TEPES KELAPPA OF SAMBUK KELAPPA
Kennismaken
Het steunen van het I.W.I.
is meewerken aan het
bewaren van onze geschiedenis
In de jaren 1947-1952 had ik als adjunct Nijverheids-consulent bij het C.I.T.O.
(Centraal Instituut Technische Onderzoekingen) de leiding bij het onderzoek
naar klappervezel. Waar is klappervezel voor te gebruiken? In het verleden is
men niet verder gekomen dan van deze vezel touw te vlechten. In de periode
waar ik het nu over heb, had India de wereldhandel op dit gebied naar zich toe
getrokken. Het klappervezeltouw dat India op de markt bracht was wit van
kleur, terwijl het touw van deze vezel dat in het voormalig Nederlands-lndië
geproduceerd werd, bruin van kleur was. Verandering in deze kleur was
natuurlijk gemakkelijk met chemische stoffen te bereiken, maar dat bracht wel
hogere produktiekosten met zich mee. Hoe kwam India aan die witte
klappervezel?
Het Centraal Instituut Technische
Onderzoekingen, na de souverei-
niteitsoverdracht Balai Penjeli-
dikan Industri genaamd, behoorde
bij de afdeling Nijverheid van het
Departement van Economische
Zaken en was gehuisvest aan
Karang Anjer 55 in het voormalige
Batavia. Vóór de oorlog werkten
er 7 ingenieurs, bij mijn aanstel
ling in 1947 waren er maar twee,
waarvan Ir. E. D. G. Frahm de
leiding had. Later werd hij ver
vangen door Ir. E. Lelyveld, die na
de souvereiniteitsoverdracht op
zijn beurt vervangen werd door de
heer R. Gatot Pringgo Soedirdjo,
die analist was en zich het meest
op z'n plaats voelde in het labora
torium. Het instituut had o.a. tot
taak de huis-nijverheid (o.a. de
pajongindustrie in Tasikmalaja)
en de klein-industrie te mechani
seren, wat niet inhield zo maar
bestaande machines aan te schaf
fen en in de bedrijfjes op te stellen.
Zo eenvoudig lag dat niet.
Immers, die bedrijfjes en zeker de
pajong-industrie in Tasikmalaja,
waren meestal gelegen op plaat
sen waar nog geen electriciteit
was. Mijn werk bestond dan ook
uit het uitdenken, construeren en
vervaardigen van standaard ma
chines gedreven door mankracht,
zodat bijv. met fiets-aandrijf een
draaibank voor de pajong-indus
trie in bedrijf kon worden gesteld.
Hierdoor kon de produktie vele
malen verdubbeld worden.
Iedere staatsburger die kon aan
tonen serieuze plannen te hebben
een bedrijf te beginnen en daar
voor de nodige kennis miste, kon
daarvoor bij het C.I.T.O of Balai
Penjelidikan Industri terecht.
Deze instelling beschikte in die
jaren aan Karang Anjer 55, over
een uitstekende huisvesting, be
staande uit een complex kantoor
gebouwen met een modern labo
ratorium en ruime werkplaatsen.
Waar de klapper ook groeide, overal
was de tepes kelappa toch hetzelfde?
Het verschil was dat men in India
werkte volgens een rottingsproces. De
tepes kelappa werd gedurende een
klein jaar in z.g. vijvers gelegd waarin
zich dit rottingsproces langzaam vol
trok. Hierbij werd de kofferdam, die de
vezel bijeen houdt, door microben
opgegeten en na een jaar kostte het
geen moeite meer om de vezels uit te
kammen en klaarte maken om ertouw
van te vlechten. Het vreemde was
echter dat die vezel na een jaar in dat
water gelegen te hebben, niet meer
bruin was, maar wit. Proeven, door mij
genomen, om met precies dezelfde
methode tot dat zelfde resultaat te
komen, faalden. Wel liet de vezel
gemakkelijk los, maar de lichte kleur
bleef uit.
Omdat ik inmiddels plannen had om
van deze vezel een nieuw produkt op
de markt te brengen, heb ik me verder
niet meer in het voorgaande verdiept.
Ik begon toen met uitgebreide proeven
om van de tepes kelappa en een
inheems bindmiddel een soort hard
board te produceren. Nadat ik de juiste
temperaturen en druk gevonden had,
kreeg ik een produkt dat ik Pocamite
noemde. Het had de dikte van hard
board, maar laboratorium proeven
wezen uit dat qua trekvastheid de
bestaande hardboard niet kon tippen
aan de door mij vervaardigde Pocamite-
platen. Dat kon ook niet anders, omdat
hardboard wordt gemaakt van hout
vezels, die vrij kort zijn in tegenstelling
tot de lange taaie klappervezels. Een
tweede punt dat uit het laboratorium
onderzoek naar voren kwam, was de
onbrandbaarheid van de Pocamite-
plaat. Ook dat was te verklaren, want
de tepes kelappa brandt niet, maar
smeult. Daarom gebruiken de kam
pongbewoners de smeulende, veel
rook veroorzakende tepes kelappa om
muskieten te verdrijven.
Het is mij nu nog een raadsel hoe de
door mij behaalde resultaten uitlekten.
Ik kreeg diverse aanbiedingen van
Nederlandse firma's om voor hen een
bedrijf op te zetten tot het vervaar
digen van Pocamiteplaten. Inmiddels
had echter de souvereiniteitsover
dracht plaats gevonden en was ik dus
in dienst van de Indonesische over
heid en kon niet ingaan op van buitenaf
gedane voorstellen.
Niet lang daarna diende ik mijn ont
slag in en kwam in dienst bij de BPM in
Balikpapan.
Alle gegevens betreffende boven om
schreven produkt liet ik bij mijn ver
andering van baan achter bij de Balai
Penjelidikan Industri, de nieuwe naam
van het voormalige C.I.T.O. Het hoofd
van deze Balai Penjelidikan Industri
werd de heer R. Gatot Pringgo Soedir
djo, die mij graag voor zijn dienst had
willen behouden. Hij was een sympa
thieke man met wie ik goed overweg
kon.
Indonesië heeft nu een bloeiende tri-
plex-industrie, met een export van 1,5
miljard gulden per jaar, maar wat is er
met de kennis gedaan om van een
wegwerp produkt als de klappervezel
bouwmateriaal te vervaardigen, dat
niet alleen de import van hardboard
overbodig maakt, maar zeker ook aftrek
zal vinden als uitvoerprodukt, hetgeen
weer de economie van het land ten
goede komt.
Op verschillende plaatsen heb ik
informaties ingewonnen, maar tot nu
toe heeft niemand mij kunnen vertel
len dat er ergens in Indonesië een
bedrijf is opgezet dat Pocamiteplaten
produceert. HAN de c v c
Door het overmaken van minimaal f 10,- op gironummer 49 22 635
t.n.v. het Indisch Wetenschappelijk Instituut te Den Haag kunt u
donateur worden van het I.W.I. en daarmee steunt u het werken aan
het behoud van Indische cultuurgoederen.
Voor verdere informatie: telefoon 070 - 54 55 00.
Als u iemand weet
die kennis wil maken met
Moesson dan sturen wij hem
of haar het gratis Moesson-
kennismakingsnummer.
Geeft u ons dan de naam
en het adres? Ons telefoon
nummer is 070-54 55 01.
5
