Gotong Royong,
samenwerking en hulpverlening in desa 0ro-0ro-0mbo (I)
door M. I. Hesselink-van Stelle
De weg langs desa Oro-Oro-Ombo (de oude verbinding Malang-Batu).
De desa Oro-Oro-Ombo is gelegen
aan de oude weg tussen Malang en
Batu, op een afstand van ongeveer
4 km van Batu. Sedert een nieuwe weg
tussen de twee plaatsen is aangelegd,
is de oude sterk verwaarloosd en nau
welijks nog geasfalteerd te noemen.
Toen ik mijn intrek nam in de desa,
bleek deze nogal geïsoleerd geraakt
en verstoken van een efficiënte infra
structuur: elektrisch licht, telegraaf,
telefoon en waterleiding ontbraken.
Voor transport was men aangewezen
op dokars of fietsen. Het dorpshoofd
beschikte over een eigen vrachtwa
gentje, enkele wijkhoofden en de ge
meentesecretaris hadden een motor
fiets.
De laatste vertelde mij dat een nieuwe
grote pasar zou worden aangelegd
halverwege Batu en Oro-Oro-Ombo
en hij vertrouwde erop dat dankzij dit
projekt de infra-struktuur verbeterd
zou worden. Voorlopig liep ik maar
liever naar en vanaf Batu. Het was een
mooie wandeling want de desa was
fraai gelegen op de Oostelijke helling
van de Gunung Panderman, op een
hoogte van ongeveer 900 meter en op
heldere dagen had men niet alleen een
goed uitzicht op de Kawi en de Arjuno,
maar ook op het Tenger Gebergte met
de Gunung Semeru.
Oro-Oro-Ombo is een vrij groot en
tamelijk welvarend dorp, met een op
pervlakte van 325 ha en een bevolking
van ongeveer 4600 inwoners.
De naam Oro-Oro-Ombo werd door
de stichter, een zekere Brodjo Dente
uit Mojokerto, aan het eind van de
17e eeuw, aan de desa gegeven en
betekent: "wijde hoogvlakte".
Het voornaamste middel van bestaan
wordt gevormd door de landbouw.
Produkten zijn padi (rijst), mais, tabak
en vele soorten groente. Een kippen
farm en een appel-projekt aan de rand
van de desa, evenals een proefstation
voor allerlei gewassen en fruitsoorten,
verschaffen werk aan vele desa-be
woners. Er is een kleine industrie van
verwerking van bambu voor dakbedek
king en manden en een steenbakkerij.
Ook wat veeteelt. Koeien, waarvan de
melk wordt verkocht aan een coöpe
ratie in Batu en verder geiten, kippen,
eenden, ganzen en konijnen. Men is
zich de laatste jaren vooral gaan toe
leggen op het houden van deze laat
ste diersoort; zij behoeven weinig ver
zorging en vermenigvuldigen zich snel.
In ieder restaurant is tegenwoordig
behalve sateh ayam of kambing ook
sateh kelinci (konijn) te verkrijgen I
In de desa bevindt zich nog een ge
meentehuis, een gebouwtje waar iedere
zaterdag polikliniek wordt gehouden,
2 scholen, 5 gebedshuizen en een aan
tal toko's. Een markt ontbreekt: daar-
Wat is de structuur van het leven in een
desa We hebben er nooit bij stil ge
staan al weten we alles van het rustige,
vriendelijke leefpatroon van de altijd op
geruimde, ijverige mensen die we er
zagen. En wat we wisten namen we als
vanzelfsprekend als adat, gewoonte aan.
Mevrouw Hesselink-van Stelle onder
zocht voor haar doctoraal-sociologie het
desaleven van nabij. Wetenschappelijk
samenwerkings-verband tussen de Rijks
Universiteit Leiden en de Universitas
Brawijaya Malang stelde haar in de ge
legenheid gedurende 4 maanden in desa
Oro-Oro-Ombo te leven en te studeren.
Zelf een meisje uit Malang zal mevrouw
Hesselink direkt vertrouwd zijn gewor
den met de sfeer, maar bij dit onderzoek
zal haar veel meer duidelijk zijn gewor
den.
voor moet men naar Batu gaan.
Het onderwijs op de 2 lagere scholen
is nog min of meer op de oud-kolo
niale leest geschoeid (6 klassen), maar
het curriculum is uitgebreider (10 vak
ken!) Beide scholen hebben hetzelfde
leslooster en liggen schuin tegenover
elkaar. Het leerlingen-aanbod is zó
groot, dat de lesuren verdeeld moeten
worden over 2 groepen, één 's och
tends, één 's middags. Van een der
hoofdonderwijzers kreeg ik een uit
nodiging om de laatste schooldag vóór
de grote vakantie bij te wonen. Dat
was een belangrijke gebeurtenis Er
waren voordrachten door de kinderen,
zang- en dans uitvoeringen, en toe
spraken van onderwijzers en dorps
bestuurders. Aan het eind van de toe
spraken werden de vaders van de 6e
klassers naar voren geroepen om de
diploma's van hun kinderen in ont
vangst te nemen. Op mijn vraag aan
een der onderwijzers naar de reden
hiervan, kreeg ik ten antwoord: "De
vaders hebben hun kinderen aan de
school uitgeleend; nu krijgen zij die
lening terug met rente: het diploma!"
Hiermee werden de vaders duidelijk
gemotiveerd hun kroost niet te vroeg
van school te halen, iets dat nog maar
al te vaak schijnt voor te komen. Van
de schoolverlaters stroomt ongeveer
20% door naar de SMP (Sekolah Me-
nengah Pertama een soort Mavo),
waarvan er 2 zijn in Batu. In tegenstel
ling tot de lagere scholen zijn deze
niet vrij van schoolgeld.
Tot zover enkele demografische ge
gevens van de desa Oro-Oro-Ombo.
Aangezien mijn belangstelling uitging
naar de verschillende vormen van on
derling hulpbetoon op economisch en
sociaal niveau, die in alle samenlevin
gen voorkomen (voor mijn kandidaats
leeronderzoek maakte ik een studie
van het "naoberschap" in Oost-Neder
land), wilde ik mij deze keer toeleggen
op de bestudering van wederkerige
hulpverlening door vrouwen in een
dorpsgemeenschap, in Indonesia. Een
dergelijke doelgroep zou mij als vrou
welijk onderzoeker waarschijnlijk een
betere toegang verschaffen dan een
groep mannen en zou bovendien het
meest betrokken zijn bij diverse vor
men van hulpverlening op traditionele
basis.
Via literatuurstudie betreffende de In
donesische samenleving was mij dui
delijk geworden dat het begrip "go-
tong royong", hetgeen ongeveer be
tekent: "gezamenlijk een zware last
oppakken", een levend begrip was,
gebaseerd op oude tradities. Naast de
spontane hulp, bijvoorbeeld bij onge
luk of ziekte en de wederkerige hulp,
waarbij de ene dienst een ander waard
is, bleek de "gotong royong" traditie
te motiveren tot samenwerking in het
8
