Gamelanklanken onder de nieuwe eiffeltoren
"\/Lre Stater\:iadden, d00r riJke inzendingen bij deze gelegenheid in de
Guesthouse "Belruvya"
door Dr. H. J. de Graaf
Zomer 1889
In 1889 vierden de Fransen het eeuwfeest, ter herinnering aan de franse Revolu-
1e die velen hunner, maar lang niet allen, beschouwen als de grootste weldaad
R« hi°l Kan rlJ fnLde wereld bewezen. In elk geval, de toen nog jonge derde
Republiek besloot dit herinneringsfeest met een grote Wereldtentoonstelling op
te luisteren, o.a door de oprichting van de 300 meter hoge Eiffeltoren, waaraan
men reeds ,n 1887 begonnen was. jammer dat bij de opening der "Exposition
i' I6" n°9 ni6t werkten- zodat de kijklustigen de omstreeks 1000
treden der eindeloze trappen hadden te beklimmen.
hersteldTaT^T schltt®ren. welke zich na de rampen van 1871 behoorlijk
hersteld had Ook ons vaderland was vertegenwoordigd en zelfs Nederlandsch-
ndie wilde niet achterblijven. Behalve door de bewijzen van landbouwkundige en
door een Vlteit' Wllde Nederland in de tropen van zijn aanwezigheid getuigen
In -TT5t P°n9' men reeds een zestal jaren geleden, dus
Hen 5ee f Amste,rdam had vertoond. Dit was dus een herhaling, maar
dan voor een internationaal publiek. Hoe zou dit uitvallen
De organisatie was in handen gelegd
van de B.B.-ambtenaar M. J. V. Bernard,
die er reeds een zeventien tropenjaren
op had zitten. Men had een zestigtal
Javanen" uit hun vaderland ontboden,
meest bedienden of werklieden, zo
mede een viertal danseressen, om de
"Javaanse kampong" op te bouwen en
daarna tijdelijk te bevolken. Er waren
32 uit de Preanger, 17 uit Bantam, 11
uit Batavia en nog wat "echte Java
nen". Vaak werden ze in de pers
"Javaantjes" genoemd, wat natuurlijk
samenhangt met hun gestalte, kleiner
dan die der westerlingen, doch tevens
had het iets beschermends, nu zou
men zeggen paternalistisch, waarvan
men thans niet meer gediend is.
Er waren tal van bedrijven, waar men
hen bezig kon zien, zoals: een batik-
kerij, een hoedenvlechterij uit Tange
rang, bekend uit Multatuli's Max Have-
laar, een javaanse warong, een toko
met inheemse produkten, een koffie
huis in de vorm van een moskee,
waarin wel voor Moslims verboden
produkten uit Schiedam te koop zullen
zijn geweest, en tenslotte ook een han
del in fotografieën, want de prentbrief
kaart kwam pas in volgende jaren in
gebruik.
Doch tevens was ook aan inheemse
dans en muziek gedacht, die tegen de
verwachting, sterk de aandacht trok
ken.
Van de aanvang af stond het Javaanse
dorp in het centrum der belangstelling.
Zelfs op de openingsdag, 12 juni 1889,
toen president Carnot met een gloed
volle rede de "Exposition Universelle"
had geopend en zijn eerste rondgang
over het eindeloze terrein met zijn
honderden merkwaardigheden vol
bracht, sloeg hij het Ned.-Indische pa
viljoen met zijn "Kampong Djawa" niet
over. De bewoners waren netjes in
twee rijen opgesteld en volgens de
kranten zouden zij M. Ie Président zelfs
herhaaldelijk, luide en met geestdrift
hebben toegejuicht, hetgeen mij wat
ongeloofwaardig voorkomt. Indonesiërs
zijn nu eenmaal weinig geneigd om hun
superieuren zo luidruchtig te huldigen.
26
Toch hadden ze goed uitgekeken, want
na het presidentieel bezoek spraken
ze er hun verwondering over uit, dat
het franse staatshoofd geen "pajong"
boven zich liet dragen. Dat deden im
mers alle Indische toean-besars en
zelfs nog de residenten, tot Van Heutsz
er in 1904 met zijn hormat-circulaire
een eind aan maakte. Meer konden hen
de blinkende kurassiers bekoren.
De javaanse woningen zagen er in Pa
rijs keurig netjes uit, zowel van binnen
als van buiten. De woonerven hadden
met kiezelgrint voorziene paden.
De nederlandse verslaggever van de
Locomotief meende hierin de invloed
der hollandse netheid te bespeuren.
Doch niet altijd hadden de javaanse
Parijzenaars het prettig. Er kwamen
enige, gelukkig zeldzame, gure dagen,
wanneer zij rillend aan de deuren hun
ner woningen stonden, evenals de Nijl
reigers in de Jardin des Plantes"
(Dierentuin). "Kou, kou" zei een be
jaarde vrouw, kennelijk een zee-baboe,
die het hollandse woord kende. Eeri
Fransman zei: "Je ne sais pas, ce
quelle veut dire avec ce Kou, kou".
(Ik weet niet, wat ze wil zeggen met
dat Kou, kou). Omstanders, met het
lot der Indonesiërs begaan, gaven
door gebaren te kennen, dat het koud
was, en de Locomotief-correspondent
vroeg: 't Is koud, niet waar?", wat met
een hollands Ja goedmoedig werd
beantwoord. Gelukkig knapte het weer
spoedig op en werd het wat warmer.
De nedetlandse correspondent vond
Jl. Cempaka Putih Tengah 1/19, tel.
415283, Jakarta Pusat.
8 Double rooms, kamers incl. ontbijt
en kl was. Lunch en diner op best
Ned. gespr., verv. aanw., ligging in
cèntr Alle kamers voorz. v air con
ditioning. pass. worden gr. afgeh. van
Halim Airport. Nadere inf. ei foto's
te bez. bij Moesson. Voor verdere
inl. ASFALEA Vliegreizen. Telefoon
020-22 43 62, 22 32 50 en 23 95 48.
de Javanen "ten hoogste beschaafd",
wat natuurlijk niet wil zeggen, dat ze
bijzonder ontwikkeld waren. Eigenaar
dig was hun oordeel over hun nieuwe
omgeving, die veel minder indruk op
hen maakte, dan men zou verwachten.
Zelfs de pas uitgevonden "telephoon"
liet hen vrij koud. Ook toen de Neder
lander, door bemiddeling van de Hr.
Bernard aan "mejuffrouw Mina", wier
naam bij die der vier danseressen ont
breekt, enige vragen stelde, verklaar
de zij wel blij te wezen in Parijs te
verkeren, doch zij vond dat de franse
spoorwegwagons, waarmee zij de reis
uit Nederland had gemaakt, minder
verguldsel hadden, dan die in Soera-
baja of Batavia. De laatstgenoemde
stad behoefde Parijs niets te benijden.
Toen men de Javanen vroeg, wat zij
van de Nederlanders dachten: "Een
zeer., stren9 en ernstig volk", meenden
zij, dat weinig aan weelde doet". Kort
om, een Protestantsch volk", verklaar
de onze Hollandse verslaggever.
De franse schrijver van het boekje,
"Javanais et Javanaises a l'Exposition
1889", had zich tenminste in een deel
der javaanse cultuur ernstig verdiept
nl. in de keukencultuur, denkelijk door
een druk bezoek aan de javaanse wa
rong. Hij heeft zekere studie gemaakt
van de javaanse keukengeheimen. Zo
onthult hij de wijze van rijst koken, in
de "coucousan" boven een koperen
"wandan" en de voordelen daarvan,
heerlijke, droge gekookte rijst I Hij
kent ook tal van vissoorten: ikan ban
ding, betek, wier latijnse namen hij
zelfs aanhaalt. Verder is hem de den-
deng vertrouwd, kortom hij weet er wat
van. Misschien komt het ook, omdat
naar mij is verzekerd, de javaanse keu
ken niet onderdoet voor de wereld
vermaarde franse.
Eenstemmig gunstig luidt ook het oor
deel over de Javaanse dans. Z.H. prins
Mangkoe-Nagara (door de correspon
dent tot "koning" verheven) had ook
vier zijner beste danseressen naar Pa-
rijs gezonden, die in Raoul's boekje
ook bij name vermeld worden: Wakiem,
Sarya, Saryem en Tamina. Haar dans-
costuums trokken bijzonder de aan
dacht. De verslaggever vergeleek ze
met de afbeelding van Assyrische fi
guren, die hij zich waarschijnlijk uit een
Louvrebezoek herinnerde. "De pa-
rische dames zo verzekerde hij, "die
fijne beoordelaars van alles, wat goe
de smaak betreft, (waren) eenstemmig
in haar lof over de rijke, fantastische
toiletten der javaanse danseressen.
Zij trokken ook de bijzondere belang
stelling van het franse publiek in het
algemeen. Het javaanse restaurant
was veel te klein, om al de toehoor
ders of liever toeschouwers te bevat
ten Nauwelijks hoorden de Fransen
de tonen van die "zonderlinge muziek"
en zagen ze, naderbij gekomen, de zo
sierlijke klederdracht der meisjes, of
ze bestelden terstond het een en an
der, en installeerden zich aan een ta
feltje, om dat vreemde schouwspel
eens op hun gemak op te nemen.
