Rob Nieuwenhuys
de regent wilde indienen.
Overtuigd als Multatuli is van eigen
genialiteit en zichzelf ziend als de
verdediger van de belangen van de
"geknevelde" inheemse bevolking
(welke voorstelling af en toe maniakaal-
egocentrische trekken aanneemt), is
hij tegelijkertijd volslagen onkundig
van de adat en de geestelijk-religieuze
achtergrond van die bevolking.
Hieruit is niet alleen zijn optreden in
Lebak en tegenover de regent te ver
klaren, maar ook zijn houding ten
opzichte van zijn superieuren, de
residenten de G.G. Duymaer van Twist.
Het "sabar, adil, haloes", het richt
snoer voor het handelen van iedere
goede bestuursambtenaar, was hem
vreemd".
Ben je de enige, die in dit Multatuli-
jaar op deze wijze schrijft en was daar
moed voor nodig?
"Wat dit betreft ben ik geen eenling, er
is namelijk in de benadering van
Multatuli een kentering op gang
gekomen, die begon met een fel anti-
Multatuli artikel van Maarten 't Hart en
van Poll, chef van de kunstredactie van
de NRC. Een emeritus-hoogleraar in de
Nederlandse letterkunde, die zelf een
boek over de Max Havelaar schreef,
vertelde mij dat hij na de lezing van de
Mythe van Lebak inziet, dat de zaak
niet zo ligt, als hij eerder gedacht had.
Ik sta dus niet alleen in mijn stelling-
name. Om mijn boek te publiceren,
daar was geen moed voor nodig, wel
moet je opgewassen zijn tegen erger
nis, er rekening mee houden dat er
negatieve reacties op komen. Multatuli
is nog voorvelen onaantastbaar, hoor!"
Hoe is het mogelijk, dat Multatuli zo
lang is getekend als voorvechter van
de afschaffing van het Cultuurstelsel
en als symbool van het anti-kolonialis-
me, terwijl toch duidelijk blijkt, dat hij
geen bezwaar had tegen het stelsel
als zodanig?
"Hij heeft nooit de bedoeling gehad
met zijn optreden in Lebak het koloniale
stelsel als zodanig aan de kaak te
stellen, sterker nog, hij heeft dit zelfs
verdedigd! Dit blijkt ook uit het feit dat
hij bereid was bij eventuele rehabilita
tie het residentschap van Pasuruan
(dat de hoogste cultuurprocenten van
Java had) te aanvaarden, of het lid
maatschap van de Raad van Indië, ja
zelfs het G.G. schap! Zijn latere anti-
koloniale uitlatingen waarop men zich
beroept, hadden uitsluitend het doel,
effect teweeg te brengen, en hadden
alleen een verbaal karakter. Ze waren
vrijblijvend en niet relevant".
In hoeverre heeft Multatuli invloed
gehad op de latere, ethische welvaarts-
politiek van de Nederlandse regering
na de eeuwwisseling?
"Zijn invloed hierop is gering geweest.
Onder de ethici waren veel anti-
Multatulianen, zoals Van Vollenhoven,
de grondlegger van de beoefening van
de adatrechtswetenschap en Snouck
Hurgronje, de bekende islamoloog. De
ethici probeerden de Javaanse cultuur
te begrijpen, getuige de belangstel
ling die de geschriften van R.A. Kartini
in hun kringen genoot."
Zijn er 19e eeuwse Nederlandse schrij
vers, tijdgenoten van Multatuli ge
weest, die naar jouw mening grotere
auteurs waren dan hij?
"Neen, als schrijver ken ik geen grote
re dan hij, hoewel ik persoonlijk meer
van Huet hou. Multatuli heeft grote
invloed gehad op mijn stijl van schrij
ven, daarna heb ik de invloed van Du
Perron en Walraven ondervonden. Op
de HBS in Soerabaia heb ik Multatuli
voor het eerst gelezen, de Max Have
laar behoorde daar tot de verplichte
litteratuur."
Bestonden er bij de Uitgeverij Van
Oorschot, die toch bekend staat als
pro-Multatuli en anti-koloniaal, geen
bezwaren tot publicatie van je boek
over te gaan?
"Geen ogenblik, reeds bij het ver
schijnen van mijn artikelen over deze
zaak in 1975 in de Haagse Post, heeft
Van Oorschot de suggestie gedaan om
deze in boekvorm uit te geven. Hoewel
bij Van Oorschot de Verzamelde Wer
ken van Multatuli zijn uitgegeven,
heeft men toch de moed gehad ook
het werk van tegenstanders te publi
ceren.Toen ik het manuscript van, "De
Mythe van Lebak" aan de nieuwe
directie van Van Oorschot aanbood,
heeft men dat onmiddellijk geaccep
teerd."
Is het niet typisch iets voor
Nederland (anno 1987) om iemand
als Multatuli zo te bewieroken en
zelfs een standbeeld voor hem op te
richten?
"Neen, niet typisch-Nederlands zou ik
het willen noemen, wel typerend voor
de volslagen onkunde, van een volledig
gebrek aan kennis van alles, dat te
maken heeft met de historie van Ned.-
Indië/lndonesië. De Multatulianen gaan
bij de beoordeling van de zaak-Lebak,
die in 1856 speelde, uit van een
typisch westerse optiek, van een
Neerlando-centrische visie. Geen
enkele schrijver over Multatuli is zelf in
Indië geweest, behalve Du Perron, die
zich met Multatuli identificeerde, maar
die geheel vereuropeest is.
Men komt tot geheel andere conclusies,
als men ook het Indische/Indonesische
standpunt bij de zaak betrekt, dan ziet
men ook de figuur van de regent in een
ander licht. Voor de bevolking van
Lebak vertegenwoordigde hij het wer
kelijke gezag, en niet de Nederlandse
bestuursambtenaren, die toch als
vreemdelingen werden beschouwd.
Men moet zich indenken dat het
grootste deel van de inheemse bevol
king (75.000 Indonesiërs waartussen
acht Europeanen leefden!) nog nooit
een Hollander had gezien. Daarom
doet ook het verhaal van de klagers zo
belachelijk aan. De bevolking klaagde
bij haar eigen hoofden en niet bij de
ass.-resident.
Het inzicht dat de geschiedenis van
Ned.-lndië/lndonesië niet alleen vanuit
Nederlands maar ook vanuit Indisch/
Indonesisch standpunt benaderd dient
te worden (van welke geschiedbe
schouwing J. C. van Leur de grond
legger is) begint tegenwoordig ook in
Nederland door te werken."
Hoe sta je tegenover het idee om de
Max Havelaar als musical te brengen?
"In één woord belachelijk".
Kan men spreken van een momenteel
heersende Multatuli-hausse?
"Ja, dat komt natuurlijk doordat 1987
een Multatuli-jaar is, waarin onder
meer het Multatuli Genootschap veel
aktiviteiten ontplooit. Veel van de
gehouden manifestaties komen echter
voort uit het algemeen heersende niet-
weten over de ware toedracht van
hetgeen zich indertijd afspeelde."
CH.M.
5
