GEIEZEN.
DE NACHT VAN
DE RIJZENDE ZON
EEN KOLONIE IS OOK EEN MENS
A. ALBERTS
WERKPLAATS 87
Deel II van Oude KPM-schepen van Tempo Doeloe'
verschenen
Elders in dit nummer schrijf ik dat
iedereen de oorlog op een eigen manier
heeft doorgemaakt en dat iedereen zijn
eigen verhaal heeft. Het boek "De nacht
van de rijzende zon, een Hollandse
krijgsgevangene in Japan, 1942-1 945"
is het verhaal van de nu 82-jarige J. A.
Wormser. Met 300 anderen moest hij
hoog in de bergen van Centraal Japan
werken in de lood- en zinkmijnen van
Kamijoka. Hoe het daar was en hoe het
er allemaal aan toeging, daar gaat dit
boek over en inderdaad, zoals hij het in
het Voorwoord zegt, vertelt hij met
distantie. Veel distantie zelfs en daarom
is het boek een zogeheten onopgesmukt
verhaal geworden, zo onopgesmukt
zelfs dat je soms zou menen meer met
een spannend jongensboek te maken te
hebben dan met, zoals de achterflap het
noemt, "het verhaal van een krijgs
gevangene in een slavenkamp in Japan".
Maar deze mening zal meer gevormd
zijn door menig ander boek en verhaal
waarin het slachtoffer-zijn voorop staat
dan door J. A. Wormser. De schrijver
vertelt onder meer hoe het was om
hongerig en slecht gekleed in vrieskou
de nog koudere mijnen af te dalen om
daar in ijzige omstandigheden te wer
ken. Het zal toeval zijn, maar na deze
passage gelezen te hebben, zette ik de
vuilniszakken buiten. Het was flink koud
en die paar seconden buiten deden me
flink rillen. Toen ik weer gemakkelijk zat
met een kop warme thee en het boek
begreep ik een klein beetje hoe het daar
in Kamijoka geweest moest zijn.
R.B.
"De nacht van de rijzende zon" door
J. A. Wormser. Uitg. J. H. Kok te
Kampen. 223 blz., namenregister
Kamp Kamijoka. Prijs f 29,50, porto
f 4.50.
"De Geschiedenis van de 1e In
fanterie Brigade Werkplaats 87
in Engeland, Nederland en Indië
1 945-1 949" is de titel van het
door P. v.d. Gaag en anderen
samengestelde boek dat enige
tijd geleden in eigen beheer is
uitgegeven. Belangstellenden
kunnen dit boek, dat inclusief
verzendkosten 45 gulden kost,
bestellen bij de heer W. Salomons,
Stephensonstraat 8,
381 7 JC Amersfoort,
telefoon 033 -61 54 76.
Humor, menswaardigheid, meesterschap
Het zal zo'n 25 jaar geleden zijn dat ik
Alberts "De eilanden" las en daarna
"Namen noemen" en Tjalie's oordeel
"Hij is de allerbeste" kon beamen. Met
zijn laatste boek "Een kolonie is ook
maar een mens" doe ik dat opnieuw.
We zijn de laatste jaren ondergedompeld
geworden in de oorlogsboeken, kamp-
boeken, documentaties en voorlopig is
het einde niet in zicht vrees ik. Onvrede,
trauma's die alleen verdwenen zullen
zijn als het laatste van de 492 kamp-
boeken uitgegeven is. K a n er niet meer,
m a g er niet meer geschreven worden
als in de jaren '50, '60?
Alberts schrijft ook over de oorlog, zijn
internering, die even beroerd, even ver
nederend was als van welke gevangene
ook. Maar nergens in die 1 26 pagina's
waarin hij praktisch alle zaken voor,
tijdens en na de oorlog op een rijtje zet,
tref ik één zin aan van zelfbeklag, boos
heid, pessimisme. Als ambtenaar Bin
nenlands Bestuur geïnterneerd in Bubu-
tan, Surabaya, schrijft hij zijn ervaringen
op met mild sarcasme, humor en een
opmerkingsvermogen die zijn meester
schap opnieuw bevestigen. In zijn relaas
over dezelfde oorlog, die reeds in hon
derden boeken is vastgelegd, in alle
toonaarden van heldendom tot marte
laarschap, stijgt hij als een adelaar uit
boven alle toppen van rampzaligheid.
Nergens bagatelliseert hij de ellende, ik
zou willen citeren uit zijn boek, maar ik
weet gewoon niet welke passage, want
alles wat hij schrijft is bijna humoristisch,
bijna sarcastisch en warempel helemaal
waar. Zoals hij Soekarno beschrijft,
zoals hij de dingen die ons zo bekend
zijn uit Indië opmerkt, wie heeft het ooit
zo gedaan, de laatste 20 jaar?
"Een kolonie is ook maar een mens"
klinkt als een kleine verontschuldiging:
Ik, Alberts ben het ook. Al zie ik vele
dingen anders, dan u ze misschien
beschreven zou willen zien.
Dit bescheiden groene boekje tussen
die vele opvallende uitgaven, als het
grassprietje dat door het zware beton
heenglipt. Alberts is inderdaad nog
steeds de allerbeste.
LD
Het is dan eindelijk zo ver; alle ver
tragingen ten spijt, is Deel II van "Oude
KPM-Schepen van Tempo Doeloe" ver
schenen.
Voor hen die reeds Deel I aanschaften
(thans uitverkocht, behalve nog een
paar exemplaren bij Toko Moesson)
een vertrouwd boek in de boekenkast,
want met uitzondering van de andere
voorplaat, nl. de rede, en het Celebes
monument te Makassar, ziet Deel II er
uitwendig nét zo uit als Deel i.
Alleen is Deel II zo'n 40 pagina's dikker en
geeft het niet alleen veel meerfoto's maar
ook veel foto's van oude brieven en
briefkaarten, waarvan de postzegel werd
afgestempeld dooreen KPM-schip,dus
met een stempel van de betreffende
KPM-er.
Na het voorwoord, volgt een lijst van
(oude) maten en gewichten, nautische
termen en uitleg van bepaalde zaken,
zoals het verschil tussen een (as-) P.K.
en een nominale P.K. en een kort over
zicht van steenkolenverbruik per uur
per P.K. van een Compound Stoom
machine (met twee cylinders) en een
Triple Expansie Stoommachine (met
drie cylinders).
Daarna volgt de inleiding, waarin aan
dacht wordt gegeven aan de apart
evoluerende eilanden van Centraal
Indonesië, aan het feit dat de voor
ouders van de Papoea's en de Aborigi
nals bewijsbaar de eerste zeevaarders
ter wereld waren, een en ander in ver
band met de laatste ijstijd waardoor de
zeeën (dus ook rondom Indonesië) zo'n
1 50 meter lager waren dan thans het
geval is.
De hoofdmoot vormt het deel waarin de
schepen van de KPM behandeld wor
den met veel foto's en andere informatie.
Tenslotte weer een lijst van degenen
die deze uitgave hielpen mogelijk ma
ken, nl. de donateurs en donatrices, een
lijstje met nuttige adressen voor mari
tiem en in Indonesië geïnteresseerden
en een zo compleet mogelijke vlootlijst
van de K.P.M.
Omdat Deel II dikker is dan Deel I,
kost het boek f 35,- en kan besteld
worden door overmaking van het bedrag
op giro 3188433 van de Maritieme
Stichting of bij Toko Moesson in Den
Haag.
KAPTEIN LUCAS LINDEBOOM
(alias Pohon Linde)
20
