stond? De vrouw van de bestuurs ambtenaar. Zo gebeurde het, dat zij overgeplaatst werden naar de post Moko-Moko in de residentie Benkoelen. In het jargon

Moesson Digitaal Tijdschriftenarchief

Moesson | 1983 | | pagina 14