Legionella Pneumophila, een stiekeme boosdoener
Guesthouse "Belruvya"
Naar aanleiding van de berichten over de veteranenziekte in oktober 1984, ont
ving ik het verzoek een artikeltje te schrijven over de levensgevaarlijke bacterie
die deze aandoening veroorzaakt.
Van 21-24 juli 1976 vond in Philadelphia de 58ste bijeenkomst plaats van oor
logsveteranen van het Amerikaanse leger. Reeds een paar dagen later traden
de eerste verschijnselen op van een ziekte, die in de medische vakliteratuur
wordt aangeduid met de naam "legionnaires' disease". Het betreft hier een acute
infectieziekte met een incubatietijd van 2-10 dagen. De besmetting wordt ver
oorzaakt door een niet lang geleden ontdekte bacteriesoort. Deze gaat gepaard
met hoge koorts, koude rillingen, droge hoest en benauwdheid. In vele gevallen
doen zich verschijnselen voor als diarree, misselijkheid en braken. Ook kunnen
de lever- en nierfuncties en het centrale zenuwstelsel gestoord zijn. Vele pa
tiënten klagen bovendien over hoofd- en spierpijn, vermoeidheid en bijna niet te
stuiten hoestbuien. Prikkeling van de bronchi door roken kunnen de klachten
doen verergeren en ook tot het ontstaan van een chronische niet etterige bron
chitis aanleiding geven. Hoewel de symptomen van deze aandoening het meest
overeenkomen met die van een longontsteking, is er toch één groot verschil:
er ontstaan geen etterhaarden.
Tijdens de bovengenoemde bijeen
komst raakten 182 congresleden be
smet en voor 29 van hen verliep de
ziekte fataal. De behandelende genees
heren stonden voor een volkomen
raadsel omdat deze geheimzinnige,
nieuwe kwaal in geen enkel opzicht
kon worden vergeleken met enige an
dere, reeds lang bekende infectie
ziekte. In de loop der jaren werden
ook elders patiënten met verschijnse
len van "legionnaires' disease" aan
getroffen, bijv. in de psychiatrische in
richting St. Elizabeth in Washington
DC, in de Pontiac automobielfabriek in
Michigan, tijdens een bijeenkomst van
de leden van de Maatschappij tot Ver.
broedering van de Mensheid in Phila
delphia en in een studentenflat in
Bloomington in de Verenigde Staten.
Dichter bij huis werden we recentelijk
geconfronteerd met een levensgevaar
lijke infectieziekte die in het hotel
Montemar in Pineda de Mar (40 kilo
meter ten noorden van Barcelona)
slachtoffers maakte. Wanneer toeris
ten ziek terugkeren uit landen rond de
Middellandse Zee of uit de tropen,
wordt gelukkig steeds vaker gedacht
aan de veteranenziekte. Opvallend is
dat de aandoening in ernstige vorm
meestal voorkomt bij patiënten met
verminderde weerstand of tijdens een
vermoeiende reis.
Een onderzoekteam had bijna een jaar
nodig om destijds de verwekker van
deze infectieziekte te ontdekken. Wan
neer cavia's intraperitoneaal worden
besmet met het longweefsel van over
leden patiënten, treedt bij deze dieren
onmiddellijk hoge koorts op, gevolgd
door een periode van totale uitputting.
Men dacht aanvankelijk te maken te
hebben met een aandoening veroor
zaakt door Rickettsiae. Dit zijn zeer
kleine coccoide staafjes, die dezelfde
structuur bezitten als bacteriën en zich
eveneens vermenigvuldigen door de
ling.
Zij kunnen niet op gewone voedings.
bodems worden gekweekt, maar groei
en goed in de dooierzak van het be
broede kippeëi. Men kan deze Rickett-
18
siae als een soort gedegenereerde
bacteriën beschouwen, die voor hun
voeding celafhankelijk zijn geworden,
maar nog wel oxydatieve enzymen be
vatten.
Van deze veronderstelling uitgaande,
volgde men bij het onderzoek naar de
geheimzinnige ziekte het klassieke on-
derzoekpatroon der Rickettsiae en ent
te men materiaal uit de milt van be
smette cavia's in de dooierzak van een
bebroed kippeëi. Na enige tijd stier,
ven de embryo's, waarna een uitstrijk-
je van de dooierzak werd gefixeerd en
gekleurd. Deze preparaten gaven mi
croscopisch een staafbacil te zien die
de naam Legionella pneumophila ver
kreeg. Dit micro-organisme is aan geen
enkele, ons op het ogenblik bekende
ziekteverwekker verwant en is niet
besmettelijk. Wat de macromoleculen
betreft wijkt deze bacterie af van alle
tot nu toe bekende pathogene kiemen.
Gelukkig is Legionella pneumophila
niet in alle gevallen dodelijk en kan
een infectie thans door het toepassen
van een geschikte voedingsbodem ge
makkelijk worden vastgesteld. Daar
naast kan het serum van patiënten
worden onderzocht door toepassing
van fluorescerende antilichamen, een
techniek waarop hier niet verder zal
worden ingegaan.
Legionella pneumophila komt verspreid
in de natuur voor, zowel in de grond
als in oppervlaktewater. Ook in lei
dingwater is ze aangetoond en kan
daarin zelfs twaalf maanden overleven.
Door graafwerkzaamheden kan deze
bacterie in de lucht terechtkomen en
door de wind over grote afstanden
worden vervoerd. De mens wordt be
smet door inademing van lucht waar
in veel van deze Legionellae aanwezig
zijn. Dit kan voorkomen in gebouwen
met airconditioning. Het koelwater van
deze installaties is namelijk een voor
keursverblijfplaats van deze bacterie.
Indien een air-conditioningsysteem
geen goed gesloten circuit voor het
koelwater heeft, kan de lucht vanuit
het water besmet worden met aëroso-
len vol Legionellae. In het bijzonder dié
installaties, waarbij het zogenaamde
luchtwater bij het koude water van de
luchtstroom wordt gevoegd, zijn uit
gesproken bacteriehaarden. Meestal
wordt daarbij geen vers water gebruikt
maar laat men het verbruikte water
steeds dezelfde kringloop maken. In
een luchtgekoeld hotel kunnen op deze
manier miljoenen bacteriën op de gas
ten worden losgelaten.
Door de opkomst van technieken die
er op zijn gericht de woon- en leef
ruimten steeds aangenamer te maken
(in het bijzonder in de tropen) worden
bepaalde ziektekiemen in grote hoe
veelheden over de mensheid uitge
stort. De besmetting die optrad in de
zojuist genoemde Pontiac automobiel
fabriek in Michigan kwam alleen voor
bij werknemers die in een luchtgekoel-
de ruimte werkten. In kooien opgeslo
ten cavia's, die hierin voor onderzoek
werden geplaatst, vertoonden reeds
na enige dagen verschijnselen van be
nauwdheid, gevolgd door longontste
king. Hierdoor was duidelijk bewezen
dat de besmetting door de lucht had
plaatsgevonden en vermoedelijk ver
oorzaakt was door gecontamineerd
koelwater uit het airconditioninqsys-
teem.
Ofschoon ogenschijnlijk een opzien
barende vooruitgang werd geboekt ten
aanzien van deze ziekte sinds het uit.
breken van de epidemie in Philadelphia
in 1976, dient nog veel te worden on
derzocht. Een belangrijk gegeven - dat
men nimmer uit het oog mag verliezen
- is dat deze ernstige ziekte goed
schijnt te reageren op een behande
ling met erythromycine.
Dr. H. R. SINIA
HERDENKING JUNYO MARU
Begin 1985 zal de Stichting Herdenking
Junyo Maru een documentatiemap uit
geven over de ramp met de Junyo
Maru. De prijs hiervan bedraagt 17,50
excl. porto. Van de op 18 september
jl. in Nijmegen gehouden herdenking
is nu reeds een video-band (VHS) ver
krijgbaar. De prijs daarvan bedraagt
excl. porto f 30,Documentatiemap
en video-band kunnen worden besteld
bij het secretariaat van de stichting,
St. Annastraat 452, 6525 ZP Nijmegen,
tel. 080 -55 38 55.
Jl. Cempaka Putih Tengah 1/19, tel.
415283, Jakarta Pusat.
8 Double rooms, kamers incl. ontbijt
en kl was. Lunch en diner op best.,
Ned. gespr., verv. aanw., ligging in
centr. Alle kamers voorz. v. air con
ditioning, pass. worden gr. afgeh. van
Halim Airport. Nadere inf. ei. foto's
te bez. bij Moesson. Voor verdere
inl. ASFALEA Vliegreizen. Telefoon
020-22 43 62, 22 32 50 en 23 95 48.
