NEDERLANDS-INDIË
Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog
DEEL 11C - PROF. DR. L. DE JONG (SLOT)
EN
DE INVLOED VAN LAURENS VAN DER POST
door dr. R. de Bruin
Sinds midden 1944 was de regering-Van Mook gevestigd in Camp Columbia, 15
km ver van Brisbane verwijderd. Reden waarom van die tijd af de Nederlands-
Indische regering in ballingschap vaak werd aangeduid als Brisbane-regering.
Hier werden de nieuwe wettelijke regelingen getroffen, die in het naoorlogse
Indië zouden gaan gelden. Zo werden er de Temporaire Krijgsraden ingesteld,
onder meer ter berechting van oorlogsmisdadigers, en een kantoor voor
displaced persons (KDP) opgericht.
Bestuursschool
Het regeringsbeleid moest echter ook
uitgevoerd worden. Daartoe was reeds
midden 1943 in Melbourne een be
stuursschool gevormd, waar de
studenten werden opgeleid voor
bestuurstaken in heroverd Indië. Zoals
gebruikelijk zou in dat Indië eerst een
soort militair bestuur moeten functio
neren om de resten van de bezetting te
verwijderen, een soort overgang naar
normaal burgerlijk bestuur. Omdat
Nederland te weinig troepen had om
delen van de archipel van enige om
vang te heroveren, was het gevaar niet
denkbeeldig, dat de Amerikaanse
bevrijders er een eigen (dus Ameri
kaans) militair bestuur zouden instel
len. Dit gevaar werd bezworen met
medewerking van generaal MacArthur,
de bevelhebber van South West
Pacific Area (SWPA), doordat in sep
tember 1944 werd afgekondigd, dat in
de heroverde gebieden van Neder-
lands-lndië een bestuur zou worden
gevestigd onder officieren van de
Netherlands Indies Civil Administra
tion, de NICA. Bij de bespreking van
deze gemilitairiseerde hulporganisatie
heeft dr. De Jong nagelaten te ver
melden, dat daarvoor model heeft
gestaan een soortgelijk Australisch
stelsel, dat bij de herovering van
Australisch Nieuw-Guinea in praktijk
was gebracht.
Amerikaanse opinie
Uitvoerig gaat de auteur vervolgens in
op de Amerikaanse publieke opinie
over het al dan niet herstellen van het
Nederlandse gezag in de archipel. De
Amerikanen te velde waren echter
over het algemeen zeer te spreken
over de NICA, zodat anti-koloniale
uitingen op het Amerikaanse continent
voorlopig weinig praktische problemen
opleverden. Tenslotte hebben de Ver
enigde Staten zich op twee manieren
van dit vraagstuk kunnen distanciëren.
In de eerste plaats werd een herovering
van de voornaamste delen van de
archipel vermeden, doordat MacArthur
opdracht kreeg vanuit Biak en de Filip
pijnen zich direkt op Japan te richten.
Later, toen de capitulatie van Japan
onvermijdelijk was geworden en op 1 5
augustus 1945 een wapenstilstand
door de Japanse keizer werd afgekon
digd, werd heel de archipel onder
bevel van Mountbatten geplaatst, de
Britse bevelhebber van South East
Asia Command, SEAC.
In dit verband merk ik op, dat de term
"capitulatie" voor 15 augustus 1945
niet juist is en slechts verwarring
sticht. Op die datum beval Hirohito zijn
strijdkrachten het vuren te staken,
meer niet. Eerst op 2 september 1945
had de capitulatie plaats tijdens de
bekende ondertekeningsplechtigheid
op het Amerikaanse slagschip
Missouri in de Baai van Tokio.
Status Quo
De Japanners in de door hen bezette
gebieden hadden er in de periode 15
augustus tot 2 september 1945 dus de
volledige bestuursbevoegdheid. Pas
na 2 september werd van hen geëist
de status quo te handhaven. In dit
kader bezien, komt de proclamatie van
Soekarno en Hatta op 17 augustus
1945 in een ander licht te staan. Zij
handelden binnen het raam van de
volledige bevoegdheid van het Japan
se militair bestuur en de Japanse
autoriteiten te Batavia schonden daar
bij niet de status quo. Dat hierover in
Japanse legerkringen enige onduide
lijkheid was en men er niet openlijk
meewerkte aan de totstandkoming
van de Republik Indonesia is be
grijpelijk. Maar dat is een ander
verhaal!
In dit verband moet ook opgemerkt
worden, dat de veroordeling en zelfs
terechtstelling van verzetsdeelnemers
in door Japan bezette gebieden in de
archipel geen schending van de status
quo betekenden. Op de keeper be
schouwd hebben de Amerikanen en
hun Geallieerden er zelf aan mee
gewerkt, dat deze onduidelijkheid tot
2 september heeft moeten duren.
Hierdoor werd het de Japanners
mogelijk gemaakt allerlei maatregelen
te nemen, die voor hen de feitelijke en
officiële capitulatie zo voordelig
mogelijk konden doen verlopen.
Rapwi
Uitvoerig is dr. De Jong ingegaan op
de bevrijding van de krijgsgevangenen
en geïnterneerden en op de zorg die
aan hen werd besteed doorde RAPWI-
teams, die uit Ceylon afkomstig waren
en onder Britse leiding stonden. Deze
waren voornamelijk op Sumatra en
Java werkzaam. In de rest van de
archipel, waar Australische troepen de
herbezetting uitvoerden, waren het
voornamelijk NICA-detachementen
die mede zorg droegen voor de kamp
bewoners en de plaatselijke bevolking.
Een ernstige tegenvaller bij de bevoor
rading van de archipel was de staking
in de Australische havens, georgani
seerd door Australische, communis
tisch geïnfiltreerde vakbonden. Deze
stonden in nauw contact met de in
Australië opgerichte vakbond van
Indonesische zeelieden en met de
daar opgerichte PKI onder de ex-
Digoelist Soedjono.
Van der Post
De verhouding tussen de regering-Van
Mook en het Britse opperbevel (SEAC)
onder Mountbatten inzake de inzet
van Nederlandse troepen bij Gealli
eerde landingen op Java en de kwestie
van de Indonesische Republiek (op 1 7
augustus 1945 uitgeroepen), behoeft
nadere uitleg. Dr. De Jong geeft
namelijk wel aan dat aan Britse zijde
een radicale wijziging was opgetreden,
vergeleken met de Britse uitlatingen
op 15 augustus 1945, maar verzuimt
te beschrijven waaraan die te wijten
was.
Welnu, de Britse inlichtingenofficier
Laurens van der Post (Zuid-Afrikaan)
was direkt na het bekend worden van
de wapenstilstand op 15 augustus
1945 het interneringskamp uit gegaan.
Daar had hij opgemerkt, dat de meeste
gezaghebbende Nederlanders het vol
ledig herstel van het Nederlandse
gezag in de archipel als vanzelf
sprekend beschouwden. Zij toonden
geen begrip voor het Indonesisch
nationalisme, dat zij - net als de
regering-Van Mook - als van weinig
betekenis achtten. Van der Post zelf
had in de tijd dat hij in Zuid-Bantam
een Australische guerillagroep leidde,
ervaren hoe gebeten Indonesische ben
den waren op de blanken. Door hun
optreden was hij zelf genoodzaakt zijn
anti-Japanse aktiviteiten op dat vlak te
beëindigen. Dit grote verschil tussen
de schijn, waarin de meeste Neder
landers en Indo-Europeanen leefden,
en de Indonesische werkelijkheid,
bracht hij op een of andere wijze ter
kennis van het Britse opperbevel. Zijn
rapport had tot gevolg dat Mount
batten zich moest beraden op zijn
aanvankelijke standpunt: herstel van
het Nederlandse gezag. De uitkomst
daarvan was de reeds vermelde radi
caal gewijzigde houding ten aanzien
van de inzet van de Nederlandse troe-
(lees verder pagina 13)
9
