Aantekeningen van een Oud-Ambtenaar
bij de Indonesische Bestuursdienst
ORIENT TRAVEL BV
Als ik een vergelijking zou moeten maken tussen het bestuur dat Indonesië
gedurende de drie perioden in de geschiedenis heeft doorgemaakt, n.l. de
koloniale tijd, de Japanse overheersing en de Merdeka-tijd, zou ik als het meest
frappante verschil willen noemen: de indeling van de bestaande bevolkings
groepen.
In het voormalig Nederlands-lndië was de bevolking verdeeld in Europeanen,
Inlanders en Vreemde Oosterlingen. Deze onderscheiding, die gebaseerd was
op de artikelen 131 en 163 van de Indische Staatsregeling (kortweg genoemd
l-S.) liep als een rode draad door het hele regeringsstelsel gedurende het
Nederlandse bewind en beheerste daardoor het gehele sociaal-economische,
het staatkundige en het culturele leven van de ingezetenen, en had natuurlijk
ook haar weerslag op het recht en de rechtsbedeling hier te lande.
Het zal wel niet in de bedoeling heb
ben gelegen om deze onderscheiding
te baseren op de huidskleur van de
betrokken groepen, maar soms scheen
ze er aardig parallel aan te lopen. In
sommige gevallen echter was de huids
kleur van iemand "op wien het Euro
pese recht van toepassing was ver
klaard" (de populaire term was "Staats
blad-Europeaan" oftewel "Londo Go-
dong") een tikje donkerder dan die van
de doorsnee-' lnlander" aan wie som
mige schrijvers toen meestal een
"koffiekleurige" huidstint toeschreven.
Ik mag hier een aspect belichten dat
een staatsrechtelijk, of beter: een
bestuursrechtelijk karakter vertoonde.
Daarbij zij vooropgesteld dat dit artikel
in genen dele een wetenschappelijk
geschrift pretendeert te zijn, daar heeft
schrijver dezes de hoedanigheden niet
voor.
Ik bedoel de indeling van het grond
gebied in Nederlands-lndië in admini
stratieve en autonome ressorten (art.
11 9 en 126 I.S.). De administratieve
ressorten waren de gebieden recht
streeks bestuurd door de centrale over
heid, naar beneden toe via een hiër
archie van gezagsdragers, groot en
klein.
De autonome ressorten, o.a. de provin
cies en regentschappen, hadden naast
de taken opgedragen door de centrale
regering (de z.g. taken in medebewind
- deconcentratie - ook autonome
bevoegdheden, n.l. de regeling en het
bestuur harer eigen huishouding
(decentralisatie). Zo konden deze auto
nome ressorten hun eigen geldmidde
len bepalen en ter uitvoering van hun
beleid regelingen treffen en belastin
gen en retributies heffen Deze
regelingen werden "verordeningen"
genoemd, in tegenstelling tot de
ordonnanties die van de centrale
regering uitgingen.
Het was evenwel niet zo, dat de auto
nome ressorten overal gelijktijdig
werden ingesteld. Het hing van be
paalde factoren af, of een bepaald
administratief gebied genoegzaam
aan de eisen van "volwassenheid"
voldeed. Vandaar dan ook termen als
"ontvoogding" van het Inlands be
door R. M. Woekirno Wirjokoesoemo
stuur. Zo had men diverse bestuurs
gebieden, vooral in de zg. Buiten
gewesten (gebiedsdelen buiten Java
en Madoera) die een verschillende
status hadden.
Onder voorbehoud van goedkeuring
door hogere instanties.
Inzonderheid wil ik hier op de situatie
wijzen die bestond met betrekking tot
de regentschappen en de (stads)
gemeenten.
De rode draad (zie voorgaande) door
kruiste ook het sociale leven der
bevolking in deze gebieden. De regent
schappen werden grotendeels be
woond door de autochtone bevolkings
groep, de Inlanders dus. Zij stonden
onder het vaderlijk gezag van de
Bupati (Regent) die ook als "adat"-
hoofd kon worden beschouwd. Zijn
positie, ofschoon duidelijk omschreven
in artikel 11 8 van meergenoemde In
dische Staatsregeling, werd ook ge
steund door een adatrechtelijke ver
houding tussen volk en bestuurshoofd,
die door de eeuwen heen nog steeds
in het onderbewustzijn voortleeft als
iets werkelijk bestaands, stammend
uit de tijd van de Javaanse vorsten en
landsgroten als de adipati's en de
toemenggoengs, vóórde komst van de
Europeanen hier te lande.
Het Europese deel der bevolking wilde
zich uiteraard niet scharen onder de
hoede van een Inlandse regent, en
stelde zich op onder de (Nederlandse)
residenten en assistent-residenten die
feitelijk een orgaan waren van de
centrale regering en als zodanig geen
autonome taken hadden te vervullen.
Doch waar de belangen van de Euro
pese bevolkingsgroep die zich aan
meldden op het autonome vlak (zoals
b.v. diensten op het gebied van het
marktwezen, vleesvoorziening/abat
toirs, wegenonderhoud, brandweer,
waterleiding etc.) zulks vorderden,
werden stadsgemeenten ingesteld
onder een (Nederlandse) burgemees
ter, bijgestaan door wethouders (ver
kozen), tezamen vormende het College
van Burgemeester en Wethouders. Pas
kort voor het uitbreken van de Pacific-
oorlog werd de post van burgemeester
ook opengesteld voor Indonesiërs
(Bogor, Madioen). Waar de Europese
gemeenschap te klein was om de
aanstelling van een volwaardige burge
meester te rechtvaardigen, werd deze
functie opgedragen aan de assistent
resident, die dan werd aangesteld als
fungerend (fd) burgemeester. De goede
man kon dus tegelijkertijd vele ambten
bekleden: zijn eigen als A.R. en rech
terhand van de resident-hoofd van de
politie, als vertegenwoordiger van het
Openbaar Ministerie - plaatsvervan
gend officier van Justitie, fd. burge
meester, en soms ook nog plaatsver
vangend Landrechter. Inderdaad een
manusje van alles.
Dat de onderscheiding Europeaan -
Inlander - Vreemde Oosterling zich
ook afspiegelde in het private sociale
leven van allen die in het voor
malige Nederlands-lndië gevestigd
waren,behoeft wel geen betoog. De
arrogantie die sommige "eersterangs
burgers" aan de dag legden ten op
zichte van de lagere "kasten", wil ik
laten rusten. Daar heeft de komst van
de Japanse "oudere broeder" een
punt achter gezet. Hierbij zij aange
tekend, dat de oudere broeder behal
ve zijn toothy, gold-displaying smile
ook nog een mailed fist had waarmee
hij als een gek om zich heen kon slaan,
heeft de historie wel bewezen.
Om op ons onderwerp terug te komen.
RETOUR BANGKOK VOOR SLECHTS f 1.550, -
RETOUR JAKARTA 1.810,--
31 -daagse verzorgde reis JAVA en BALI v.a. f 3.670,—
RETOUR BALI v.a.
RETOUR AUSTRALIË
(ANVR)
GARANTIEFONDS
REISGELDEN
f 2.250,-
f 2.700,"
Rokin 52 - AMSTERDAM - Tel. 020 - 24 25 38
Laan van Meerdervoort 291 - DEN HAAG
Tel. 070 - 63 83 67
Singel 486 - 1017 AW AMSTERDAM
Tel. 020 - 23 74 84
12
