J)i Üosthockbodc
i® J
DE GESCHIEDENIS VAN EEN KRANT EN EEN DRUKKERSBEDRIJF
door A. J. Jahn
Vl'KQKKVX'gflfX
N. V. fï fiVHSi K U hf
M AA N G - C A N O A N S R 5 L VI
A (J N N E N T 4 r H li g
w«ckbS*ó J}£ HF.VL-?:
f>er Kw3.rfa.ai f ft per m*&»d f I.Sö
hiiltvw Malfuig f 5.i>ar 'kwö?-aaJ
„Oü RïöVtjJS".
f«ir few*rU*J f 'iVS jcr ~><t&ryj f J.5J5
8u»1*tt M&tr»;sg 525 öftf kw»ri*&;.
dt nss-otfs
'M-.loua Nc.
HOOfTttR KOAOT8U&
5* 5. B ?i O E S£
Kax»?.oftf A'oof> - Aio«.-a 5
Ta:fc£of>?> Nd. 502
Toïffwr: I1u5# Nö. fjfjfj.
RXVACrifS
Q?>ix<*Mtn f'ffefvjr. ??o. JJ
Aisvetm^TSE i-arirvkn.
"VtsOT §r>wor»<fK<iyftft«h?.ioa-tÖ^i. >«^ji
m««t K> r*g<f;a}
Vof>r &fi*Arlcsxt:rv it fc«g;, jfv«r>, g«vra»i»<J,
mx joKftS.sffti» 2.(1.0 ij
r pï**«s;ajj C-5 reg»i»}e hy
rast5et*i!«({.
Piua. 5ftf f2.56
By ahofine
wijsijjia
govoa. v.Zook5»c5sjsïs
•«•far jftdal
i 55a -iajï op
■p 8>im4*% fa Vrijdag
p:»af»;ag.
Naar mijn beste weten en herinnering van bijna 50 jaar geleden, werd het dagblad "De Oosthoekbode" door mijn
grootvader, Anton Joseph Jahn, in 1885, te Malang opgericht. Na korte tijd bij de Soerabajase PTT te hebben gewerkt,
richtte hij een drukkerij-uitgeverij-boekbinderij annex foto-atelier en kantoorboekhandel aan de Gandeanstraat in Malang
op. Aanvankelijk heette de courant Jahn's Advertentieblad". De oude heer Jahn ging bijna ieder jaar naar Holland en
Duitsland. In Holland kocht hij papier in bij de toenmalige firma Bührmann's Papiergroothandel. Drukinkten, verf, letters
e.d. kocht hij bij de firma Tetterode, en in Duitsland kocht hij de machines en onderdelen. De zware, logge machines en
onderdelen die per schip naar Indië waren vervoerd, werden via Soerabaja met het toen gangbare vervoer (grobak?) over
een afstand van bijna 100 kilometer de bergen in getransporteerd. Op deze plaats, Gandeanstraat, Malang, moet thans
een gebouw van de Bank Indonesia staan. Niets sch ij ntermeeraan te herinneren dat daar ooit eenseen voor die tijd groot
drukkersbedrijf werd uitgeoefend.
Vliegensvlugge zetters.
Het oude gebouw bestond aan de
voorzijde uit een door twee grote
pilaren geflankeerd winkelpand met
onder een afdak, twee romaans ge
vormde en geschilderde deuren met
aan beide zijden ramen met luiken.
Hier werden de in eigen bedrijf ver
vaardigde kantoorbehoeften, alsmede
de Europese import verkocht.
Achter deze winkelruimte bevond zich
de drukkerij, met daarachter weer het
foto-atelier. De drukkerij zelve bestond
uit een beneden en bovenverdieping
die via een brede houten trap werd
bereikt. Via een romaansachtige stenen
poort aan de zijkant van de drukkerij
kwam men op een binnenplaats.
Van de vele machines die zich in de
drukkerij bevonden, herinner ik me
nog de diverse typen drukpersen, waar
onder de Heidelberg-persen, de grote
en kleine, de degelpersen, linieer
machines, de grote en kleine snij
machines, de loodsmelterij, de letter
bakken, de opmaaktafels, de grote
zinken bakken, generatoren, drijfrie
men, de papier en inktgoedang. De
grote, schuinstaande letterbakken in
de zetterij bevonden zich onder de
grote licht doorlatende ramen aan de
rechter achterzijde van de drukkerij.
Als kind stond ik er altijd gefascineerd
naar te kijken hoe de letterzetters met
grote snelheid en vaardigheid de be
nodigde letters uit de bakken visten
om ze hierna in de vereiste blokken te
zetten. Deze zetters werkten met zulke
vliegensvlug bewegende vingers dat
ze wel goochelaars geleken hoe zij
praktisch op de tast de juiste letters en
cijfers uit de letterbak visten! Hierna
werd het gezette blok met een touwtje
bij elkaar gebonden en een proefdruk
gemaakt. Na te zijn gecorrigeerd werd
het dan naar de opmaaktafel gebracht.
12
In heel Oost-Java bezorgd.
Persoonlijk herinner ik me de grote en
kleine Heidelberg-persen die door
grote generatoren met enorme vlieg
wielen en brede drijfriemen in werking
werden gezet. Het was een enorm
lawaai als de persen draaiden. Men
moest schreeuwen om boven het la
waai verstaanbaar te worden. En dan
de toekang die op een verhoging naast
de grote Heidelbergpers stond, en met
de hand de op maat gesneden vellen
papier van een stapel, vel voor vel de
wals invoerde. Daarna werd deze sta
pel omgedraaid en werd het proces
herhaald. Daarna werden de vellen
met de hand gevouwen, in elkaar
geschoven, gestapeld en in pakken
gebonden, naar gelang de bestemming.
De krant werd, buiten de stad Malang
zelf, op vele ondernemingen en plaat
sen in Oost-Java (een gebied bijna zo
groot als Nederland) bezorgd. Tot zelfs
in Banjoewangi. In latere jaren volgde
zelfs een zondagmorgen-editie met
het laatste nieuws, alsmede een spe
ciaal blad voor de vrouw en een kinder
pagina. Voor de krant van vrijdag of
zaterdag werd ook nog het bekende
weekblad "d'Orient" bijgevoegd. Na
dat een krant was gedrukt, werden de
letters en de mallen uit elkaar gehaald
en in een grote zinken bak met petro
leum gereinigd.
Ook herinner ik me nog de enorme
spanning die er heerste bij de geboorte
van onze huidige koningin Beatrix.
Ook het bezoek dat koning Leopold en
de helaas te vroeg gestorven koningin
Astrid van België aan Malang brachten,
waarbij mijn moeder, als vertegen
woordigster van de pers alsmede an
dere hoogwaardigheidsbekleders in
Malang met het koninklijk paar in het
Palace Hotel dineerden. Een van de
markante figuren die ik me nog voorde
geest kan halen is mevrouw Kraayen-
brink die een kruidentuin in Malang
had. Het bijzondere aan haar was,
dat ze altijd in een wit verpleegsters
uniform gekleed was, op koningin
Emma leek en altijd naar kruiden rook.
Geen lood meer in de smeltkroes.
Van de bovenverdieping in de drukkerij
herinner ik me dat hier de kantoorboe
ken, schoolschriften, linieerpapiere.d.,
werden gemaakt. De grote, op weef
getouwen lijkende linieermachines
van waaruit lange draden die, nadat ze
in een daarvoor bestemd kleurinktbad
werden gedompeld, over een lange
tafel liepen, om na over een te linieren
vel papier te zijn getrokken, via een
klos weer werden teruggespoeld.
Ook werd op deze afdeling prachtig
marmerpapier gemaakt, bestemd voor
de kartonnen boekomslagen. Dan de
matrijzenafdeling waar, door een hier
voor aangestelde toekang de voor de
krant bestemde rasterdrukcliché's
werden gemaakt. Middels het gieten
van een bepaalde hoeveelheid lood in
een daarvoor bestemde mal voorzien
van een met talkpoeder ingesmeerd
kartonnen rasterdruk matrijs verkreeg
men een cliché. Nadat dit cliché was
bijgevijld en waar nodig uitgeslepen,
werd het op een op juiste dikte houten
blok vastgezet, om na toevoeging van
de daarvoor bestemde tekst, voor
verder verwerking naar de opmaak-
afdeling te worden gebracht, na de
bekende proefdruk en correctie.
Het is eenmaal voorgekomen dat de
toekang zijn werk niet kon doen omdat
er in de smeltkroes geen lood meer
aanwezig was en de krant niet op tijd
klaar kon zijn. Aansprakelijk was het
zoontje van de baas, die het lood uit de
drukkerij had gehaald om zijn leger
