GELEZEN.
P. A. DAUM
Swing Session
Sumatra
Kolonialen, koelies en krijgers
Naïeve notities
De deftige plantage
en andere verhalen
Op 23 juni jl. promoveerde de 53-jarige Gerard Termorshuizen in Leiden cum
laude tot doctor in de letteren op het proefschrift "P. A. Daum, journalist en
romancier van tempo doeloe". De handelseditie van dit proefschrift verscheen
onder dezelfde titel en heeft in kranten en tijdschriften inmiddels de verdiende
aandacht gekregen.
i
632 pagina's telt de Daum-biografie
en maar liefst 139 pagina's daarvan
zijn nodig voor o.a. de noten, biblio
grafie en bronvermelding. Dat mag iets
zeggen van de gedegenheid van deze
studie, waar de auteur 10 jaar over
heeft gedaan.
Ik zal geen poging ondernemen om
enkele krenten uit de biografie voor te
schotelen als bewijs dat Gerard
Termorshuizen een imposant werk
heeft verricht en dat Daum zijn 48
levensjaren niet met wandelen heeft
doorgebracht. Men leze dit boek zelf,
de komende avonden zijn er lang
genoeg voor.
Wel wil ik mijzelf afvragen of Daum -
en wij kennen hem toch vooral als
schrijver - niet overschat wordt, zeker
nu, na de voorliggende biografie. Viel
hij op omdat hij aardig hoog boven
anderen uitkwam of juist omdat er
niemand anders was?
Er was in Indië toen niemand anders,
tenminste niet iemand met zijn kwali
teiten en zijn literaire opvattingen. In
Holland echter vielen de boeken van
Daum nauwelijks op.
Daum is literair opgebloeid onder de
tropenzon. Was hij in Holland geble
ven, dan was zijn pen wellicht ook
gevoerd geworden onder een grauw
wolkendek (waarachter niets gloorde),
dat zo zwaar drukte op Daum's
tijdgenoten Marcellus Emants,
Frans Coenen en Arnold Aletrino.
Allemaal jongens die net als Daum
vroeg of laat hadden afgerekend met
het geloof en het daarom maar op
zichzelf hadden genomen om de mens
te bezien. Een opwekkend beeld krijg
je dan niet, want de hoop ontbreekt.
Daum echter schreef niet in Holland,
maar in Indië en over Indië. Dat zette
hem apart van zijn tijdgenoten in Hol
land. Maar de door hem naar Indië
meegenomen literaire tijdgeest was in
Indië nieuw en omdat die al snel een
Indische verpakking kreeg, ontstond
er iets dat ruim honderd jaar later een
proefschrift zou rechtvaardigen. Een
terecht Indisch voetstuk dus voor
Daum, waarbij ik in het midden laat of
hij de enige Indische schrijver is die
daarop thuishoort.
Iets wat ook uit deze biografie sterk
naar voren komt, is het gegeven dat
Indië zo saai en cultuurarm was. Wat
bedoelen degenen die dat vroeger
zeiden en nu nog zeggen?
Inderdaad, Kediri zal geen Parijs zijn
geweest, maar Waddinxveen was dat
ook niet, nog steeds niet. En wie de
boeken van Coenen, Aletrino e.a. leest,
krijgt toch ook niet de indruk dat men
zich vroeger in Nederland voortdurend
wentelde in cultureel genot. Naar mijn
overtuiging moet die vermeende saai
heid te maken hebben met de mens
gerichtheid van de schrijversgeneratie
Daum en het daardoor zichzelf toege
brachte onvermogen om zich te ver
wonderen. Of zoals Godfried Bomans
het zei in zijn beschouwing over "A
Christmas Carol" van Charles Dickens:
"Het vraagstuk, waarvoor het geval
Scrooge ons stelt, is in wezen een
religieus probleem. Het gaat hierom: is
de mens door aanleg, milieu en de
ballast van zijn verleden gedetermi
neerd tot een onherroepelijke ver
schijning, óf kan een bovennatuurlijke
kracht plotseling ('heden nog') ingrij
pen en hem van zijn paard (zoals bij
Paulus, RB) bliksemen? Is hij gedoemd
door te rijden naar Damascus of kan
hij, ineens en onverwacht, de weg
naar Jeruzalem nemen? Op deze laatste
vraag heeft Dickens ja geantwoord
hij gaf dit antwoord niet in een traktaat,
een preek, een verhandeling, doch in
een kunstwerk, dat barstte van het
leven".
Daarom is het - denk ik - dat je een
boek van Dickens na de laatste blad
zijde anders dichtslaat dan een van
Daum of van zijn tijdgenoten.
R.B.
"P. A. Daum, journalist en romancier
van tempo doeloe" door Gerard Ter
morshuizen. Uitg. Nijgh en Van Dit-
mar. Prijs f 68,50, porto f 7,—.
In deze door de fotohistoricus Louis
Zweers samengestelde documetaire
over Sumatra in de periode 1870-
1920 zijn in talrijke, nog nooit eerder
gepubliceerde foto's vele aspecten van
de toenmalige maatschappij vastge
legd. Niet alleen staan deze foto's op
een hoog artistiek peil, maar zij zijn
ook van grote historische en sociale
betekenis, waarop de uitgebreide teks
ten een boeiende toelichting geven.
Aandacht wordt besteed niet alleen
aan de plantagesamenleving en het
leven van de planters op de Oostkust
van Sumatra, de ontginning en het in
cultuur brengen van de oerwouden en
de langdurige Atjeh-oorlog, maar ook
aan de op Sumatra levende inheemse
volkeren, de grootste natuur en onder
zoekingstochten. Deze en vele andere
aspecten uit de koloniale tempo doeloe
van Sumatra zijn in dit mooi uitgevoer
de werk te vinden. Interessant niet
alleen voor Sumatranen, maar voor
een ieder die belang stelt in de sociale
en culturele historie van Ned. Indië van
dit tijdsbestek.
Uitgegeven bij Fibula, verkrijgbaar bij
Boekhandel Moesson, prijs, f 59,90,
porto f 7,-.
Daniël Kandou heeft een ongebreidelde
fantasie die hij beurtelings op realiteit,
mystiek, sens-, en non-sense loslaat.
Helaas ook op z.g. erotiek en dan
wordt hij niet leuk vind ik. Staaltjes van
zijn schrijfkunst heeft u kunnen proeven
in "Goena-goena" (niets met stille
kracht te maken, meer met science
fiction) en "Buchales wonderpaard".
Geen spoortje Indisch bij, dat u dat
niet denkt.
Zijn laatste pennevrucht "Naïeve Noti
ties" zijn aphorismen, soms geestig,
soms diepzinnig en soms gewoon
vies. Leuk zijn "Stier":
Een stier die in een auto rijdt
zal voor rood licht niet stoppen
en: "Bustocht":
Dames en heren, als u even naar
rechts kijkt, dan ziet u links niets.
Nogmaals, niet Indisch, maar van de
95 notities zijn er zeker wel 50 de
moeite van het noteren waard.
Uitg. De Vleermuis, f 12,50 kost het
boekje. Kunt u bij ons bestellen. Porto
f 2,50.
door Jacob Vredenbregt. Hij schreef
eerder "Aan het einde van de middag"
en "De opstand" (beiden onder pseu
doniem M. Jacob). Vredenbregt was
koffie-rubber-planter in Oost-Java.
Zijn verhalen zijn dus wel Indisch,
beter gezegd Indisch georiënteerd.
Onderhoudend leesvoer, eindelijk eens
geen oorlogslectuur. Er komen bijzon
dere mensen onder bijzondere omstan
digheden in voor en dat is eigenlijk het
voornaamste voor een onderhoudend
boek.
Nijgh en Van Ditmar gaf het uit, Boek
handel Moesson verkoopt het voor
f 28,50, porto f 4,—.
Voor uw parties en reünies
Sophisticated dansmuziek
guitaarballads
DANSCOMBO
J. A. (Fons) Phefferkorn
Barnsteenhorst 51 - 2592 EB Den
Haag - Telefoon 070 - 47 39 35 of
070 - 54 99 05.
17
