Indonesische
onafhankelijkheidsstrijd
De Gouvernements Marine
in het voormalige Ned.-lndië (1861-1949)
BOEKBESPREKING
Het VPRO-radioprogramma HET SPOOR
Door: F. C. Backer Dirks
De Gouvernements Marine in het voormalige Ned.-lndië in haar versehillpnHp
eerste depfnH9?SHC t' 'I 06 volledi9e titel van het standaardwerk waarvan het
fn hï? m f ,de penode 861 -1949 behandelt, tijdens een stijlvolle presentatfe
n het Maritiem Instituut in Den Haag het licht zag "Niemand anders kan de aï
beschrüvenVals F C° 6^^ z° uitvoeri9 en 9°ed gedocumenteerd
scnrijven als F. C. Backer Dirks vermeldt de achterkant van het boek en
deze constatering gaat in elk opzicht op. De auteur, die zelf meer dan 25 iaar
p.fJfShebber bij de Gouvernements Marine was, heeft met zijn werk een belano-
J bijdrage geleverd aan de geschiedschrijving van Ned.-lndië.
Het eerste deel, waarin de voorgeschie
denis (vanaf het herstel van het Neder,
lands gezag in 1815), het onstaan van
de dienst in 1861 en de lotgevallen tot
en met de eeuwwisseling de revue pas
seren, is zeer rijk geïllustreerd en voor
zien van verhelderende bijlagen (in de
vorm van gereproduceerde documenten
over allerlei aspecten van de Gvt. Ma
rine) na ieder hoofdstuk.
De Gvt. Marine was - anders dan de
naam zou doen vermoeden - een zuiver
civiele tak van dienst en was in tegen
stelling tot de Koninklijke Marine, die
onder Nederland ressorteerde, geheel
en al een Indische aangelegenheid,
waarover tot nu toe weinig werd ge
publiceerd. Des te meer dwingt het
door Backer Dirks verrichte werk be
wondering af, als men weet, dat het
archief van de Gvt. Marine na de soe
vereiniteitsoverdracht nagenoeg geheel
verloren ging en de auteur een tijdro
vende speurtocht moest ondernemen
naar de in Nederland sporadisch aan
wezige bronnen.
Aanvankelijk - na het herstel van het
Nederlands gezag in 1815 - maakte de
Gvt. Marine deel uit van de Koloniale
Marine, die onder meer de bestrijding
van de zeeroof tot haar taak had. Zij
zag het levenslicht bij Besluit van 22
aug. 1862, waarbij de eerdere naam
"Gvt. schoeners en kruisboten" werd
vervangen door die van "Gvt. Marine".
De oprichting van de Gvt. Marine hing
samen met de onder G.G. Rochussen
ingezette uitbreiding van het Neder
landse gezag in de buitengewesten en
de daarmee gepaard gaande toeneming
van de overheidstaken. Tijdens de vele
expedities in die dagen assisteerde de
Gvt. Marine bij de acties die door de
landstrijdkrachten en de Kk. Marine
werden uitgevoerd. Van al deze krijgs
verrichtingen wordt in het boek op een
belangwekkende en levendige manier
verslag gedaan.
Zoals gezegd, lag de oorspronkelijke
taak van de Gvt. Marine in de bestrij
ding van de zeeroof. Naarmate deze
plaag in de loop van de tweede helft
van de 19e eeuw verminderde (door de
opkomst van de zeevaart met stoom
schepen, die de langzamer varende
zeilschepen vervingen) werd het accent
meer gelegd op haar taak met een bur
gerlijk karakter, de zg. stationsdienst.
Deze bestond o.a. uit het vervoer van
ambtenaren van het B.B. het onder
houden van contact tussen de hoofd
plaatsen, de afgelegen posten en ne
derzettingen in de verschillende delen
van de archipel.
Naarmate immers het gezag zich in de
gebieden buiten Java uitbreidde, werd
de behoefte voor de hoofden van
gewestelijk bestuur om zich in hun
gewest voor het houden van dienst
reizen te verplaatsen, groter. In ver
band met eventueel politioneel optre
den werd het wenselijk geacht, de
schepen een enigszins militair karakter
te geven. Ondanks hun witte, vrede
lievende kleur waren de "kapal'poetih"
bewapend met kleine kanons en de
tucht aan boord was ook min of meer
militair. De opvarenden werden echter
geheel als burgerlijk personeel be
schouwd.
Ook op het gebied van de hydrografie,
de bebakening en de kustverlichting
verrichtte de Gvt. Marine belangrijke
taken, waarover in aparte hoofdstukken
wordt verhaald, evenals de rol die zij
vervulde bij het openleggen van Nw.-
Guinea.
Reeds in 1868, zes jaar na haar geboor
te, verloor de Gvt. Marine haar onaf
hankelijkheid en werd als "tweede af
deling" ondergebracht bij het departe
ment van Marine. In 1898 vond een in
grijpende reorganisatie plaats. Met het
militair karakter werd gebroken, de in
specteur van bebakening, kustverlich
ting en loodswezen werd tevens chef
van de Gvt. Marine, al bleef het opper
toezicht berusten bij de commandant
der zeemacht. Hiermee werd voor de
Gvt. Marine een nieuw tijdperk ingeluid.
De grote verdienste van de auteur ligt
niet alleen in het verslag van de lot
gevallen van de Gvt. Marine in het
betreffende tijdperk, maar ook daarin
dat hij de lezer inleidt in al die gebeur
tenissen in de Indische historie, waarin
zij haar taak vervulde.
CH.M.
De Gouvernements Marine in het voor
malige Ned.-lndië in haar verschillende
tijdsperioden geschetst, 1861-1949, deel
I door F. C. Backer Dirks, verkrijgbaar
bij Boekhandel Moesson, prijs f 75,
porto 6,50.
NIEUWE BOEKEN
Acties in de Archipel - door J. J. Nortier
f 49,50, porto f 5,25
Fukuoka 9 - M. M. Hilfman
Arts in Krijgsgevangenkamp
f 25,porto f 4,25
(maandagmiddag, Hilversum I, 14.00- 16.00 uur), maakt een serie uit
zendingen over de
YuR°"radi0 zoektldaarom contact met mensen die persoonlijk
betrokken zijn geweest bij opstanden/rellen in Nederlands-lndië '20-'39-
getuigen, participanten, overheid, justitie.
GRAAG BELLEN NAAR THEO WILTON VAN REEDE
tel 013 -55 59 94.
26
PKI, SAREKAT RAKJAT EN
SAREKAT ISLAM
De in nevenstaande advertentie ge
noemde "Indonesische onafhankelijk-
heidstrijd kennen wij beter als de
communistische onlusten geleid door
de Partai Komunis Indonesia (Tan Ma-
laka) en de Sarekat Rakjat later ge
steund door de Sarekat Islam.
Begonnen in het altijd al opstandige
Bantam en Serang sloeg de opstand
over naar West Sumatra. Er waren
contacten met Moskou en de Kwomin-
tang-beweging.
In deel 11A van Prof. L. de Jong wordt
aan deze onrustige periode (1920-'39)
uiteraard ruim aandacht besteed (lees
vanaf pag. 203).
Wij hopen dat de VPRO erin zal slagen
nog levende, objectieve informanten
te vinden. Verder willen wij onze lezers
met nadruk erop wijzen dat Moesson
in dit onderzoek op geen enkele wijze
samenwerking met de VPRO beoogt.
