Hollandse erfenis in Indonesië
Wie weet nog
Er bestaat waarlijk een hechte band tussen Hollanders en Indonesiërs, die nog
vele jaren zou kunnen bestaan en misschien wel eeuwig. Het is net een
monument dat groot en statig midden in een plantsoen is gebouwd. Deze
nalatenschap leeft tot heden toe in de geest en ziel van iedere Indonesiër.
In de ochtend schemering overal in Jakarta schreeuwen de venters met hun
verkoopwaren in pikolans of kruiwagens door de straten heen: "Bood
boodjetti". Nogmaals en even hard: "BoodboodboodjettiDe
bewoners aan weerszijden van de straten weten precies wat deze venters
verkopen. Misschien is voor de Indonesische mond de juiste uitspraak te
moeilijk of misschien weten de meesten niet wat de originele afkomst van het
woord is. Deze venters zouden moeten uitschreeuwen: "Broodbrood
broodRottiJaar in jaar uit en zelfs na tientallen jaren, blijven de
gewoonten in zulk taalgebruik bestaan, zonder enige tegenspraak en protest.
En zo zullen ook deze gewoonten
blijven: een huismoeder zal de be
dienden opdragen "Jangan lupa nanti
membeli wortel, boontjis, ertjis dan
seldri untuk membuat soep. Dan untuk
membuat bistik, beli daging has dan
slada". (Vergeet straks niet wortel,
boontjes, erwten en selderi te kopen
om soep te maken. Om biefstuk te
maken, koop ook haas en salade). En
het is heus niet vreemd wanneer in
huis deze woorden gebruikt worden:
gelas - voor glas, kopi - voor koffie, teh
- voor thee, bunga ros - voor roos, rok
dan bloes - voor rok en bloes, djas -
voor jas, dasi - voor das, kaos - voor
kous, hem - voor hemd en nog vele
andere Hollandse woorden in de Ba-
hasa Indonesia opgenomen.
Deze "erfenis" is dus opgenomen in
de taal, de Bahasa Indonesia. Een taal
is niet alleen een communicatie-mid
del, maar ook de uiting en verwezen
lijking van de fantasie, ook de uiting en
verwezenlijking van de geest en ziel
van de mens. De Indonesische taal is
geen voortzetting van de Maleische
Taal, die gebruikelijk was in de Hol
landse tijd voor de tweede wereldoor
log. De Maleische taal was een men
gelmoes van de taal van Malaya, Jakar-
taans en Chinees.
Het begin van de opkomst de Indone
sische taal was begonnen met de
"Jeugd Belofte" (Sumpah Pemuda) op
28 oktober 1 928 en enkele jaren later
in het streven naar een eigen taal door
Pujangga Baru verder uitgedragen. Dit
lichaam stond in het begin onder
leiding van Mr. Soetan Takdir Alisyah-
bana. Het doel van dit lichaam was een
nieuwe Indonesische Taal te scheppen
en de Maleise Taal geheel los te laten.
Besloten werd als basis het Riouw
Maleis te gebruiken. Het ging niet
alleen om de woordenschat maar ook
om de taalkunde. Want de Maleise
Taal kon de jeugd van toen slechts in
geringe mate voldoen.
De Japanse inval in 1942 is de beste
gelegenheid geweest voor het begin
van het totale en algemene gebruik
van de Indonesische Taal in geheel
Indonesia zonder enige aarzeling en
tegenspraak. Er mochten geen andere
vreemde talen in de dagelijkse com
municatie gebruikt worden. Maar er
was nog niet veel bereikt, toen onge
veer een half jaar na de inval de
verplichting kwam om de Japanse taal
aan te leren, niet alleen in scholen,
maar ook in alle kantoren en overal in
de samenleving. Overal werden cur
sussen gegeven. Niemand kon zich er
aan onttrekken.
Pas na de proclamatie van de on
afhankelijkheid van Indonesia, werd in
1946 een Commissie Bahasa Indonesia
opgericht met 111 leden, bestaande
uit verschillende deskundigen en intel
lectuelen. De bedoeling was om zo
vlug mogelijk alle soorten gebruikelijke
termen te scheppen. Zodoende was
een technische commissie, een me
dische commissie, een pharmaceu-
tische (scheikundige), een juridische,
een taalkundige, een culturele (inbe
grepen een algemene) commissie en
een economische (inbegrepen een
geografische) commissie. Dat was een
groots plan, maar dan ook bijna onuit
voerbaartijdens de vrijheidsstrijd in de
jaren 1945-1950. Een groot deel van
de leden was bijna nooit ter plaatse.
De souvereiniteitsoverdracht van 27
december 1949 zou de wording van
de Indonesische Taal definitief be
werkstelligen. Wat van te voren reeds
bereikt was, moest worden genormali
seerd. Een Balai Bahasa (zo'n soort
Language Council) werd direkt opge
richt, een semi-officieel lichaam. Ja
renlang bestond dit lichaam, maar
omdat het bijna niet effectief was, kon
bijna niets worden bereikt. Pas later
werd door het Departement van Onder
wijs en Cultuur een afdeling opgericht,
genaamd de Pusat Pembinaan dan
Pengembangan Bahasa Indonesia
(Centrale Dienst voor de Leiding en
opbouw van de Bahasa). Operationeel
had deze afdeling zeker vele prestaties
geleverd. Door de activiteiten in aan
kondigingen en besprekingen aan
gaande de Bahasa Indonesia door de
radio, televisie, de regelmatige bijeen
komsten met de journalisten, regel
matige congressen in de Bahasa en de
uitgaven van tijdschriften in stijl en
taalkunde, verschillende handleidingen
en woordenboeken in de Bahasa, ver
liep de komst van de Bahasa vlug en
zeker.
De grote en snelle vooruitgang van de
technologie heeft waarlijk een grote
invloed in het leven van de mens. En
dit zal een grote uitdaging worden
voor de opkomst van de Bahasa. Het is
gelijk een renwedstrijd. Gelukkig blijft
de basis, het Riouws steeds gehand
haafd en al het gangbare en gebruike
lijke uit de woordenschat van de pro
vincies in Indonesia wordt opgenomen.
Maar toch het meest van het Sanskriet
en oud Javaans.
Als voorbeeld van het Sanskriet: Wisma
- voor huis, Satia - voor trouw (ge
trouwe), Purna - voor einde, Dasa -
tien, Warsa - tahun, Sapta - voor zeven
en nog vele andere woorden in het
Sanskriet. Van het Oud Javaans wordt
overgenomen: adegan - voor bedrijf
i.h. toneel, uber - narennen, pagar -
voor omheining, sêpele - voor simpel
(eenvoudig), sarapan - voor ontbijt,
sambung - voor verbinden (verlengen)
en nog vele andere Oud Javaanse
woorden.
De wording van de Bahasa Indonesia
is bijna gelijk als die van de Engelse
Taal, die open staat voor de opname
van vreemde woorden. De weten
schappelijke woorden en termen wor
den bijna geheel overgenomen in de
Bahasa althans wanneer er geen eigen
woord of term bestaat. Bijvoorbeeld:
Transisi - voortransitie, percepsi -voor
perseptie, combinasi - voor combina
tie, Sertifikat - voor certificaat, Medi-
tasi - voor meditatie, Situasi - voor
situatie, Kondisi - voor conditie en nog
vele andere Hollandse woorden.
Ook: Finansial - voor financieel; spiri
tual - voor spiritueel, konseptional -
voor conceptioneel, en nog vele andere
woorden. Eigenlijk kan iedere Hollan
der gemakkelijk een Indonesische
krant of tijdschrift lezen en begrijpen.
Dit is de "nalatenschap" van de
Hollanders.
S. H. KOESWARI
de volledige ABC-rijm eens in "d'Orient"
verschenen (jaar onbekend). Een paar
zinnen weet ik me nog te herinneren:
A Amor, de grootvorst der min
B Bruidje, de bruidegoms zin
C cadeautje, de beloofde zoen
D dansen, waar velen aan doen
Wie het verder weet schrijve aan:
F. DUBOIS, Tollenstraat 130, 5343
HM Oss.
18
