Rechtsstaat
ORIENT TRAVEL BV (ANVR)
BU DE VOORPLAAT
RETOUR BALI v.af 2.150,--
RETOUR AUSTRALIË v.af 2.395,--
Op de verjaardag van de Koningin werd dan eindelijk bekend wie namens
Nederland de begrafenis van Hirohito zou bijwonen. De reacties binnen en buiten
de Indische kring waren gelaten. Of die gelatenheid nu voortkwam uit tevredenheid
dat niemand van het Koninklijke Huis zal gaan of uit murwheid na de debatten over
de twee van Breda is niet duidelijk. Duidelijk waarneembaar was wel moeheid en
wanneer je moe bent kan en mag iedereen van alles doen. Niets doet er meer toe,
alleen slaap. Die moeheid kwam door het lange wachten op de beslissing van de
regering, maar ook, zeker ook door de intensiteit van de gebeurtenissen in de week
van de twee van Breda. Wat voordien zo centraal leek te staan, datgene wat veler
gemoed zo in beweging had gebracht, was opeens verschrompeld tot het afruimen
van een afgegeten tafel.
"RIJKSGENOOTEN,
Het Koninkrijk acht zich met Japan in staat van oorlog, omdat de
agressie, welke het erop voorzien heeft, de landen die den vrede willen,
één voor één buiten gevecht te stellen, kan, moet en zal worden
gekeerd.
Indië was Nederland nabij in het uur der beproeving. Nederland en onze
West zullen met Indië zijn, nu het de agressie weerstaat. Ik reken op
vloot, leger en luchtmacht, op alle ambtenaren en op alle burgerdiensten,
wier oorlogstaak begint. Ik en al Mijn onderdanen rekenen op den moed,
de vastberadenheid en de volharding van allen in Indië.
Wij zullen dezen strijd winnen En ons Koninkrijk, beproefd, maar
gelouterd en gestaald tegelijk, zal krachtiger en meer dan ooit één onder
onze vrije vlag in een van agressie verloste wereld in onaantastbare
fierheid staan.
In een vraaggesprek zei premier Lubbers
dat de afvaardiging naar de begrafenis
van de keizer van een geheel andere orde
was dan de vrijlating van de twee. De
begrafenis was een incident en had niets
te maken met handhaving van de rechts
staat. Met andere woorden: de vrijlating
van de twee was een zwaardere aan
gelegenheid dan de afvaardiging.
De minister-president had het fout,
ondanks alle rekening die hij wilde hou
den met de gevoelens van Indische oor
logsgetroffenen en ondanks zijn zelf
bewuste gedane mededeling dat hij ieder
jaar de 1 5 augustus-herdenking bezoekt.
Zo van: ik ken mijn pappenheimers, laat
dat maar aan mij over.
Nederland is een rechtsstaat. Simpel
samengevat betekent dit, dat het gezag
door de burgers is opgedragen aan een
overheid, die dit gezag moet uitoefenen
op basis van een grondwet waaraan ieder
een, overheid èn burgers, gebonden is,
óók als de toepassing van de grondwet
leidt tot emotioneel heel moeilijk te aan
vaarden resultaten, zoals de vrijlating van
de twee van Breda. Toen Koningin Wil-
helmina Japan de oorlog verklaarde,
maakte zij gebruik van een grondwette
lijke bevoegdheid en plicht om de rechts
staat te verdedigen en te doen herrijzen.
Om dat doel te bereiken stuurde zij burgers
en militairen in Indië de oorlog in om de
strijd tegen vijand Japan aan te gaan.
Toen die burgers en militairen na de
oorlog in Nederland kwamen, werden zij
door hun Vorstin toegesproken. Enkele
citaten uit die rede zijn hiernaast afgedrukt.
Wilhelmina bezwoer dat Nederland zijn
Londen, 8 December 1941
verantwoordelijkheden ten aanzien van
strijders en oorlogsgetroffenen, die pal
hadden gestaan voor de rechtsstaat, zou
dragen en dat naarmate het herstel zou
vorderen de resultaten van het overheids
handelen ter zake steeds duidelijker zou
den worden.
Wanneer een minister-president het in
1 989 heeft over de oorlog in Indiëenover
hen die de oorlog hebben meegemaakt,
dan heeft hij het dus óók over de rechts
staat, of het nu gaat om een uitkering of
over de afvaardiging naar de begrafenis
van de voormalige agressor. Alles namelijk
is uitvloeisel van de (opgedragen) ver
dediging van de rechtsstaat. Het is dan
ook onjuist om pratende over een afvaar
diging alleen te zeggen dat rekening zal
worden gehouden met gevoelens die leven
bij Indische oorlogsgetroffenen en tege
lijkertijd te ontkennen dat hun gevoelens
iets hebben uit te staan met beginselen
van de rechtsstaat. Toen Wilhelmina zei:
"Toch lijdt het geen twijfel, dat Nederland
weet, wat gij overgehad hebt voor de zaak
der vrijheid en de bevrijding des vader
lands en dat het trotsch op U is. Wij
mogen en zullen dit niet vergeten",
toen bedoelde ze niet dat 43 jaar na dato
de in naam van de keizer begonnen oorlog
samengevat moest worden tot het reke
ning houden met gevoelens. En ook zal zij
niet gevonden hebben dat de begrafenis
van die keizer slechts een incident zou
zijn. Reëel is hettoch om aan te nemen dat
WILHELMINA"
juist het niet vergeten wat voor het be
houd van de rechtsstaat werd geofferd
aan de verantwoordelijkheid van de Kroon
werd opgedragen. Wanneer de Kroon bij
monde van de premier die verantwoorde
lijkheid anno 1989 wil terugschroeven
tot "rekeninghoudend met de gevoelens
van mijn pappenheimers zal ik kijkende
naar het buitenland zien wat politiek haal
baar is", dan zijn heel veel van de woorden
van Wilhelmina dode letters geworden.
Maar juist die woorden waren voor velen
in de jaren '40 (en zijn dat vandaag nóg)
richtsnoer geweest bij al hun doen en
laten, een kurk waarop gedreven werd.
Rekening houden met gevoelens betekent
dat in die kurk geen gaten worden ge
boord, ook niet door een minister-presi
dent die anno 1 989 natuurlijk er van uit
moet gaan dat de oorlog 44 jaar geleden
werd beëindigd en dat sindsdien zoveel is
veranderd. Het sturen van de minister van
buitenlandse zaken is een getuigenis van
dit laatste, iets dat tot op zekere hoogte
kan worden gebillijkt. Alleen moet de
krans die Van den Broek meekrijgt niet op
de kist worden gelegd, maar ergens anders.
Het omslaan van een bladzijde hoeft niet
geruisloos te gebeuren. En als Lubbers
tóch bloemen meegeeft voor Hirohito,
dan heeft hij niet alleen een vreemd idee
van het begrip "rechtsstaat", maar ook
weet hij dan niet hoe je in de praktijk
rekening houdt met gevoelens.
R.B.
(lees verder volgende pagina)
RETOUR BANGKOK vaf 1.480,-- f7*\m\
RETOUR JAKARTA v.a1 695 --
31-daagse verzorgde reis JAVA en Bali v.a. 3.670,-- garantiefonds
REISGELDEN
Singel 486 - 1017 AW AMSTERDAM
Tel. 020 - 23 74 84
Laan van Meerdervoort 291 DEN HAAG
Tel. 070 - 61 50 78
Rokin 52 - AMSTERDAM - Tel. 020 - 24 25 38
2
