OVER STRAATNAMEN EN NOG MEER
Naar aanleiding van het stukje van de heer S. P. Maas te Vlaardingen over
Indische straatnamen in Moesson van 1 september 1 986 was ik verrast dat hij
begon met Pakuningratan te Jogjakarta! De sultan van Jogja had tijdens of na
het tussenbestuur van onze koloniën en onder de Engelse gouverneur Raffles
(1 810-1813?) de z.g. Witte Paal (in de volksmond Paal Putih) laten bouwen om
te dienen als richtpunt dat gezien vanuit de moskee in het kratoncomplex wees
naar Mekka, de bedevaartplaats van alle moslims. Bij het bidden moest men in
die richting knielend het hoofd ter aarde buigen.
Paal Putih staat op het kruispunt van
twee hoofdwegen, nl. zuidwaarts
Tugu, Malioboro Kraton, noordwaarts
Djetis die doodloopt, oostwaarts
Gondolaju, Ambarakmo richting Kla-
ten en Soerakarta, westwaarts Tugu
Kalon richting suikeronderneming
Demakidjo en aan de grens van de stad
ombuigend de Magelangse weg noord
waarts langs de bekende suiker
fabrieken Tjebongan en Medari rich
ting Magelang. Gelegen in de noor
delijke buitenwijk is Pakanungratan de
meer dan 300 m lange straat die de
Magelangse weg verbindt met Djetis.
Hoe komt men aan die naam? Wel,
gesplitst, paku ratan wil zegen spijker
op straat! Absurd! De Indonesische
naamsuitgang "rat" betekent vast,
stevig. De eerste Javaanse vorst van
het Rijk Mataram heette Amangkurat I
(d.w.z. het land stevig in mijn schoot!)
Het woord Paku wordt dikwijls ge
bruikt in overdrachtelijke zin voor de
naam van een vorst of een hoogwaar
digheidsbekleder (b.v. een regent)
Paku Buwono de naam van de Susu-
hunan van Solo! De straat Pakuning
ratan is derhalve genoemd naar een in
het verleden daar geresideerd heb
bende regent Pakudiningrat!
Mijn vader Eugenius Oscar Penning-
nieuwland werd op 4 juli 1919 gepen
sioneerd als adj. secretaris van de
Gewestelijke Raad van Besoeki te
Bondowoso, waar ik geboren werd in
1909. Hij wenste zijn laatste levens
jaren door te brengen in Jogja, de
sultansstad met meer studiemogelijk
heden voor zijn twee jongste zonen;
bovendien waren de heer Jonquière
resident en de heer Putman Cramer
ass.-resident, daar voor hem goede
bekenden. Wij verhuisden dus na een
korte tussenstop in Modjokerto naar
de sultansstad waar wij het eerste jaar
woonden in Pakuningratan. Ik en mijn
broer Emile werden geplaatst in de
vijfde klasse van de 1 e school A met
verplicht Frans. Onze onderwijzeres
was mevr. Tuyl Schuitemaker, een
dame met kwaliteiten van de bovenste
plank. De school stond in de hoofd-
straatTugu, het gebouw was een groot
Indisch woonhuis gelegen tussen de
autohandel Verwey en Lugard (jaren
later de welbekende toko "Oen" met
zijn roti Sobèk!) en het ANIEM-
gebouw. Nog geen jaar later werd de
school verplaatst naar het nieuwe
gebouw in de z.g. Nieuwe Wijk, toen
tertijd een deftige buurt. In het oude
gebouw werd kort daarna de bijzon
dere Neutrale Lagere School geves
tigd. Wij werden toen als leerlingen in
de 7e klasse van deze inrichting in
geschreven. Het hoofd was de heer
Hagers. Hij begon de lessen met de
kreet "Gymnastiek Staan!", stampte
daarbij hevig met zijn gymstok en
rikketikkend werd het eerst looppas
op de plaats, daarna armbewegingen
voorwaarts, zijwaarts, achter- en op
waarts gevolgd door enige rug- en
kniebuigingen. Het duurde ongeveer
vijf minuten, voldoende om de spieren
los te krijgen. Hij huldigde blijkbaar
het motto, een gezonde geest in een
gezond lichaam. Voorts was er elke
dag een bijzondere vertoning.
De koets van de sultan van Jogja
getrokken door 4 paarden met de
koetsier en palfrenier hoog op de bok
in Javaanse livrei stopte voor de trap
pen van de school. De palfrenier haast
te zich het portier te openen en de
jeugdige kroonprins met de school-
naam Henkie Dorodjatoen stapte uit,
samen met Piet Degens, de zoon van
de directeur van de Alg. Middelbare
School, V.H.O. afd. B., de heer Dr. Ir.
P. N. Degens. De jonge kroonprins, die
toen in de 4e klasse zat is sedert 1 939
na het overlijden van zijn vader in
allerijl uit Leiden vertrokken om de
troon te bestijgen als Hamengku
Buwono XII (of XIII?). Een andere mede
leerling was Charles Douw v.d. Krap!
Hij ontsnapte als Lt. ter Zee op specta
culaire wijze uit een Duits concentratie
kamp voor geallieerde officieren.
Na dit verhaaltje over mijn lagere
schoolopleiding weer terug naar Pa
kuningratan uit de jaren 1919 en
1920. Aan de noordzijde beginnende
bij de Magelangseweg woonden de
familie Soentken met grote dochters,
de familie Ten Cate en hun zoon
Frudo, Hinsbeek van de topografische
dienst, de Duitse wed. Kluge met
kostgangers en een zoon Willy, mevr.
Samson met een kostganger Max
Welborn, leerling van de pas opge
richte A.M.S., de hr. Brandt, de familie
de Liser de Morsain en wat verderop
nog voor mij toen onbekenden. Aan de
zuidzijde van de familie Manneveld
(Algemeen Ontvanger of wel A.O.) met
o.a. twee zonen, Karei en Eddy, beiden
leerlingen van de P.J.S., de familie van
Ameijde van Duyn, de familie van Loo,
de hr. Briët (verkocht wijn!), de familie
Wirth, Hunt, e.a.
Een grappig voorval dat geregeld in de
middaguren op straat te zien was, was
de in "badjoe tjina" geklede jongeman
Van der Ley. Hij liep strak voor zich uit
kijkend, beide armen gebogen heftig
voor- en achterwaarts bewegend, met
toch een ietwat waggelende gang. We
verklaarden hem halfgek op zijn Ja
vaans met het woord "brambreng"!
Maar een tiental jaren later begrepen
we het. Hij wandelde toen snel of
snelwandelde hij?
(lees verder volgende pagina)
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimMiiiiMiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiii
OUD, MOE LANG NOG T
Van wie we deze foto hebben gekregen weet ik niet meer. Op de achterkant een aanduiding
dat het een huis is in Kota Gede (Yogya). Toen het huis gebouwd werd schreef men nog
Djogja. Misschien heet de straat nu ook al anders, zo ziet u maar; namen veranderen, straten
vergaan, maar oude huizen blijven altijd bestaan. Nou ja, altijdDie eerste étage, één
flinke huisfuif en iedereen zit parterre. Maar een romantisch, zalig huis blijf ik het vinden.
Tjobak je vindt zoiets hier tegen een redelijke prijs, plus huursubsidie
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIMIIIIIIItlllllMIIM"lllll"ltlllll""l"ll"""""ll"""l"ll"ll"l""ll"""ll"ll"l""""""lll""""ll""""ll mini
18
