TEMU LAWAK EN KUNYIT TWEE VEELZIJDIGE PLANTEN door Jan A. Krancher Het genus Curcuma behoort met de geslachten Zingiber (gember) en Elettaria tot de farmaceutisch meest belangrijke soorten van de familie Zinqiberaceae De Zingiberaceae vormen een grote, tropische familie van overblijvende kruid- achtige planten met rhizomen (wortelstokken), die vaak vlezig verdikt zijn en met bladeren in de bladschede met ligula (zie tekeningen). Ze worden gekenmerkt door het voorkomen van vluchtige olie. Tegelijkertijd komen harsen, kleurstoffen en scherp smakende stoffen (acria) voor. Ook polyfenolen en flavenoides zijn algemeen terwijl zetmeel de belangrijkste reservestof vormt. De olie cellen ko men voornamelijk voor in de rhizomen, minder in de stengel en blad en het minst in de wortels. Curcuma verenigt in zich eigenschappen van een kleurstof een specerij en een geneesmiddel en er zijn zo'n 42 Curcuma soorten beschreven In dit artikel concentreren we ons op twee soorten, de temoe lawak en koeniit' Nieuwe schrijfwijze: temu lawak en kunyit. Geschiedenis van de planten Naams verwarring door het grote aan tal benamingen en verwisseling door gelijkenissen hebben steeds een grote rol gespeeld. Zo is in de geschiedenis een soort Cyperus beschreven die op gember lijkt maar bij kauwen geel wordt en een bittere smaak heeft. On getwijfeld is hier sprake van een cur cuma soort. In het Hooglied in het Oude Testament is uit de oorspronke lijke Hebreeuwse tekst het woord 'karkum' abusievelijk vertaald door saffraan en niet door curcuma ('nardus en saffraan, kalmus en kaneel in an dere bijbel vertalingen ook wel door crocus. De overeenkomst in kleur komt ook tot uitdrukkig in de benaming 'saffraen van Indien' terwijl Marco Polo en Ibn Baithar curcuma met saffraan vergelijken. Ten slotte is de gele kleur ook verantwoordelijk voor de verwis seling met Chelidonium, een andere plant. Na uitvoerig botanisch onder zoek is vastgesteld dat Curcuma xan- thorrhiza Roxb. (temu lawak) als stam- plant van temoe lawak moet worden beschouwd. Soms wordt ten onrechte de naam Cur cuma amara gebruikt. Curcuma domes- tica (kunyit) is de juiste benaming voor de vroeger algemeen als Curcuma Ion- ga bekende stamplant van 'turmeric' (Gelbwurtz) die vooral als specerij nog steeds wordt gebruikt. De latijnse naam Curcuma is afkomstig van het arabisch woord 'kurkum', waarvan waarschijn lijk ook de betekenis van crocus voor saffraan valt af te leiden. Gebruik en werking Curcuma soorten worden van oudsher, vooral in de landen van herkomst ge bruikt als kleurstoffen, specerij en ge neesmiddel. De geïsoleerde kleurstof fen vinden toepassing bij het kleuren van zijde en leer, maar ook van levens middelen als kaas en mosterd. Temu lawak Het gebruik van temu lawak heeft een rijke geschiedenis. De Portugezen be- 28 schreven de toepassing er van in Z.O. Azië al in 1563. De inlanders van Java hadden voor de plant een grote scala van toepassingen o.a. tegen koorts (malaria), galaandoeningen en hard lijvigheid. Een aftreksel van verse of gedroogde schijfjes werd ook ter be vordering der melkafscheiding door de inheemse vrouwen gebruikt in het voormalig Nederlands-lndië. Ook nu wordt de temu lawak nog gebruikt als alternatief geneesmiddel. Vroeger wer den van het zetmeel verscheidene deli catessen gemaakt, zoals dodol temu lawak (Sundanees), gemengd met gula djawa en bubur pati temu (Javaans). Dit zetmeel wordt verkregen door het raspen van de wortels en het uitknij pen van dit raspsel in water boven een zeef. Temu lawak wordt in talrijke geneesmid delen bij allerlei ziektebeelden gebruikt. Het komt in vrijwel alle samengestelde Javaanse geneesmiddelen voor, vaak Kunyit (Curcuma domestica Val.) Temu Lawak (Curcuma xanthorrhiza Roxb.) in combinatie met andere vluchtige oliën bevattende geneeskruiden. Zowel de gedroogde wortelstok als het pers- sap van het verse rhizoom worden ge bruikt. Het inlands gebruik vindt voor al plaats in de vorm van thee (empoe). Daarnaast vindt toediening plaats door inademing van verbrandingsprodukten, als poeder, droog extract, electuariurri of in zalven. In Nederland is het in de handel in de vorm van tabletten en gesneden wortelstok (Firma Singer) en temoe lawak gallex tabletten (Land man-De Toren). Temu lawak wordt gebruikt tegen cho lelithiasis, cholengitis, cholecystitis, dyskenese der galwegen, postopera tieve behandeling der galwegen, insuf- ficientie van lever en galwegen, chro nische constipatie en spijsverterings stoornissen ten gevolge van onvol doende galsecretie. Bovendien wordt geclaimed dat temu lawak antimicro- biele activiteiten vertoont die micro or ganismen in de darm, die in staat wor den geacht tot vorming van carcino- gene stoffen uit steroïden, aanwezig in voeding en secreties, te kunnen uit schakelen. Bij de beïnvloeding van de galfunctie onderscheidt men drie vormen: cholerese d.i. stimulering van de gal- vorming waarbij de hoeveelheid in de gal uitgescheiden stoffen toe neemt; hydrocholerese, waarmee aangeduid wordt dat slechts het gal volume toeneemt; cholagoge werking (cholekinese) d.i. de bevordering van de galblaas ont- lediging (Gtol, 1975).

Moesson Digitaal Tijdschriftenarchief

Moesson | 1985 | | pagina 28