kamer. Dat is meestal de achtergalerij,
die dus de breedte heeft van twee flin
ke slaapkamers. En dan is er meestal
een brede stoep of flink terras aan
vastgebouwd. Nou, met Kerst stond
alles vol, zodat het een Breugheliaan-
se maaltijd in kwadraat kon worden.
Elke Indischman met herinneringen
aan zulke feesten vraagt zich nog
steeds in verbijstering af hoe dat niet
móest uitlopen op buikpijn, zo niet er
ger. Maar hoogstwaarschijnlijk kwam
het omdat de meeste spijzen flink ge
kruid waren, dus door die kruiden
alléén al de spijsvertering hielpen be
vorderen.
En ook: massa's voedsel gingen tóch
naar de bedienden. En de vrienden
van de bedienden. En de vrienden
daarvan. En Annie nam een speciaal
gerecht van Toetie mee naar huis. En
Toetie van Wies, en Wies van Noes.
Zodat als na de Kerst-Nieuwjaars-
week alle gezinnen weer opstapten,
ze met evenveel pakjes en korfjes ver
trokken als ze gekomen waren. Want
in die week gingen alle vrouwen bij
mekaar in de leer. Hoe maak jij klio?
Dan leer ik jou hoe je tongsèng maakt.
Geef mij jouw recept van brongkos,
dan krijg jij mijn geheim van swarswir.
Enzovoort. Enzovoort.
Kerst bracht vele openbaringen. En
de jaarwisseling tal van cultuurwisse
lingen! Jongens en meisjes leerden el
kander spelletjes. En de heren wissel
den vakgeheimen uit. Ze waren alle
maal een weekje helemaal weg uit hun
werk- of standsmilieu. Men was vrij
KERST KAN VERKEREN
In Deli hadden we 2 vrije dagen per
maand, de 1e en de 16e, hari besar.
De dag tevoren was hari gadji en be
taalde je je mensen uit. Op zondagen,
met Pasen, Pinksteren en Kerst werd
doorgewerkt. Alleen met hari raja had
je 3 dagen vrij, na 's nachts het ritueel
slachten van de lemboes (ossen) ge
controleerd te hebben.
Alleen wanneer je schoolgaande kin
deren had, merkte je iets van feest
dagen.
Toen we op Kajoe Aro aan de voet
van de Piek van Kerintji zaten, kwam
onze dochter 3 keer per jaar thuis met
vakantie van de plantersschool in
Brastagi, d.w.z. 3 dagen rijden, ruim
1000 km, met een eigen bus met 14
wagenzieke kinderen van de kebon.
Op 8 december '41 werden we gemo
biliseerd. Ik zat op Padang en mocht
met Kerst naar huis, 365 km. Dat was
de laatste keer dat ik de kebon zag,
want in '80, toen we er over vlogen,
kon ik de thee temidden van alle boe-
rekool niet meer ontdekken. Op 15 mei
'42 werden we naar Burma verscheept
en Kerst '42 zaten we in kamp Wegale,
4 km van Thanbuyzayat.
Eerste Kerstdag was warempel een
vrije dag en Wim Kan zong de liedjes,
die hij later, in 1967 bij de eerste Bur-
ma-reünie in het Kurhaus, weer ten
beste zou geven.
van zijn positie-harnas. En school
meester en sergeant, resident en snij-
velder, matroos en importeur waren
gewoon kinderen van Tjang (Oma) en
zelfs Mamma-Tjang (haar moeder).
Ook hoorde men in de reünies talen
en dialecten. Sappig Mokums en dito
Betawies, smeuïg Limburgs en dito
Soendanees, geaffecteerd Haags en
onverschillig Soerabajaas konden el
kaar wonderwel verstaanhier in
dit Indische Kerstmis was waarlijk een
"Vrede zij met alle volken der aarde".
Nee, natuurlijk is dat niet zo het geval
geweest met alle Indische families,
maar bij allemaal toch wel "min of
meer". Zó voelde men allemaal dit
feest als een symbolische viering van
broederschap en vergiffenis, dat het
letterlijk door dik en dun gevierd werd.
Ook in hongerkampen in Flores, Djo-
hore en Pnompaduk, in krijgsgevan
genschap. Ook in de zogenaamde ber-
siap-tijd vlak na de oorlog, toen kop
pige jongelui van Batavia helemaal
naar de bergen reden om ergens een
kerstboom te snaaien (want deze ty
pische "koude boom" groeide bij voor
keur hoog in de bergen), en met een
carrier en een jeep hinderlagen, tijd
bommen en tankvallen riskeerden om
één boompje honderd kilometer heen
en honderd kilometer terug op te ha
len. Tsk-tsk-tsk Wie zocht er ooit de
Ster in een regen van lichtspoor
kogels
Dit Kerstfeest 1966 valt in Indonesië
juist in de Poeasa-maand, de maand
Ramadan, de vastenmaand (want het
Kerst '43 zaten we in Nike, kamp 112.
's Morgens om 8 uur aangetreden om
naar de baan te gaan, maar wie er
kwam, geen Jap. Hij liet ons daar 2xh
uur voor gek staan op de appèlplaats
en kwam toen zeggen dat hij als
"Christen" (geef mij dan maar liever
een Boedhistons een jasme-dag gaf.
Kerst '44 zaten we in Kanchanabury in
Thailand. Ik was daar o.a. corveeër in
een josjiwara, een officiersbordeel.
Als ze er de kans toe zagen verwen
den de geisha's ons met extra voedsel.
Kerst '45 in Singapore, op weg van
Bangkok naar Medan, waar vrouw en
kinderen wachtten.
Met 4 man zaten we te wachten op
plaats in een DC2 naar Medan, tijdelijk
gehuisvest in een kamp met 7000 vrou
wen, het Wilhelmina-kamp. Dat kamp
had de bijnaam "Wilde Mienen" kamp.
Nu, ik vond de dames doodrustig
Kerst gevierd in de Cathayclub.
moslemse jaar is korter dan het Chris
telijke en elk jaar schuift het een
eindje terug).
Dit is een wonderlijk gelovig jaar dus.
Want de galm van kerstgezangen en
kerkorgels mengt zich met het gerof
fel van tienduizenden bedoeqs (ge-
bedstrommen) in de moskeeën - als
maanstenen in de Gordel van Sma
ragd. Miljoenen gebeden in vele talen
en in vele godsdiensten stijgen op
naar Éénzelfde Eeuwige Levende God
zal Hij veelvoudig barmhartig zijn?
Als straks de Kerstvreugde ten top
gestegen is in deze Hollandse kring,
verwonder U dan niet als die noot-
bruine man daar zich even afzondert
aan het raam en naar buiten kijkt in
de pikdonkere nacht. Want zijn gees
tesoog snelt vér voorbij die nacht naar
de lichtende nacht van het Oosten met
zijn eeuwig flonkerende firmamenten.
En met het diamanten Zuiderkruis bo
ven een vulkanenprofiel. Misschien -
misschien hoort hij dan een gefluister
de gelukwens van jaren en jaren her:
"Selamat Hari Natal, Toean, Selamat
Hari Natal(Ik wens U een ge
zegend Geboortefeest, heer).
En als hij zich dan weer omwendt tot
U, verwonder U dat een droefgeestige
glimlach gelukkiger en rijker kan zijn
dan de schaterendste lach. Hij IS rijk.
Hef de bokalen op voor een kerst-
dronk met De Verloren Zoon, die mee
kan lachen en zingen, ook al heeft hij
zijn hart daar verloren.
Want alles moet zijn, zoals het moet
zijn.
In januari terug in Medan, waar mijn
zoon voor me in de houding sprong,
salueerde en zei: "Dag Oom".
In april terug in mijn geboortedorp,
waar de straat de vlaggen had uitge
stoken en waar de kinderen mij, die
in uniform was, groetten met: "Ha, die
Canadees". Een baan gezocht en ge
kregen en, na 16 jaar, weer Kerst met
een boom en prachtig ijs in het veld.
De kinderen aan het racen op hun
friese doorlopers, wat een feest voor
blanke kakkerlakken.
"Het kan verkeren," zei Bredero.
HENK ENGEL
"PROEVE VAN KLEINE
GEDICHTEN VOOR KINDEREN"
door Mr. Hieronymus van Alphen
"Jantje zag eens pruimen han
genis een van 100 kos
telijke en dierbare herinneringen
uit een literair tijdperk van pre
cies twee eeuwen geleden. Een
fascimile-herdruk, gebonden, een
klein bundeltje dat vele vreug
den inhoudt. Leuk tijdloos ge
schenk voor jong en oud. Voor
al voor oud.
f 19,50, porto f 4,25
BOEKHANDEL MOESSON
5
