TUNAS Trade, Tours Travel International B.V.
gedragen om begraven te worden
werd er druk "getjoept" om mee uit
begraven te mogen. Er werd je nl.
buiten nog al eens wat toegestopt
door Indischen, die niet in het kamp
hoefden, of Indonesiërs, die je helpen
wilden. Alles, alles werd met grote
ernst nagespeeld.
In het begin moesten de mannen on
der bewaking nog wel eens vuile
werkjes opknappen, zoals riolen en
beerputten schoon maken enz. Zo
kwam ook eens het Hoofd van Ge
meentewerken bij ons met een andere
hoge piet, die zich aan ons voorstel
den als "rioleurs en stronteurs". Dat
vergaten de kleine meisjes ook niet
in hun poppehuis na te spelen. Heer
lijk, die vieze woorden en dat vieze
werk
Enige dames werden voor straf, om
dat ze ondanks het verbod toch gas
hadden gebruikt, aan elkaar gebonden
in een lange rij door het kamp ge
stuurd met een karton voor de borst,
waarop stond: "ik heb gas gebruikt,"
terwijl ze ondertussen riepen: "kookt
op gas Ook dat mankeerde natuur
lijk niet bij het poppenhuis.
Toen het gas tenslotte afgesneden
werd, en alle electrische kooktoestel-
len geconfisceerd waren, kookten ve
len van ons op omgekeerde strijkijzers
in een biscuit-blik en andere uitvin
dingen, dus ook de meisjes. Het elec
trische licht was nog niet afgesloten
toen. Later moesten we zien te koken
op een anglo, waarin we hout en dorre
bladeren gebruikten. Want het eten uit
de gaarkeuken was minimaal en weinig
smakelijk. Voor zover er nog voor
raden bij de vrouwen in de huisjes
waren.
Toen de eerste groep jongens wegge
haald werd, was onze Han er nog niet
bij. Hij was wel gaan kijken, het moest
afschuwelijk geweest zijn I Al die klei
ne kerels, die probeerden zich groot
te houden En de huilende moeders
Han kwam tenminste helemaal ontdaan
thuis. Er was ook een jongetje, dat
kreeg een "bevalling" daar en viel op
de grond, vertelde hij. Met moeite
kregen we er uit tenslotte, dat het
een kind was met vallende ziekte, maar
hij moest toch mee.
Voordat de jongens het kamp uitmoes
ten, hadden ze allemaal hun taak. Zo
moest Han in de gaarkeuken helpen,
roeren met een "roeiriem" in die reu
zen wadjans van zo'n 2 m middellijn.
Met blote voeten liep het jong over
het eromheen gemetselde muurtje van
de "oven". Natuurlijk trok ik toen mijn
schoenen uit, wierp ze naar hem toe,
roepend: stop voorin maar wat papier
en trek ze aan, je brandt je anders
nog I Op blote voeten liep ik toen naar
huis. Voor dat hij weg moest, had hij
nog hout gehakt van de boompjes in
het park voor me!
Elsje had veel poppen gehad, maar
alleen Milly ging mee het kamp in. Die
had een echt hartje, beweerde het
kind. Elsje had in het ziekenhuis ge
legen voor een blindedarm-operatie,
toen ze nog heel klein was. En sinds
dien was ze erg nerveus, kon niet
slapen, huilde veel, was schrikachtig
en bang. En dat werd er in het kamp
niet beter op. Ze had een grote fan
tasie, liep graag op schoenen met
hoge hakken met een grote damestas
en was verontwaardigd, als men haar
niet voor een echte dame aanzag.
Daarom had ik Milly vele weken op
schoot genomen, als ik mijn ochtend
meditatie deed, hopend, dat de rust
gevende en vertrouwen gevende ge
dachten bij de pop zouden blijven
hangen en dat Els dan beter zou sla
pen, als ze haar 's nachts bij zich had.
Het scheen wel iets te helpen.
Iedere dag was er ook appèl en kwam
de Jap ons controleren. Dan moesten
we tellen: ietsj - nie - sjan - si enz.
Dan stonden onze dochtertjes met hun
poppekinderen er ook bij en in het
poppehuis werd het nagespeeld. Wat
waren wij moeders wanhopig, toen de
MOTHER
Als krijgsgevangene in het welbeken
de Changi-kamp leerde ik ook Engelse
jongens kennen. Sommige waren nog
vrij jong, soms even in de 20 of iets
ouder. Een van hen liet me eens een
gedicht lezen, dat ik op een papiertje
overschreef en zuinig heb bewaard tot
de bevrijding.
Later in Batavia kreeg ik als militair
een kamer bij een gepensioneerde
directrice van een huishoudschool ene
Mej. Zaalberg. Ik liet haar het gedicht
lezen en ze vond het zo mooi dat ze
het op een stuk triplex met een pen
seel met Oost-Indische inkt in keurige
letters schilderde, daarna voorzien van
bloemversieringen etc. Bij mijn huwe
lijk gaf ze me een theeservies en dit
stuk schilderwerk.
MOTHER
M is for the million things She gave me
O means only that she's growing old.
T is for the tears were shed to save me
H is for her heart of purest gold.
E is for eyes with love-light shining
R means right and right she'll
always be.
Put them all together they spell
"Mother". A word that means all
the world for me.
Mej. Zaalberg is al lang overleden.
Het theeservies al lang aan diggelen,
maar die spreuk op het stukje triplex
hangt nog steeds in mijn slaapkamer.
M. J. MOLLET
jongens vanaf 10 jaar wegmoesten
Waar mijn man gezeten had al die ja
ren, wisten we pas na de oorlog: aan
de Birma spoorweg. Die jongens, het
waren toch nog kinderen Waar wer
den ze heen gebracht? Wat deden ze
met hen? Later bleek, dat er ook enige
mannen in de jongenskampen hadden
gezeten, die veelal hun best deden
een plaatsvervangende vader voor de
jongens te zijn. Han hield er een dag
boek, met gevaar voor zijn leven, mag
je wel zeggen. En hij was wel zo wijs
om enkele feiten en gebeurtenissen
alleen met een enkel woord aan te
duiden. Maar o, wat een ontzettende
tijd heeft die zoon van me doorge
maakt, merkte ik toen ik na afloop van
de oorlog na een weerzien met hem,
het van hem ter lezing kreeg.
(wordt vervolgd)
KUNST
Lili Kraus, de pianiste, die door
de oorlog verhinderd was naar
Europa terug te keren, heeft ons
nog een prachtig concert gege
ven, voordat we voor 31/2 jaar
achter de kawat gingen. Ik had
zakelijk met haar te doen, om
dat ik voor de zaal moest zor
gen. Ze vroeg me toen nog om
voor haar dochtertje die de vol
gende dag jarig zou zijn, een
pop te kopen. Ik zou wel willen
weten, waar ze gezeten hebben,
in welk kamp en of ze er levend
uitgekomen zijn.
Na de bevrijding, we zaten toen
op Andir, te wachten op het
vliegtuig, dat ons naar Europa
zou brengen, was daar ook, als
ik me wel herinner de violist
Simon Goldberg, die op een ge
leende viool ons tracteerde op
een concert, met stijve vingers
van ongeoefendheid, zoals hij
zei. Wat was dat heerlijk zoiets
goeds na al die verschrikkelijke
jaren. Je voelde je langzamer
hand weer mens worden
E.J.-D.D.
385 Beeklaan Telex: 34193 tunas nl.
2562 AZ DEN HAAG Telefoon 070 - 63 92 27 63 89 94
Uw Indonesië en Verre Oosten reis op de maat van uw beurs en wen
sen gesneden
Agent voor Europa van P.T. TUNAS INDONESIA TOURS TRAVEL Jakarta
kantoren: Medan, Padang, Yogya, Surabaya, Bali, Ujung Pandang, Bandung,
Singapore, Hongkong, USA.
7
