HET INDISCHE BOUWEN
In het Gemeentemuseum ('t Meyhuis) aan het Kasteelplein te Helmond is tot
8 april a.s. de tentoonstelling "Het Indische Bouwen" te bezichtigen, een
expositie over architectuur en stedebouw in Indonesië in de afgelopen
eeuwen. De tentoonstelling, die is opgebouwd uit foto's, maquettes, schilde
rijen, bouwtekeningen enz. is een vervolg op het in september 1988 in Jakarta
gehouden symposium "Change and Heritage in Indonesian Cities", dat was
georganiseerd door Nederlandse en Indonesische architecten-verenigingen
en wordt beschouwd als bewijs van de groeiende interesse voor en
toenemende waardering van het historische belang van het Indisch bouwen.
De expositie in Helmond is georganiseerd in nauwe samenwerking met o.a.
ARSI, Architectuur en Stedebouw in Indonesië, een werkgroep van de
Stichting Cultuurgeschiedenis Nederlanders Overzee.
Bij de officiële opening van de tentoonstelling op 10 februari jl. hield prof. dr. ir.
C. L. Temminck Groll een inleiding, waarvan tekst hier in vertaling is
afgedrukt.
Indonesië is een land met veel rijke en
vaak zeer oude culturen, waarvan som
mige architectonische monumenten
wereldfaam hebben voortgebracht.
Deze worden onderhouden en bestu
deerd, maar maken geen deel meer uit
van het dagelijks leven.
Verschillende fascinerende regionale
bouwstijlen pasten doorgaans vergan
kelijke materialen toe, de gebouwen
zelf zijn zelden erg oud. Maar de con
structie-principes en de symbolische
en decoratieve tradities erachter, zijn
van lang vervlogen tijden. Zij worden
nog steeds door mensen gebruikt, maar
veranderende leefpatronen maken dit
steeds moeilijker.
Europeanen kwamen naar dit land. In
de 16e eeuw de Portugezen. Later de
Engelsen en daarna velen uit Nederland.
Deze waren georganiseerd in de V.O.C.
Er kwamen handelsnederzettingen aan
de kusten van Indonesië en andere
delen van Azië. In 1619 werd Batavia
gesticht ter plaatse van het vroegere
Jacatra. Deze stad, "de Koningin van
het Oosten", zou de hoofdstad van alle
VOC-nederzettingen van Azië worden,
van de westkust van India tot aan die
van Deshima, Japan. Er was geen verge
lijkbare hoofdstad voor de door de Brit
ten bestuurde gebieden. Een paar jaar
later stichtte de Nederlandse Wèst-
Indische Compagnie Nieuw Amster
dam, het huidige New York, dat dus
Jakarta's zes jaar jongere zusje is!
Er zijn nog steeds gebouwen en voor
beelden van stadsplanning te vinden uit
de VOC periode, de 1 7e en 1 8e eeuw.
Herkenbaar Nederlands, maar met een
steeds meer toenemende, Indonesische
invloed, bouwstijl, techniek en decora
tie. U kunt dat zien door deze te verge
lijken met gebouwen in Nederland zelf
of elders in de wereld.
De meeste van deze gebouwen worden
beschouwd als historische monumen
ten. Zij worden gebruikt als musea of
voor officiële doeleinden. Andere echter
- door latere veranderingen en aanpas
singen - zijn nog niet herkend als voort
komende uit die periode. Ongetwijfeld
zijn er nog verborgen schatten te vin
den!
Tijdens de korte Britse tussenregering
1811-1816 werd de "klassieke" stijl,
zoals wij die noemen, geïntroduceerd.
Dat wil zeggen het consequente gebruik
van elementen, die meer dan 2000 jaar
eerder waren ontwikkeld rond de Mid
dellandse Zee tussen Europa, Azië en
Afrika. In landen zoals Griekenland en
Italië, zo veel zonniger dan Engeland en
Nederland. Schaduwrijke zuilengalerijen
die de wind doorlieten, zeer bruikbaar in
hettropische klimaat. Na deze introduc
tie, domineerden zij het landschap voor
een lange tijd.
Na 1815 begon het formele kolonia
lisme. Dit betekent meer Nederlandse
invloed in de binnenlanden van steeds
meer eilanden, maarook meerculturele
uitwisseling, zoals in de Kratons.
Merkwaardig is dat er meer gepubliceerd
is over de Indonesische tradities door
Nederlandse wetenschappers, dan over
wat de Nederlanders zelf hebben ge
bouwd. Hierin ligt een interessant veld
voor studie open!
Rond de eeuwwisseling begint Ban
doeng interessant te worden voor de
Nederlanders. Zij houden van het kli
maat en Bandoeng wordt de "tweede
hoofdstad". In Batavia en Bandoeng, en
ook elders, beginnen grote prestaties
op het gebied van stadsplanning en
architectuur tot stand te komen.
Nu gebeurt er iets buitengewoons. De
architectuur in Nederland krijgt interna
tionale bekendheid in het begin van de
20e eeuw. Berlage, Amsterdamse
School, Stijlgroep Nieuwe Zakelijkheid,
Dudok. Geen wonder dat onder de
architectuur in Indonesië zeer hoge
kwaliteit was. Maar steeds meer ver
schillend van de Nederlandse. Hoe
langer hoe meer aangepast aan het land
met het weelderige klimaat, de ruimte
en landschappen, de financiële moge
lijkheden, en het zeer goede en betrek
kelijk goedkope vakmanschap.
Indonesische bouwprincipes en deco
ratieve tradities werden serieus bestu
deerd, er kwamen meer persoonlijke
contacten en vormen van samenwer
king. Zo werd in de jaren 20 en 30 de
typische en karakteristieke "Indische
Architectuur" ontwikkeld. In Nederland
nog niet ondererkend, laat staan in
internationale publikaties, waarin het
werk van Nederlandse architectuur in
Nederland zelf altijd werd genoemd.
U zult het met mij eens zijn dat Maclaine
Pont's gebouw voor het "InstitutTekno-
logi Bandung" een plaats verdient op de
wereldlijst van 20e eeuwse monumen
ten! Heeft u ooit de lichtval in het
interieur gezien? Hier is een samen
smelting van Aziatische en Europese
culturen, niet kunstmatig maar essen
tieel.
Na de oorlog had de Indonesische be
volking een nieuwe toekomst als onaf
hankelijke Republiek verworven. Toch
was er altijd nog continuïteit op het
gebied van architectuur en stadsplan
ning (zelfs nog meer op het gebied van
archeologie, denk aan de vele oudhe
den). Maarde initiatieven komen nu van
de andere kant.
Ongeveer 20 jaar na de Onafhankelijk
heid, toont Indonesië belangstelling
voor de VOC gebouwen en de restauratie
begint, zelfs vóór het bekend was hoe
uniek deze gebouwen waren voor heel
Azië. Onder de Britse invloedssfeer
werd op grote schaal nauwelijks ge
bouwd voorde 1 9e eeuw. Toen, 20 jaar
terug dus, was er al belangstelling voor
Indische Architectuur, maar informatie
hieromtrent bleek nog moeilijk te
verzamelen.
(lees verder volgende pagina)
18
