Een decennium gaat heen
Van begin tot eind
BU DE VOORPLAAT (Foto: C. Lawick)
In California bezocht ik eens een expositie van kerstbomen uit de gehele wereld,
van Scandinavië tot Nieuw Zeeland. Een van de kleurrijkste en ook wel mooiste
shows op het gebied van sierkunst. Mensen zijn in dat opzicht niet te remmen en
hebben een fantasie die je verstomd doet staan. Deze collectie bomen maakte mij
tenminste sprakeloos. De ijzige chique van de Franse boom, de overdaad van de
Joegoslavische inzending met wel duizend poppetjes, beestjes, vruchten, bloemen
aan de takken, de roze Amerikaanse boom en de indrukwekkende besneeuwde
Duitse boom. Na een uur deden mijn ogen pijn en doodmoe van de realiteit gleed ik
terug naar de herinnering van "onze" kerstboom in Malang.
leder jaar werd een tjemara van aan
zienlijke en onhandige afmetingen door
de voordeur van de Protestantse Kerk
(aan de aloon-aloon) gemanoeuvreerd.
Een groepje kinderen van de Christelijke
Lagere School mocht de boom optuigen.
Slingers van vlokjes watten aan een
draadje geregen, wat zilveren en rode
ballen, rozetjes van crêpe-papier en dan
nog wat glinsterende slingers hier en
daar. De rèntèngan lichtjes die als laatste
werden aangebracht waren de belang
rijkste bijdrage aan de feeststemming.
O ja, de grote ster in top was, voor de
boom overeind werd gezet, al aange
bracht anders had alleen een echte
engel dat kunnen doen. De tjemara was
zeker zo'n zeven meter hoog!
Nog zie ik die lange tafel vol cadeautjes.
Allemaal boeken (o.a. van W. G. v.d.
Hulst) keurig per klasse opgestapeld,
onze namen erop. Eerst zingen, dan het
Kerstverhaal, dan weer zingen, dan het
gebed, dan de boeken. Met het gevoel
dat je iets bijgedragen had tot de vrede
in de wereld (die in die tijd toch nog
nergens merkbaar verstoord was) liep
je met je vriendjes en vriendinnetjes
naar huis.
"Waarom zijn er altijd kerstbomen met
Kerstmis?" vroeg ik eens aan mijn
moeder. Die daarop het enige juiste
antwoord gaf. "Daarom. Vind je ze dan
niet mooi." "Jawel." "Nou dan." Dat de
oorspronkelijke kerstboom van een
heidens gebruik afstamde en in de loop
der eeuwen "gekerstend" was tot sym
bool van het licht, ach, dat is toch niet zo
belangrijk. Dat er van de eenvoudige
Kerstgedachte zowat niets meer over
is, wel. Maar is er in deze materialistische
wereld nog iets terug te draaien? Mis
schien heeft de opgetuigde kerstboom
de associatie met geschenken meer
grond gegeven dan we vermoeden. Dure
bomen, dure geschenken, elk jaarduur-
der en meer. Tienduizenden bomen uit
het bos gesleurd, opgestapeld en ge
kruisigd op de hoek van de straat te
koop. Nog cynischer: de boom-met-
een-kluit die je terug kunt planten.
Bomen te huur, te leen. Het geweten
spreekt, terugdraaien die knop. Doen
we het?
Op onze voorplaat ook dit jaar geen
Kerstboom. Als u de voorplaten van 33
jaargangen opzoekt, ziet u dat onze
Kestnummers nooit de traditionele
Kersttaferelen op de cover hebben
gehad. Omdat Kerst en Nieuwjaar toch
de belangrijkste dagen van het hele jaar
zijn, moet de voorplaat van ons Indisch
blad ook het meest Indische element
bevatten, is ons standpunt. Daarom
deze prachtige, stilmakende foto van
Carel Lawick van een tak kruidnagel
bloesem. Ooit gezien? Ooit geroken?
Is onze vertrouwde tjenkè niet de meest
gebruikte specerij in de maand decem-
1990. Negentienhonderdnegentig. Ik
weet niet, maar als je dit jaartal uit
spreekt klinkt het zo metaalachtig, zo
futuristisch, zo veraf. Maar over een
paar weken zullen we niet beter weten
en is 1 990 gewoon 1 990. Iets abso
luuts zal er echter in door blijven klinken.
Zo van: "geen gedonder, we leven nu in
de jaren negentig en we gaan straks
beginnen aan tweeduizend. Wat ge
weest is, is geweest. Vooruit kijken en
anders niet."
Voor wie straks moeite zal hebben met
die stalen mentaliteit zullen "de jaren
tachtig" welhaast zacht in de oren klin
ken, terwijl de decennia daarvoor tot
een ver verleden zullen lijken te beho
ren. En zoiets als "negentienhonderd
vijfendertig" zal klinken als antieke
oudheid.
Maar het is waar: de jaren '80 zijn
voorbij. En zoals zo dikwijls is het meer
tristesse om hetgeen voorbij gaat
(eigenlijk tristesse om het feit dat alles
altijd voorbij moet gaan) dan het huiverig
opzien tegen een nieuw begin en allerlei
uitdagingen in het verschiet.
Wat dan is in de jaren '80 voorbij
gegaan? Wat hebben de jaren '80 ge
bracht? Vooreerst is daar natuurlijk
ieders persoonlijk leven dat het zoeken
van antwoorden op deze vregen zinvol
maakt. Het saldo van de opgemaakte
balans neem je dan mee als eerste
inbreng voor de jaren negentig. En daar
is ook de Indische balans en als ik een
bescheiden poging mag wagen om een
ber? Speculaas, spekkoek, zwartzuur?
De Indische keuken is doordrongen van
de kruidnagellucht, de geur die sterker
is dan die van dennenaalden. Voor de
oorsprong van de kerstboom moeten
we een sprong van 1 5 eeuwen terug
maken, als we toch aan het springen
zijn, laten we dan een kleinere sprong
maken van 4 eeuwen terug in onze
historie. Toen Engelsen, Hollanders en
Portugezen specerijen kwamen halen
uit de Oost. Laten we even de schande
van die haalzucht buiten beschouwing
en alleen denken aan de oorzaak en
gevolg. Zouden er Indische mensen zijn
ontstaan als die Hollanders geen kruid-
nageltjes waren komen halen. Was dat
niet het begin van Indië? En ook het
begin van ons einde daar?
Misschien toch zinvol om nu in deze
weken dat we verondersteld worden
vredelievend te denken en blijdschap
uit te dragen aan onze medemens, met
of zonder kerstboom, ook dankbaar te
zijn voor wat we zijn. En wat we bezitten.
Zonder méér. Alleen met dat potje
tjengkè in de keuken desnoods.
LD
karakteristiek te geven van hetgeen het
meest recent achter ons ligt, dan is het
deze: "voor de Indische gemeenschap
zijn de jaren '80 bewogen jaren ge
weest: er was veel beweging. Dat de
bewegingen ook altijd ergens toe heb
ben geleid, is een te optimistische
conclusie."
Wat hebben de jaren '80 ons gebracht
en ontnomen? Bladerend door Moesson
kom je tot deze opsomming:
- oprichting Stichting Herdenking
1 5 augustus 1 945
- oprichting Vereniging Nazaten
Indische Nederlanders en
Sympatisanten (Nines)
- oprichting Indische sociëteit
Serukun
- oprichting Indisch Wetenschappelijk
Instituut (IWI)
- jongerendag in Paradiso (Amsterdam)
- proces Comité Geschiedkundig
Eerherstel Nederlands-I ndië tegen de
Staat der Nederlanden over deel 1 1A
van dr. L. de Jong
- opening nieuwe winkel boekhandel
Moesson
- onthulling gedenkplaat in gebouw
Tweede Kamer voor Indische
oorlogsslachtoffers
- oprichting werkgroep
Indische Letteren
- oprichting Centrale van
Samenwerkende Indische
organisaties (Censio)
2
