4lolu/exd&
Als men alleen achterblijft
HOLWERDA REIZEN 14 jaar specialist in het Verre Oosten
Toen mijn man stierf heeft 't enige tijd geduurd voordat ik besefte, dat ik tot een
bepaalde categorie mensen was gaan behoren. Ik was immers weduwe
geworden. Ik houd niet van dat woord voor mijn naam, zoals een heel
conservatief iemand haar brief aan mij adresseerde: aan mevrouw de weduwe
zus en zo. Ik heb nooit venomen of men ook consequent zou schrijven: aan de
heer de weduwnaar etc., wanneer iemand zijn vrouw verloren zou hebben.
Hoewel mijn verdriet zich heel vers over mij uitstortte, wist ik toch ook, dat het
zo oud was als de wereld. Ik kan zo een rijtje noemen van vriendinnen, die dit al
eerder hadden meegemaakt. Onwillekeurig ging ik me meer met hen verbonden
voelen. En met alle anderen die ditzelfde vóór mij ervaren hebben. Diezelfde
verbondenheid onderging ik ook bij het wonder van de geboorte van mijn
kinderen. Ik werd moeder, zoals door de eeuwen heen vrouwen moeder werden.
Eén lijn van gevoelens en emoties. Maar moeder worden is blijer dan weduwe
worden.
De situaties van de achterblijvers zijn
zeer uiteenlopend. Sommigen hebben
nog de zorg voor een opgroeiend
gezin. Anderen hebben de kinderen al
de deur uit, of nooit kinderen gehad.
Maariedereen moet zijn of haar
verdriet toch helemaal zélf verwerken
op een heel eigen manier.
Rouwverwerking kost, zegt men, glo
baal ruim een jaar tijd. Anderen zeg
gen: "Maar het 2e jaar is het ergste:
Weer een ander na 10 jaar: "Ik mis
hem nog dagelijks". Iemand vroeg me:
"Ben je na het verdriet ook al boos
geworden?" Dat schijnt de volgorde te
zijn: eerst de pijn van het onherstel
bare gebeuren in je leven: dat gevoel
van geamputeerd te zijn; het schrij
nende gemis naast je, dat onverwacht
als een bliksemschicht door je heen
klieft. Daarna zou je heel kwaad moe
ten worden. Dat zou de normale gang
van zaken moeten zijn. Ik vraag me af:
Op wie zou je dan wel boos moeten
zijn? Toch niet op degene die stierf en
je achterliet? Die had toch geen keus?
Die heeft toch een ongelijke strijd
moeten strijden tegen de ziekte die
hem tenslotte velde? Op de dood dan
misschien of op God? Of is het gevoel
van de zinloosheid van dat ziekte
proces en dat machteloze lijden mis
schien de kwaadheid die men bedoelt?
Ja, dan ontkomt men daar niet aan.
Daar moet immers iedereen doorheen:
het eeuwig Waarom?
Laten we eikaars rouwverwerking res
pecteren. En niet dadelijk met onze
kritiek klaarstaan. Iemand, die haar
partner juist verloren heeft, en zich in
gezelschap toch goed kan houden,
hoort al gauw de vraag: "Maar mis je
hem dan niet?" Alsof verwacht wordt
dat je steeds in tranen moet zijn.
Terwijl, wanneer het je ineens te veel
zou worden, je te horen kan krijgen:
"Kop op, meid. Flink zijn, hoor! Niet
aldoor aan denken." Zou je, na het
overlijden van je partner proberen om
in je eigen omgeving het nieuwe levens
ritme op te pakken, dan krijg je van alle
kanten de raad om er een lekker tijdje
tussenuit te trekken. Maar zou je,
zonder die raadgeving, zélf tot het
besluit komen om op reis te gaan, dan
heet het, dat je op de vlucht bent voor
je veranderde situatie.
Toen mijn man ziek lag verweet iemand
mij dat ik niet genoeg voor hem zou
bidden. Hoe weet iemand dat van 'n
ander. Toen hij stierf zei iemand: "je
hebt veel te gauw gebeden dat hij
maar mocht heengaan" Dus watje ook
doet of laat, het is nooit goed voor
sommigen. Er wordt op je gelet en
men staat klaar met z'n oordeel. Niet
op letten, al doet 't pijn. Maar gewoon
doen wat u zelf meent te moeten doen,
of waar u behoefte aan hebt.
Eerst lijkt alles zo wankel en zo leeg. Ik
miste in eerste instantie mijn maan
denlange tweemaal daagse gang naar
het ziekenhuis. Ik droomde ervan, dat
ik hem al zo lang niet bezocht had. En
dat gaf me schuldgedachten. Ik denk,
dat het in wezen dezelfde gevoelens
zijn van overlevenden uit de kampen,
ten opzichte van hen, die daar bleven:
waarom zij wel en ik niet?
Dat leek zo ongerijmd, dat ik, bij het
opruimen van dingen, die van hem
waren, ook meteen mijn eigen spullen
wilde wegdoen, omdat ik nu zelf wel
aan de beurt zou zijn.
Je krijgt ook neigingen om maar geen
boodschappen meer in huis te halen
en geen nieuwe dingen aan te schaf
fen. Alles zal je tijd wel uitdienen.
Maar dan ineens besef je, glashelder,
dat je fout bezig bent. Hoewel je leven
gehalveerd lijkt heb je, Goddank, nog
kinderen. Wel al uit huis, maar ze
hebben nog een moeder. Die ben jij.
Je man's taak is wel opgeheven, maar
de jouwe niet. Ondanks de vraag, die
in je brandt: "Hoe moet ik toch zonder
hem verder leven?" merk je, dat juist
de gedachte aan hem je een stoot
moed geeft, wantje weet, dat hij van je
verwacht, dat je flink zult zijn. Als
kalmerende injecties komen deze
gedachten door je verdriet heen.
Bovendien ervaar je, dat de band met
je kinderen hechter geworden is tijdens
de maanden van zijn ziekte en sterven.
En dat je ook van zoveel andere kanten
hulp geboden is.
Ik zal blij zijn als ik zo lang mogelijk
nog in ons huis kan blijven, waar alles
me aan hem herinnert en het is, of hij
zó weer eens om de hoek kan kijken.
Maar langzaamaan vervaagt zijn geur
in huis. Je komt hem wel elke keer
tegen, doordat hij zo'n doe-het-zelver
was en er honderden dingen in huis of
in de tuin door zijn handen gegaan
zijn. Natuurlijk kan 't je soms te veel
worden. Als je in de tram of in een
winkel of waar dan ook, plotseling een
vleug van zijn aftershave ruikt ga je
voor de bijl.
Ook, wanneer je onverwachts ineens
een flard van zijn uitverkoren muziek
hoort, of iets dergelijks. De mensen
om je heen merken het niet eens, want
je hebt ondertussen wel geleerd om je
verdriet letterlijk te verbijten. Ze vin
den je dapper, zegt men. Ongelooflijk
flink. Als ze dat beweren op een
moment, dat je hart schreit, kun je
ineens wegsmelten. Het is ook niet
goed om aldoor zo flink te zijn. Tranen
zijn geen schande. ELLI HEKEIM
Laan van Meerdervoort 610
2563 BN DEN HAAG
rGIZSn Telefoon 070 - 46 89 50 51
Dagelijks geopend van 09.00-17.00 u. en op zaterdag van 10.00-13.00 u.
20 dagen Java-Lombok-Singapore f 3.695,—
27 dagen Java-Bali-Singapore f 3.975,-
16 dagen Singapore-Sumatra-Jakarta f 2.995,-
28 dagen Singapore-Sumatra-Java/Lombok f 4.375,-
35 dagen Singapore-Sumatra-Java-Bali f 4.595,-
Op basis van halfpension, op Sumatra volpension.
Reizen te combineren met alle bestemmingen in het Verre Oosten.
Voor nadere informatie en Dia-avonden:
HOLWERDA REIZEN, Laan van Meerdervoort 610, 2563 BN Den Haag,
tel. 070-63 05 53/46 89 50.
19
