KARTINI
BOEKBESPREKING
Pionierster van de Indonesische onafhankelijkheid
en vrouwenemancipatie
Sitisoemandari Soeroto, die zelf al vele jaren een actieve rol speelt in de Indo
nesische vrouwenbeweging, heeft in deze biografie van Kartini haar idealen voor
de tegenwoordige generatie willen interpreteren en verstaanbaar maken. De
grote betekenis van dit werk ligt hierin, dat de lezer voor het eerst kennis maakt
met Kartini en haar tijd door de ogen van een Indonesische vrouw. Het boek
werd vertaald en bewerkt door Dr. Cora Vreede-De Stuers, die promoveerde
op een proefschrift over de Indonesische vrouwenbeweging.
In de geschiedenis van de Indone
sische nationale beweging is de figuur
van R. A. Kartini niet weg te denken
wegens haar streven naar gelijkbe
rechtiging van de Indonesische vrouw,
die een voornaam onderdeel was van
de nationale bewustwording, vooral op
Java.
Kartini wilde die elementen van de
westerse beschaving gebruiken, die
ten nutte konden zijn voor de ontwik
keling van de Indonesische vrouw - al
gemeen onderwijs en vakopleiding -
opdat deze in eigen onderhoud zou
kunnen voorzien en niet langer van de
man afhankelijk zou zijn. Daarnaast
steefde ze naar karaktervorming en
aankweken van verantwoordelijkheids
besef.
Kartini werd geboren op 21 april 1879
als vijfde kind van R. M. Sosroningrat,
wedono van Mayong aan de noordkust
van Java, die later regent van Rembang
werd. Het geslacht Tjondronegoro,
waaruit haar vader afkomstig was,
stamde af van de vorsten van Modjo-
pahit, en speelde een belangrijke rol
in de geschiedenis van Java. Men vindt
leden ervan in de loop der tijd terug
als regent van Pasuruan, Surabaya,
Japara, Kudus, Demak, Brèbès, Se-
marang.
Haar grootvader, Tjondronegoro IV,
regent van Kudus, later van Demak,
trotseerde als eerste Indonesiër de
oude adat, door zijn kinderen thuis
westers onderwijs te laten geven. Ook
haar vader besteedde grote aandacht
aan de geestelijke ontplooiing van zijn
kinderen. Hij nam hen ook mee op zijn
tournees door zijn ambtsgebied en
bracht haar in contact met de bevol
king. Als eerste regent zond hij zijn
dochters naar de Europese Lagere
School, waar Kartini als intelligente
leerling opviel. Hier voelde zij zich vrij
van de vele regels van de Javaanse
adat, die zelfs haar leven als kind in
de Kaboepaten beperkten. Men moet
hierbij bedenken, dat de jeugdjaren
van Kartini vielen in de laatste decen
nia van de vorige eeuw, toen deze
adat nog in alle gestrengheid werd
toegepast. Na haar lagere-schooltijd
werd zij thuisgehouden, zij mocht tot
haar grote verdriet niet verder leren,
omdat de adat dat verbood, en zij nu
de huwbare leeftijd had bereikt. Zes
jaar leefde zij in de afgeslotenheid van
de regentswoning, haar "kooi" zoals
ze het noemde, en in die tijd dacht zij
na over de positie van de vrouw uit
haar milieu, die door haar vader of
voogd uitgehuwelijkt kon worden zon
der haar toestemming en door de echt
genoot naar believen kon worden ver
stoten, en dan zonder levensonder
houd kwam te verkeren. Ze kwam tot
de conclusie dat de bron van alle el
lende gelegen was in de "achterlijk
heid van de vrouw en het egoïsme van
de man." De oplossing was het ont
wikkelen van de vrouw, die daardoor
op eigen benen zou kunnen staan. Ook
tegen de polygamie kwam zij in op
stand. Het gevolg was dat ze in con
flict kwam met haar oudere zuster,
R. A. Soelastri, en haar broer R. M.
Slamat.
Intussen ontwikkelde ze zich verder
en las alles wat in haar handen kwam.
Zo bereidde ze zichzelf voor op de rol
van voorvechtster. Haar ideeën op dit
gebied werden gestimuleerd door de
vriendschap met de assistent-resi
dentsvrouw, mevrouw Ovink en de
familie Sijthoff. Met haar jongere zus
ters Roekmini en Kardinah (het klaver
blad van drie) die haar denkbeelden
deelden, ontstond een sterke band.
Een keerpunt in het leven van de drie
zusters kwam in 1898, toen hun vader
hun toestemming gaf, de feesten ter
gelegenheid van de troonsbestijging
van Koningin Wilhelmina in Semarang
bij te wonen. Een tijd van grotere vrij
heid brak aan. Kartini publiceerde ar
tikelen o.a. in de "Echo" en door haar
toedoen werden de levensvoorwaar
den van de houtsnijders van Japara
verbeterd.
Ondanks het feit dat zij zich de ideeën
van de westerse wereld eigen maakte,
bleef Kartini zich diep verbonden voe
len met de Javaanse denk- en geestes
wereld. Ze schrijft zelf hierover:
wij kunnen dan geheel doortrok
ken zijn van Europese gedachten en
gevoelens, maar dat bloed, dat Javaan
se bloed, dat leeft en warm stroomt
door onze aderen, kan niet doodge
zwegen worden. Wij voelen het bij
wierook en bloemengeuren, bij game
lantonenbij 't gefluit op padi-
De drie zusters v.l.n.r. Kardinah, Kartini en
Roekmini.
halmen, bij 't gestamp op padiblokken".
In dezelfde tijd wordt haar nationaal
gevoel gewekt, dat meer inhield dan
alleen emancipatie van de vrouw. Haar
nationalisme was wars van alle een
zijdigheid, omdat zij ook de positieve
kanten bij anderen wist te waarderen.
Haar streven vond gehoor bij Mr.
Abendanon, de Directeur van Onder
wijs (die na haar dood haar brieven
zou uitgeven onder de titel "Van Duis
ternis tot Licht") met wie zij, evenals
met andere vertegenwoordigers van
de Ethische koers, goede contacten
had. Samen met haar zuster Roekmini
richtte ze in de regentswoning de
eerste school op voor Javaanse meis
jes, die geheel volgens haar eigen
ideeën was opgezet, en die later door
de Kartini-scholen werden overgeno
men.
In 1903 trad Kartini in het huwelijk met
de regent van Rembang. Enkele dagen
na de geboorte van haar zoon stierf
zij, reeds het jaar daarop, op 17 sep
tember 1904.
Kartini's denkbeelden hebben echter
ook na haar heengaan een grote in
vloed gehad, onder meer door de ver
breiding van haar brieven en andere
geschriften, die getuigen van een bij
zonder scherp waarnemingsvermogen.
Bij Besluit van 2 mei 1964 van de Pre
sident van de R.l. werd Kartini ver
heven tot Heldin van de Nationale
Onafhankelijkheid. De biografie, die
op een onderhoudende en leesbare
manier is geschreven, is met een
twintigtal foto's geïllustreerd.
CH.M.
"Kartini - pionierster van de Indone
sische onafhankelijkheid en vrouwen
emancipatie" - door Sitisoemandari
Soeroto, vertaald en bewerkt door
Dr. Cora Vreede-de Stuers. 29,50,
porto f 4,25. Verkrijgbaar bij Boek
handel Moesson.
7
