Pasar Dalam
groot Indonesisch festijn
WELKOM 10-11 oktober 1987 in MOTEL "TIEL"
geschakeld kon worden. Er was echter
één bezwaar aan verbonden: het be
heer van dit spoorwegnet was niet in
handen van één maatschappij. Naast
de Staatsspoorwegen (SS) bestonden
er particuliere bedrijven zoals de
Nederlands-Indische Spoorwegmaat
schappij (NIS).
Deze moeilijkheid werd ondervangen
doordat vertegenwoordigers van deze
bedrijven zitting hadden in de Perma
nente Militaire Spoorwegcommissie.
Dit college was gevestigd op het
departement van verkeer en waterstaat
te Bandoeng en had tot taak in mobili
satie- en oorlogstijd het railtransport
over heel Java te coördineren. Omdat
ook de cultures en industrieën belang
hadden bij de aan- en afvoer van
grondstoffen en producten waren ook
zij daarin vertegenwoordigd. Kapitein
R. G. de Lange van de generale staf van
het Knil-hoofdkwartier te Bandoeng
had er eveneens zitting in als beharti
ger van de militaire belangen. In het
besef van de noodzaak van goede en
betrouwbare verbindingen voor het
verzet op Java werden binnen deze
commissie afspraken daarover ge
maakt. Op deze wijze was het Java-
verzet verzekerd van veilige transport
en verbindingsmogelijkheden. Zo
heeft bijvoorbeeld een Ambonese
groep de door haar verzamelde
wapens op het spoorwegemplacement
van Meester-Cornelis (voorstad van
Batavia) in goederenwagons kunnen
laden. Die werden gekoppeld aan een
goederentrein voor Bandoeng, waar
de wapens per vrachtauto's van de
Staatsspoorwegen aan kapitein de
Lange werden afgeleverd.
In Midden-Java waren leden van de
Victory-organisaties van ex-Knil-mili-
tairen van in hoofdzaak inheemse land
aard verantwoordelijk voor dit ver
zamelen en vervoer van wapens en
munitie en van opdrachten en inlich
tingen. In deze provincie werkte NIS-
personeel nauw samen met SS-be-
ambten. In Oost-Java tenslotte waren
dergelijke railtransporten tussen
Soerabaia en Malang en in Java's
Oosthoek tussen verschillende cultuur
ondernemingen en van het Kesilirkamp
met de buitenwereld van belang voor
verzetsgroepen.
Wat het verzenden van opdrachten en
informatie betreft, kunnen wij twee
grote trajecten onderscheiden. Het
noordelijke liep van Batavia via Tji-
kampek, Poerwakarta, Pekalongan,
Semarang, Bodjonegoro naar Soera
baia vice-versa. De zuidbaan begon in
Bandoeng en liep over Poerwokerto,
Magelang, Jogja, Solo, Madioen naar
Soerabaia. Van Soerabaia ging, zoals
wij reeds zagen, een traject naar
Malang, een ander liep van Soerabaia
via Pasoeroean naar Djember en Ban-
joewangi.
U kunt zich wel voorstellen hoeveel
mensen van spoor en tram daarbij
betrokken moeten zijn geweest. Hun
aantal gaat de 200 te boven. Als men
daarbij weet dat geen van deze wapen
transporten en berichtzendingen op
heterdaad betrapt werd door Japanse
opsporingsinstanties, dan kan gerust
geconstateerd worden, dat deze ver
zetsactiviteiten volledig geslaagd
waren. Hieruit blijkt dat de Japanse
opsporingsinstanties er niet op ver
dacht waren, dat het Java-verzet een
zodanige mobiliteit ten toon kon
spreiden en datditgebeurde in de best
bewaarde geheimhouding, die wij uit
de geschiedenis van het Indisch verzet
kennen.
Deze gerechtvaardigde vreugde over
dat succes wordt danig verstoord door
de wetenschap, dat er onder het spoor
wegpersoneel tientallen doden zijn
gevallen in de schijnprocessen van de
Kempeitai in 1943, 1944 en 1945.
Meer dan 200 van hen werden in die
jaren gearresteerd op verdenking van
sabotage. Dit gebeurde naar aanlei
ding van een aantal spoorwegonge
vallen. Onder scherpe verhoren, ge
paard gaande met allerlei martelingen,
werden zij tot bekentenis gedwongen.
Op deze wijze heeft de Japanse bezet
ter wraak genomen op hen voor het
feit, dat zijn opsporingsinstanties in
eerste aanleg gefaald hadden deze
verbindingsdienst van het Java-verzet
op heterdaad te betrappen.
Het hoofdkwartier van de Kempeitai te
Batavia kwam op het spoor van deze
transport- en verbindingsdienst door
een spoorwegongeval bij Bentjoeloek,
begin maart 1943. Bentjoeloek was
het spoorwegstation voor het Kesilir
kamp. Tegelijk met het onderzoek
hierover kwam de Kempeitai in Java's
Oosthoek tot de ontdekking van tame
lijk uitgebreide contacten van Kesilir-
bewoners met nog werkzame employés
van cultuurondernemingen in dit deel
van Java. Deze contacten werden tot
stand gebracht door personeel van de
Staatsspoorwegen.
Hierover ingelicht gelastte het hoofd
kwartier te Batavia de arrestatie van
het trein- en stationspersoneel (meest
Indo-Europeanen) van de Oosthoek, in
april en mei 1943. Deze arrestatiegolf
werd begin juni 1943 gevolgd door
het wegvoeren van een veertigtal be
woners van Kesilir. Deze werden na
scherpe verhoren zonder vorm van
proces ter dood gebracht. De tijd
drong voor de bezetter, omdat in
dezelfde tijd landingen van commando
groepen aan de zuidkust van Java's
Oosthoek plaats vonden, vanuit Austra
lië. Uit de verhoren van de gearres
teerde commando's bleek onder meer
dat men er op uit was Kesilirbewoners
naar Australië te helpen vluchten.
Nadere analyse van de verhoren van
de in het kader van de Ji-operatie
aangehouden verdachte verzetsdeel-
nemers door het Kempeitai-hoofd-
kwartier leidde deze instantie tot het
inzicht, dat er inderdaad een transport
en verbindingsdienst van het opgerolde
Java-verzet had bestaan en dat het
Europese en Indo-Europese spoorweg
personeel daarin een hoofdrol vervuld
had. De Ji-operatie is genoemd naar
de eerste letter van Java, volgens
het i-spoor van het Japanse katakana-
alfabet. Omdat in dat spoor op ji ki
volgt, werd de operatie tegen het
spoorwegpersoneel op Java de Ki-
operatie genoemd.
In dit zelfde kader moeten de processen
wegens sabotage tegen telefonisten
en andere telefoonbeambten geplaatst
worden. In het prille begin van het
Indisch verzet op Java hadden zij
ervoor gezorgd dat de geheimhouding
van telefonische contacten tussen
verzetsdeelnemers en -groepen ge
garandeerd was. Gevaarlijk werd de
situatie toen interlokaal telefooncon
tact frequenter nodig werd. In 1943 en
1944 heeft de Kempeitai ook tegen
hen een wraakoefening gehouden. Het
aantal arrestanten onder dat personeel
beliep enkele tientallen,waaronder
enkele doden vielen te betreuren.
Uit het bovenstaande blijkt wel duide
lijk dat dit verzet op Java op verschil
lende punten succesvol is geweest.
Dat er toch zovele slachtoffers onder
deze verzetsdeelnemers zijn gevallen,
is te wijten aan het doorslaan van
arrestanten tijdens de Ji-operatie.
100 kramen)
Vele muzikale attracties met top artiesten. Zaterdag een speciaal
"Kinderprogramma".
Tevens "REÜNIE" INDISCHE VERENIGINGEN uit heel Nederland.
MOTEL TIEL - Rijksweg E9 - Tiel - Informatie: tel. 04760 - 7 17 48
15
