Complicaties in een Bataks huwelijk
BESTUUR IN NED. INDIË (III)
door Victoria Kaulbach en Dr. J. J. C. H. van Waardenburg
Op een ochtend zat de controleur achter zijn bureau - een hoge koele kamer -
van zijn eerste kop koffie te genieten, toen de oppas hem een bezoeker aan
kondigde. Hij zette zich recht op zijn stoel en wachtte. De man, die binnentrad
sprak zeer slecht Maleis, wat de controleur deed vermoeden, dat hij een Batak
was. Zijn vermoeden bleek juist. De Batak kwam met een ernstige klacht bij de
controleur. De meeste Bataks die in de bovenlanden van Bedagei wonen zijn
heidenen". Een primitief volk dus in de ogen van de geciviliseerden.
Het hoge woord kwam eruit: zijn vrouw
was plotseling verdwenen. Nu verzocht
hij de controleur haar te willen opspo
ren. Na veel gevraag en geduldig toe
horen, werd iets duidelijker wat de man
wenste.
Zijn heidense Batakvrouw was ruim
een jaar geleden volgens heidens ritu
eel met hem, een heiden Batak, in het
huwelijk getreden. Dat heidense gods
dienstige stelsel - door ons als animis
me betiteld - omvat geestenbezwering
en magische ritus, waaronder het fe
tisjisme, afgodische verering van bo
men en beesten en dingen, het exor
cisme - het uitbannen van kwade gees
ten - om enkele elementen te noemen.
Het Batakse huwelijk was volgens de
regels gesloten. De vrouw was - zoals
de gewoonte voorschreef - buiten haar
rechtsgemeenschap (marga) gehuwd
(exogamie) en de bruidschat (toehor)
was aan de vader van de bruid be
taald. Hiermee was zij in de macht van
haar man gekomen. Een koe koopt men
ook op die manier - alleen een vrouw
is een mens De vrouw betrok daarna
het huis van de man. Zo'n huwelijk
wordt een "mangoli" huwelijk ge
noemd, in tegenstelling tot een "man-
dingding" huwelijk, waarbij de vrouw
in haar familie blijft, maar de kinderen
tot de marga van de vader behoren.
Dit huwelijk, gesloten voor de heilige
stenen van de Batak scheen de vrouw
na enige tijd niet meer te behagen. Of
beviel haar man haar niet? Het gevolg
was, dat zij op een kwade dag ver
dween. Na wat speurwerk door de
controleur en de hoofden bleek, dat
zij was ondergedoken in de Mohamme
daanse streken van Bedagei en tot de
Islam was overgegaan. Zij huwde toen
een Moslim ten overstaan van de peng-
hoeloe, die als huwelijkssluiter (hakim)
optrad, omdat de Batakse vrouw geen
wali (soort voogd) had in haar nieuwe
woonplaats. Volgens de Sjafi'itische
Mohammedaanse leer heeft de vrouw
de medewerking van haar wali - vader,
grootvader, broer, oom - nodig voor
haar huwelijk.
Of dit huwelijk volgens de Mohamme
daanse Wet op de juiste wijze was vol
trokken, was niet meer na te gaan,
toen de Batak zich bij de controleur
beklaagde over zijn ontuchtige vrouw.
Hij stond in zijn volste recht De eis,
dat zij desnoods met geweld weer naar
de Bataklanden moest worden terug
gebracht, was volkomen gerechtvaar
digd I Zij was en bleef een Batakvrouw
en was gehuwd volgens Batakse ritus.
Een eenvoudige zaak, nietwaar? Het
was een koud kunstje voor de contro
leur om haar met de sterke arm van de
politie aan haar eerste man uit te le
veren. Maarin een beschaafde ge
meenschap kan dit niet. Het landschap
Bedagei bestond voor de helft uit Mos
lims en voor de helft uit Bataks. Zon
der medeweten van het Hoofd van het
Landschap kon de controleur niets be
ginnen.
Daarom ontbood hij dit hoofd bij zich.
Volgens Tengkoe H. - een rechtgeaard
Moslim - was de Batakse vrouw geheel
volgens de Mohammedaanse leer tot
de Islam overgegaan. Hierdoor was zij
een vrije Islamitische vrouw geworden,
terwijl zij voordien - luister goed - be
hoorde tot een volk dat volgens de
Mohammedanen "geen ware openba
ring" had ontvangen, zoals de Moham
medanen, de Christenen en de Joden
dit wel hadden De controleur vertrok
geen spier van zijn gelaat, toen hij
deze uitspraak hoorde. Over discrimi
natie gesproken
Het eerste Batakse huwelijk voor de
Heilige Stenen was uit Islamitisch
standpunt een onbetekenende grap en
bestond gewoonweg niet. Daarom was
er hier van bigamie geen sprake Als
Moslim kon het Hoofd niet ingrijpen in
deze zaak, omdat hij daarmee tegen
zijn eigen godsdienst zou zondigen. De
zaak bleef dus zoals het was. Hoe nu?
De controleur bracht de zaak nu voor
bij de Gouverneur en de Raad van
Justitie te Medan. Ook daar kreeg hij
te horen, dat de Regering zich niet met
deze huwelijkskwestie kon inlaten. En
waarom niet? Het betrof hier namelijk
een godsdienstige zaak. Een zaak zelfs
van zogenaamd "intergentiel recht",
waarbij de leden van verschillende be
volkingsgroepen binnen één staats
verband naar EIGEN huwelijksrecht
leefden. Dat deden zij volgens regels,
die hun wederzijdse verhoudingen be
paalden. Ook hier dus werd de Batak
volkomen alleen gelaten. De controleur
kon hem niet helpen, dat verdroot hem,
ja, hij wond er zich zelfs over op. De
Batak had immers het eerste huwelijks
recht op de vrouw? De controleur
brieste van woede over dit geconsta
teerde onrecht
De Batak kwam opnieuw bij de con
troleur op kantoor om diens beslissing
te vernemen. Tijdens dit gesprek on
der vier ogen gaf de controleur de man
in overweging de vrouw te overvallen,
zodra zij zich in de Bataklanden zou
vertonen en haar dan subiet naar eigen
marga af te voeren. De hele Batak-ge-
meenschap zou later ongetwijfeld ver
klaren dat zij vrijwillig bij haar Batak-
man was teruggekeerd! En alle Batak-
hoofden zouden dit beamen.
Dit advies was feitelijk juist uit een
oogpunt van gevoel voor recht en
billijkheid, maar onjuist volgens de
godsdienstige Mohammedaanse wet
ten. Als deze raad zou worden opge
volgd, zou de vrouw en haar Islam-
echtgenoot groot leed worden aange
daan. Bovendien was het onbekend
waarom de vrouw bij haar Batak-echt-
genoot was weggelopen. Een onder
zoek naar de reden daarvan zou altijd
ongeloofwaardige verklaringen uitlok
ken.
Enige tijd daarna bereikte de bestuurs
ambtenaar het bericht, dat de vrouw
was verdwenen. De Moslim-echtgenoot
kwam echter niet opdagen om zijn be
klag te doen. In het hele ressort werd
deze kwestie doodgezwegen. Iedere
Batak - voorzichtig ondervraagd - ver
klaarde dat de vrouw vrijwillig bij haar
eerste man was teruggekeerd, zodat
mensenroof of vrijheidsberoving nie
mand ten laste kon worden gelegd.
Daarbij bleek de vrouw zelf onvind
baarOok het Hoofd van dit ge
bied haalde zijn schouders op, snoot
zijn neus en zweeg, toen de controleur
hem zo langs zijn eigen neus weg daar
over ondervroeg Wijze mensen her
kent men aan hun zwijgzaamheid,
spreken is zilver, zwijgen is goud.
Dat er een wettig huwelijk had plaats
gevonden tussen de vrouw en de Mos
lim, werd door de Bataks niet erkend.
Zij erkenden alleen het wettige Batak-
huwelijk voor de Heilige Stenen der
Voorvaderen. Een Arabisch spreek
woord zegt, dat het voor de vrouw
beter is de man te huwen, die haar
liefheeft, dan de man die zij zelf be
mint. Of de Batak de vrouw liefhad, is
de controleur nimmer te weten geko
men, maar het bovenstaande illustreert
wél voor welke moeilijke kwesties de
bestuursambtenaar soms werd ge
plaatst.
12
