CTYlijn ^overkaót
Indische spekkoeken
door Hélène Weski
een grammofoon
Ik herinner me heel goed mijn verbazing en verrukking toen ik voor het eerst
muziek uit een kastje hoorde komen. Ik zal een jaar of vijf geweest zijn. Het was
een vierkante doos van bruin hout met een prachtige blauwe hoorn, als een
soort uitvergrote kelk van de blauwe winde. Mijn vader peuterde met dikke
vingers een naaldje in de draaikop, zwengelde langdurig aan een haak die uit
het toestel hing, liet dan voorzichtig een zwarte pannekoek op de draaischijf
neer endaar begon die toverdoos te zingen
Meestal werden we onderworpen aan
zware koren uit Wilhelm Teil en Tann-
hauser, soms aan de avantgardistische
muziek uit der Rosenkavalier of aan
Caruso's Paljas, die genepen en on
natuurlijk klonk, maar soms ook - o,
hemelse zaligheid - zette hij The Ro
sary op. Dan doorstroomde mij een
zoete weemoed, een verlangen naar
het geluk dat ongetwijfeld komen ging,
gekoppeld aan een onbeschrijflijke
droefheid om een verlies van god-
weet-wat.
De blauwe hoorn was afneembaar en
een vriend van mijn ouders, die zijn
reputatie van lolbroek krampachtig
trachtte hoog te houden, stak hem
soms in zijn broekriem. Mijn geliefde
Rosary klonk dan ijl en dun. Terwijl de
grote mensen zich een ongeluk lach
ten, huilde ik van onmachtige woede.
Later moesten wij, kinderen, de be
diening van het apparaat overnemen.
Al zwengelden we ons een breuk, vaak
pieterde de veer halverwege uit en
ging de muziek ngèoook - de diepte
in. Dan brulde mijn vader, comfortabel
achter zijn krant gezeten: "Kinde
ren I I" en ngiéééék krikten, we de
zaak, steunend en kibbelend - om-
wiens-beurt-'t-was, weer op.
Nauwelijks had hij zijn hielen gelicht,
de riettuinen in of naar rapport op
kantoor, of mijn moeder zette haar
platen op: K-k-k-Katy en Johnny get
your gun, en stepte met dichte ogen
in haar eentje de kamer door.
Dat was de tijd van de Roaring Twen
ties, van enorme tantièmes in de sui
ker (voor de bazen) en van onbezorgd
plezier. Van zwempartijen in groen
uitgeslagen badplaatsen en van lo
geerpartijen bij de boedjangs in de
koffie.
Maar ook de tijd van het ontwaken
van het nationale zelfbewustzijn onder
de Indonesische intelligentia.
We verhuisden naar een andere sui
kerfabriek, die sprekend op de vorige
leek, huizen en tuinen éénvormig: in
de voorgalerij het rotan zitje, in de zit
kamer houten spijltjesstoelen met los
se kussens om een koperen rooktafel
onder een gebloemde schemerlamp,
in de eetkamer in de ene hoek de
onvermijdelijke grijze Berkenfeldfilter,
in de andere (bij ons) de grammofoon
met de blauwe hoorn. Alleen het pla-
tenbestand was verjongd, we luister
den nu naar Tito Schipa en Joseph
Schmidt. Mijn moeder leerde ons fox
trotten op Moonlight and Roses en
walsen op What'll I do Tot we echte
dansles kregen van juffrouw Winkel
en meneer Tromp.
Toen we uit het fabrieksschoolse ge
groeid waren, werden we naar de
H.B.S. in de stad gestuurd. School
feesten - schuchtere liefde - een hand
op de jouwe, de eerste beschroomde
kusWie hab' ich nu leben können
ohne Dich
Toen begonnen grauwe schaduwen
zich over ons onbezorgde leven te
werpen. De beurs van New York zakte
ineen, de handel lag stil, de economie
plofte in elkaar. Ambtenaren leverden
20% van hun salaris in (zonder mop
peren), suikerfabrieken sloten, op de
Zeven Provinciën werd gemuit, stel je
zoiets voor I De Indonesische natio
nalistische beweging nam grimmiger
vormen aan, de leiders werden gevan
gen genomen en verbannen.
Maar wij dansten I Onze grammofoon
zong: Tiptoe through the tulips with
me. Die met de blauwe hoorn was lang
geleden al afgedankt als antiquiteit.
Geëvolueerd nu tot plat, parmantig
koffertje, zonder poëzie, zwart en za
kelijk. De zwengel kon je erin bergen
in twee klemmen, het deksel ging op
slot. Het koffertje reisde mee naar
Selecta, naar Trètès, het schetterde
op het strand van Passir Poetih. Het
ging mee op een tocht over de Zuid-
Smeroeweg. Vier jongelui in een two-
seater, telkens twee achterin met de
muziekdoos. Ergens in het gras onder
asembomen picknicken. Er kwamen
wat ajams kijken, een nieuwsgierige
logge karbouw met zijn hoedertje, ver
der heerste er de eindeloze rust van
de tropische middag. Alleen Lucienne
Boyer smeekte omfloersd om haar van
"amour" te parleeën.
Toen wist ik nog niet dat enkele jaren
later de Staf van ons leger (mét mijn
toekomstige echtgenoot) langs deze
zelfde weg zou terugtrekken voor het
Japanse leger, zou rusten onder deze
zelfde bomen, hetzelfde stof zou in
ademen als wij, als een langsrijdend
vehicle het deed opdwarrelen.
Voor ons was het nu nog de gouden
tijd van races in Malang, van de Cer-
cle en de Simpangclub in Soerabaia,
van Begin the Beguine en Smoke gets
in your eyes.
In Europa stond een kleine korporaal
op met een onverklaarbare macht over
mensen. Hij wierp zich op als de red
der van de wereld en waar hij ging,
kleurde zich die wereld bruin en zwart.
Ook in ons Indië werd het zicht ver
duisterd door zwarthemden, maar, zo
zei men, wij hebben geen vergezicht
nodig, dichtbij is alles nog helder ge
noeg. Dat was de tijd dat Mussert
door G.G. de Jonge ontvangen werd.
Ik was volwassen geworden, kreeg
een baan voor 90,in de maand
(de rijkdom I) en een echte vriend. We
dansten, o wat dansten we, de lange
lauwe nachten door. Op een dag
schonk mijn vriend mij een electrische
grammofoonDe knapheid van die
uitvinders I Daar kon je met je ver
stand toch niet bij. Languit op de kros-
si males kon je liggen genieten, geen
gezwengel meer, geen ngèoook dat je
uit je dromen haalde.
Maar er was wel wat anders dat het
ingedutte Indië uit zijn naïeve, struis
vogelachtige dromen opschrikte. Dat
was het bombardement op Pearl Har
bour.
Later, berooid en uitgemergeld achter
de kawat, heb ik me zo vaak afge
vraagd: voor wie zingt mijn grammo
foon nu? En wat? Banzai Dai Nippon
misschien, of Indonesia Raya
Ik vond hem niet terug. Ik vond niets
terug Behalve het leven.
Dat was geweldig. Don't fence me in I
Give me five minutes more Dat leven
kwam over ons als een lawine. Ver
anderingen, uitvindingen, spanningen,
bedreigingen, verrukkingen. Pas je aan
mens, leer, neem op, koop, doe weg,
koop opnieuw, het allernieuwste, an
ders ga je achter lopen. Stel je voor I
Stereo, hi-fi, drive-platenspelers, su
perdecks met softtouch bediening,
audioracks, geluidstorens, soundma
chines, laser gestraalde compactdiscs
Ze werken zelfstandig. Ze zijn
perfect. Hun geluid is hemels. Er was
eensEr is nog.
Maar hoe kun je een relatie opbouwen
met zielloze robots Ach, mijn tover-
kast met blauwe hoorn
TANTE NON's
Franco thuis in speciale verpakking
Min. 500 gram 20,
Min. 750 gram 25,
stort op giro 38 92 016
Mevr. F. Y. Robert-Flamand
Mozartlaan 629
5011 SP TILBURG, tel. 013 - 56 08 35
11
