vfh
mUJJr.
l'fiV'
BOEKBESPREKING
Fukuoka 9: arts in krijgsgevangenschap
BEZET GEBIED
DAG IN, DAG UIT
9
door: M. M. Hilfman
De oorlog in de Pacific - Nederlands-lndië contra Japan - is voor vele oudere
Moessonlezers nog steeds een stuk verleden, dat scherp in de herinnering ge-
etst is. De drie maanden oorlog, de fatale slag in de Javazee, de dramatische
capitulatie te Bandoeng, daarna krijgsgevangenschap, internering en bezetting;
de kennismaking als overwonnen volk met de harde vuist van de japanse samu
rai, het is allemaal al bijna zo'n halve eeuw geleden, maar bij het lezen van het
in sober - bijna onderkoeld - proza geschreven Fukuoka 9, lijken die vier jaren
inderdaad "nog pas gisteren"Hilfman schrijft uiteraard in de eerste plaats
vanuit de optiek van de medicus. Zo zijn hygiëne, ziekte, voedsel, medicijnen en
instrumenten voortdurend in focus, maar daarnaast krijgen behandeling door
de Jap, onderlinge verhoudingen, transportomstandigheden in trein en op het
schip en later de gang van zaken in Japan eveneens alle aandacht. Het boek
roept - als in een film - alle beelden op, die we in volgorde weer duidelijk her
kennen. Daar zijn die eerste maanden na de capitulatie in de militaire kampemen
ten in Bandoeng met het door de Jap langzaam steeds strakker aantrekken van
een keihard gareel, waarvoor pas werkelijk gebogen werd, als er drie executies
plaatsvinden
teerd de opmerking maken van: "Any
thing wrong with that?" "Oh no cap
tain", haastte Rudi te zeggen, "we just
thought about a coincidence."
Inmiddels kwamen ze dichter en dich
ter bij Belawan. Op een ochtend was
Annètje al om 6 uur wakker en bedacht
dat ze destijds vaak heel vroeg in de
morgen naar de keuken ging om een
warme verse krentebol te vragen. Die
maakten ze hier natuurlijk niet* maar
er was een Franse patissier in de
bakkerij die heerlijke croissants maak
te, dus besloot ze daarvoor naar
de keuken te gaan. Met 2 warme crois-
sonts liep ze door de doolhof van gan
gen, raakte in een doodlopende gang
en meende een brandlucht te ruiken.
Op de lucht afgaande vond ze een
deurpost waar rook uit kwam. Ze
schrok zich dood en rende naar een
alarmbel, en toen nog naar 3 andere
alarmschellen.
Onmiddellijk waren de gangen gevuld
met brandweermannen met karretjes
met dikke rollen brandweerslangen. De
croissants lagen vertrapt in de gang
en Annètje liep met bevende benen
terug hun hut in. Rudi rende meteen
weg en kwam een half uur later ver
tellen dat de brand bedwongen was.
Nog wat later kwam de captain bij hen
aan dek zitten en dronken ze ieder
een paar sterke koppen koffie, om bij
te komen.
's Avonds aan het diner stond de cap
tain op en tikte aan zijn wijnglas om
stilte. Hij deed het verhaal hoe Annèt-
jes kordaat optreden een brand had
weten te voorkomen en daardoor 750
mensen voor gevaar had behoed. Hij
bood haar onder veel dank een prach
tige gouden broche aan.
Thuis deed Rudi het verhaal over An-
nètjes optreden. Maar over haar eer
ste redding aan boord repte hij maar
niet
Sommige beschrijvingen van Hilfman
slaan ons nu nog om de oren zoals:
"Daar zag je dan een handkar, geduwd
en getrokken door een man of tien,
meestal reeds met kale koppen, met
niet meer dan een broekje aan, slof
fend op zelf gemaakte houten klomp,
jes; daar lopen ze dan, tot voor kort
"de Heren" uit de Indische maatschap
pij, maar nu gedegradeerd tot koe
lies onder toezicht van een Japanse
soldaat. Men kan begrijpen hoe de
Indonesische bevolking dat schouw
spel opvatte
In 1943 wordt onze arts-schrijver op
transport gesteld net als zovelen, die
uitgezwermd zijn naar Sumatra, Burma,
Singapore, de grote Oost en last but
not least naar Japan zelf. De samen
stelling van het transport, medicijnen
en instrumenten, wat moet je privé
meenemen, klamboe, ransel, 'n paar
boeken, de controle op dysenterie
(weet U nog wel, die cellofaanzakjes
met inhoud
Die hele gang van zaken staat in vaak
droge, maar oh zo duidelijk geformu
leerde zinnen op papier. De vele uren
durende treinreis naar Batavia in ge
blindeerde wagons; de aankomst in het
10de Bat., waar 1ste Luit. Sonei de
scepter zwaait - en hoe - hij slaat met
rietjes (soms zoals we zelf ondervon
den ook nog met steviger spul) vaak
gooit hij met stenen (bij voorkeur bij
maneschijn in de slaapbarakken). Daar
na op transport naar Singapore; de
beschreven toestanden aan boord zijn
klassiek te noemen voor de manier
waarop het keizerlijke Japan zijn krijgs
gevangenen placht te vervoeren
Kort verblijf in Changi-jail. Lt. Kol. der
Mariniers Roelofsen stelt hem, ondanks
zijn protest, hij is immers arts, ook als
militair commandant aan van een Ne
derlandse groep, die naar Japan gaat.
Tot aan de bevrijding en zelfs daarna
voert Hilfman deze beide taken - naar
eer en geweten - steeds zo goed mo
gelijk uit. 3 Dec. 1943, na een zeereis
met de bekende narigheden, aankomst
in Fukuoka 9, waarna zo'n dikke twin
tig maanden volgen, waarin het mo
rele en lichamelijke uithoudingsvermo
gen van iedereen tot het uiterste op de
proef wordt gesteld. Het aantal doden
spreekt een duidelijke taal! Het thans
verschenen boek is een samenvatting
van een door Hilfman als arts en com
mandant bijgehouden dagboek-jour
naal gedeelten uit een privé dag
boek, hier en daar, zoals hij zegt, aan
gevuld met belangrijke herinneringen.
Het geheel is een aangrijpende docu
mentaire geworden, naar ons oordeel
van historische waarde, waaruit duide
lijk een beeld naar voren komt van
een ander soort Japanner, dan de hui
dige technocraten, die zo feilloos au
to's, camera's en hoogwaardige elec-
tronische produkten fabriceren. Ten
slotte mogen wij thans in 1985 ons
respect uitspreken voor de 80-jarige
dokter Hilfman voor de wijze, waarop
hij gemeend heeft zijn plicht te moe
ten doen onder die zo moeilijke om
standigheden.
AvL.
"Fukuoka 9: Arts in krijgsgevangen
schap" - door M. M. Hilfman, uitg.
Bohn, Scheltema Holkema,
prijs f 25,4,25 porto, verkrijgbaar
bij Boekhandel Moesson.
In de recente springvloed van
oorlogsboeken valt een hand
zame Prisma-pocket (nr. 2524)
op, dat getiteld is "Bezet gebied
dag in, dag uit, een chronolo
gisch overzicht van Nederland
en Nederlands-lndië in de Twee
de Wereldoorlog".
Zoals de titel zegt, geeft het
boek een overzicht van de meest
belangrijke en schokkende ge
beurtenissen en dit overzicht kan
voor in de oorlog geïnteresseer
den een nuttige leidraad en ge
heugensteun zijn. Een woorden
register met namen van perso
nen en plaatsen maakt het boek
nog handzamer.
(150 pag. over oorlog Europa,
25 pag. Ned. Indië - red.).
De pocket, die werd samenge
steld door J. Dankers en J. Ver
heul, is verkrijgbaar bij boek
handel Moesson.
Prijs f 9,90, porto f 2,30.
