Stein Callenfels
TUNAS Trade, Tours Travel International B.V.
In 1933 werd ik voor het eerst hoofd van de Europese school in Ponorogo, in
Gang Lodji. Twee brave borsten, Flieger en Zanen deden het werk. En mevrouw
Van Rossum had de eerste en tweede klas. Dus ik hoefde alleen maar hoofd te
zijn, een makkelijk baantje. Gaf me ook tijd om bridge te spelen met Lutge, die
de H.I.S. had. En bridge is "a game of silence", dus we praatten dan niet over de
school. Dit gezwoeg gaf mij ook de kans om veel tennis te spelen. Met Otto van
der Mey, de AR en zijn vrouw en de rest van de haute volée. Pop van der Mey
stuurde me overigens machtige kirimans, en dat was ook meegenomen. En zo
maakte ik kennis met de regent, Sam. Een lustige heer, die onder andere een
liefhebber was van alcohol, ietwat ongebruikelijk, maar wel gezellig.
Bij het bezoek ter kennismaking zei hij
bijvoorbeeld na zowat drie minuten
"Zullen we overgaan" en dan kwam
de vierkante pot op tafel en deden we
gewoon. Via hem en Van der Mey
kwamen we in kennis met de Patih
Ridder, die zoals U begrijpen zult geen
naam had maar een ridderorde. Van.
daar. En die bracht weer een paar
vrienden mee, Davies een eigenaar
van een kalkgroeve en Stein.
De eerste kennismaking met Stein was
ietwat ongewoon Hij bekeek mij als
een soort vlieg, sprak me ook zo toe
en slechts mijn-toen-al-groot vermogen
om consumpties te versnaperen, bracht
me een, overigens matig prestige.
Daaraan is het ook te danken geweest,
dat wij, mijn vrouw en ik, deel moch
ten uitmaken van een klein, select ge
zelschap, wat vaak op zondag naar het
kratermeer van Ngebel trok, op de
Wilis. Niet als echte deelnemers, ei
genlijk meer als een soort "glorified
servants" een blanke djongos en ba
boe. Maar de struggle for high life
moet ergens beginnen, zeg nou zelf.
In de auto van Van der Mey gingen we
dan op zondagmorgen naar "boven".
De vivres en vooral de dranken zou
Stein wel zelf meebrengen. Boven in
de pasanggrahan stond de hele staf al
te sembajang dat de vonken eraf vlo
gen. Stein sprak ze dan even toe, dat
kon je ook in Madioen horen, makke
lijk. Daarna zag hij toe, dat het Baijens
echtpaar ging voldoen aan het proto
col. Dat hield in, dat ik me als djongos
moest vermommen en mijn vrouw als
baboe. Als je me nou ziet, kun je na
gaan hoe ik er toen uitzag. Mijn vrouw
daarentegen zag eruit om te stelen,
maar dat heeft ze haar hele leven ge
daan. Daarna kwam de eerste acte
van het zondags festijn.
Aan de kant van het meer lag een vlot.
Hierop gingen twee kisten Tjap Koen-
tjie, vier stoelen en de vier heren hier
boven vermeld. Otto van der Mey deed
het best, de regent viel ook vrij handig
aan boord, de pati ridder deed het
meestal kruipend maar Stein, dat was
andere koek. Eerst vier of zes man het
water in, gebogen onder het vlot krui
pen, grijs van angst en spanning. Dan
een paar aanwijzingen van Stein, dit
maal ook te horen in Semarang, en
dan ging hij aan boord. Het gekke was,
dat het iedere keer nog lukte ook,
nooit eens een dode of zwaar vermink
te vlot steuner. Dan werd het vlot naar
het midden van het meer getrokken.
En mijn werk begon. Ik moest namelijk
met behulp van de mandoer de flessen
tellen, die overboord werden gegooid.
De zilveren hals gaf hierbij houvast. En
terwijl de heren hun partijtje whist
speelden (denk erom, het heertje sa
lueren) telden wij ijverig tot vier en
twintig.
Daarna werd het gezelschap aan wal
geloodsd en kwam Stein even de keu
ken inspecteren. Die was steeds "op
maat" dat wil zeggen op zijn maat.
Niet gewone schalen en schaaltjes en
zo, maar heuvels van voedsel, met
een enkele berg ertussen. Naar zijn
zeggen gaf dat Stein wat appeteit en
dus nam hij een paar paitjes. Het mo
gen er acht of tien zijn geweest, kan
ook meer zijn. Ik weet dat niet, omdat
wij geacht werden ervoor te zorgen dat
de glazen niet leeg werden. En dan
het maal. Daarbij mochten wij ook aan_
zitten, aangezien wij altijd volgens
Stein, zielig mager waren en dus wat
moesten eten.
Hierbij past het mij een opmerking te
maken. Volgens mij is de schepping
foutief georganiseerd. Als je jong bent
en pas getrouwd, is je eetlust goed en
groot en je salaris misselijk klein. Ben
je daarentegen oud, dan mag je niets
meer, niet van eten en van drinken.
En je hebt een top-salaris. Als ik bin
nenkort eindelijk en welverdiend in de
hemel kom, moeten de engelen even
wachten maar, ik moet dat eerst re
gelen met de Opperste Bouwheer van
het Heelal.
Na de maaltijd werd er niet geslapen.
Stein beschouwde dat als een zwak
heid en dus werd er gepraat. Dat deed
Stein altijd alleen, daar had hij trou
wens niemand bij nodig. En dan sprak
hij over zijn werk en toen vooral over
de Borobudur. Tegenwoordig hoor je
daar ook wel over praten, maar nooit
zal iemand over dat monument kunnen
spreken zoals Stein dat deed. Hij nam
het in zijn handen, bevoelde het, liet
je meevoelen, en op zijn foto's, die
grote glasplaten, kon hij je dingen la
ten zien, die je nooit zelfs maar had
kunnen vermoeden. Video's waren er
toen nog niet, maar geen video kan de
platen van Stein nabij komen.
Soms geviel het, dat de natuur Stein
riep, en U moet mij ten goede houden
dat ik hier in details ga. U kent de
normale kamar ketjil, maar die is niet
normaal hoor. Normaal is de kamar
ketjil van de pasanggrahan in Ngebel.
Een brede deur, en dan een meter of
tien lopen, hopen dat je het haalt, en
dan twee brillen. Niet dat benepen
gedoe van een bril. Je kunt immers
nooit weten. En mogelijk omdat Stein
last had van claustrofobie, maar hij
mocht wel eens de deur eruit lichten
om peinzend het meer te overzien.
Grote mannen hebben grote ideeën.
Het hoogtepunt voor ons kwam in de
schemer. De mandoer stond al klaar
om de zetel naar beneden te sjouwen,
een soort sofa, maat Stein. Dan liet hij
zich neer en overzag de schare. Want
de desa was gekomen voor hun deel
van het feest, een verhaal van Stein.
Kunt U het zien, kunt U het horen en
ruikenDe schemer, de bruine men
sen, kalm en waardig gezeten, de kin
dertjes erbij, grote ogen of aan de
borst. En dan begon Stein te vertellen.
We hebben het nooit echt verstaan,
maar dat hoefde niet. Ook als je geen
Javaans kende, begreep je het. Van de
intonatie, het haast fluisteren, de don
kere klanken, het statige van het
woord. Geen geluid van het publiek,
gevangen in het bekende maar steeds
weer nieuwe verhaal van het Goede
en het Kwade en de strijd tussen die
twee. Het meer, het bos, de zwoele
geur
En dan de apotheose. De strijd was
gestreden, het Goede had gezegevierd
en trots stond Stein dan op en brulde
de overwinning de ruimte in. En steeds
weer hetzelfde. De hele kampong, een
uur gevangen en gehypnotiseerd door
die stem en die man en dat verhaal,
vloog gillend alle kanten uit, kinderen
rolden om, moeders kakelden als kip
pen en Stein keek tevreden rond.
Ik woon nu in Den Haag in een wijk,
waar iedere straat de naam heeft van
een gouverneur-generaal van Indië.
Maar als het aan mij ligt, komt er iets
bij. Geen straat, maar een groot plein,
het Stein Callenfels plein. Maar wie
is
JAN BAIJENS
385 Beeklaan Telex: 34193 tunas nl.
2562 AZ DEN HAAG Telefoon 070 - 63 92 27 63 89 94
Uw Indonesië en Verre Oosten reis op de maat van uw beurs en wen
sen gesneden
Agent voor Europa van P.T. TUNAS INDONESIA TOURS TRAVEL Jakarta
kantoren: Medan. Padang, Yogya, Surabaya, Bali, Ujung Pandang, Bandung,
Singapore, Hongkong, USA.
37
