Modernisering of niet?
Nieuws uit Indonesië
V
■iUiaaet
Een groep meisjes in Yogya, die godsdienstonderwijs volgen aan een instelling van de Mohammadyah-beweging. (Foto: R. L. Mellema)
Dat was de grondvraag in de discussies van de kiai's, verenigd in de grote
pesantren van Tambak Beras bij Jombang. Voor het eerst in de geschiedenis
werd daar van 24-27 januari 1984 een "pesantren-week" gehouden, waaraan 280
pesantrens van heel Oost-Java deelnamen. Terwijl de oude kiai's zeer ernstig
vergaderden, waren de jonge santri's druk bezig met allerlei wedstrijden: reci
teren van de Quran, opstellen maken in het Arabisch, en toespraken houden in
het Arabisch.
De kiai's maken zich ernstige zorgen
over de grote achteruitgang van de
psantrens, de traditionele echte islam-
scholen, waar kinderen en jongeren
een zuiver-godsdienstige opvoeding
krijgen. "Scholen" zijn of waren ze
niet, zoals wij het verstaan. De leer
lingen zitten ("silo" kleermakerszit) op
matten rond een kiai, die hun de Quran
leert lezen en reciteren, het islamitisch
gebed, de islam-wetten en tradities. Ze
zijn allen intern op de pesantren, ko
men er reeds als kind, en blijven er
een onbepaald aantal jaren, zolang als
hun ouders het willen, of totdat zij zelf
menen al voldoende volwassen te zijn,
om op eigen benen te staan.
Eertijds waren ze zeer bloeiend. In
1942, vóór de Japanse inval, telde men
op Java 140.000 santri's, ong 2,6 van
de hele bevolking in die tijd. Na W.O.
II zette de enorme bevolkingsexplosie
in, maar de pesantrens hielden daar
mee geen gelijke tred. In 1977 waren
er 680.000 santri's, maar dit was slechts
1,3% van de hele bevolking op Java.
In 1981 had Java 91 miljoen inwoners,
het aantal santri's was 1,2 miljoen, dus
geen relatieve toename. Grote pesan
trens (met 2000-4000 santri's) kunnen
zich nog staande houden, doch de
kleinere zijn gedwongen successieve
lijk te sluiten, wegens gebrek aan be
langstelling of onvoldoende financiële
draagkracht.
Vanwaar die teruggang? Niet zo moei
lijk te begrijpen. Vroeger was de pe
santren praktisch de enige instelling,
waar de massa van het "gewone volk",
vooral op het plattelano, enig onder
wijs, zij het alleen godsdienstonderwijs,
kon krijgen. Maar de Rl na het ver
krijgen van de onafhankelijkheid, be
gon met alle kracht overal algemene
(gewone) scholen op te richten, ook in
afgelegen dorpen. Later moedigde zij
ook aan om naast of zelfs in de pesan
trens madrasah's op te richten, en deze
ruime staatssubsidies te verlenen. Hier
wordt ook godsdienstonderwijs gege
ven, maar als formele scholen: volgens
een duidelijk leerplan, klassikaal, door
vak-leerkrachten, en met het gebruike
lijke schoolapparaat. Godsdienst blijft
wel de hoofdmoot van de lessen, maar
er is ook een flinke dosis "algemene"
vakken. Het onderwijs loopt parallel
met de gewone schooltypes van SD.-
SMP. - SMA. Op de madrasah heten
ze: ibtidaiyah - tsanawiyah - aliyah, en
er worden officiële diploma's gegeven.
Zodoende neemt de interesse voor de
traditionele pesantren (met alleen aga-
ma-onderwijs) steeds meer af.
Wat nu? doorgaan of niet volgens de
oude tradities
De gastheer van de bovengenoemde
pesantrenweek in Jombang is een voor
beeld van een aanpassing of compro
mis. De pesantren is in 1830 gesticht,
bezit een terrein van 4 ha, waarop
meerdere gebouwencomplexen, waar
750 mannelijke en 1200 vrouwelijke
santri's wonen. Er staat sinds vele jaren
een madrasah met het officiële leer
plan, en de drie genoemde afdelingen.
Maar daarnaast blijft ook een "pon
dok" volgens pesantren-traditie ge
handhaafd, echter met toevoeging van
enkele lessen algemene kennis. Jon
gens en meisjes zijn gescheiden,, trrggif
(lees verder volgende'pagina)
17
