NIAS,
een verdwijnende cultuur in beeld gebracht
Met een bijzondere tentoonstelling over de rijke, nog weinig bekende cultuur van
Nias viert het Volkenkundig Museum Nusantara in Delft de afsluiting van het
125-jarig jubileum van haar collectie.
Deze overzichtstentoonstelling (die wordt gevormd door meer dan 300 kunst
voorwerpen van goud, steen en hout), waarvoor uit vele delen van de wereld
bijdragen werden geleverd, geeft een uitstekend beeld van volk en cultuur van
dit ten westen van Sumatra gelegen eiland. Het is voor de eerste maal dat
er een totaal overzicht in een expositie wordt gegeven van de diverse cultuurvormen
op dit eiland.
Voor de samenstelling van deze unieke tentoonstelling zijn uit museumcollecties
uit o.a. België, Duitsland, Italië, Oostenrijk, Zwitserland enNederland, alsmede uit
particuliere verzamelingen bruiklenen verkregen, waardoor een vrijwel volledig
beeld van de Nias-cultuur wordt geboden.
Door de geïsoleerde ligging is de traditionele cultuur van Nias tot aan het begin van
deze eeuw bewaard kunnen blijven, tegenwoordig dringen ook moderne invloeden,
zoals overal elders, ook hier binnen.
Beeld van het eiland Nias,
Museum Nusantara.
De geschiedenis van Nias begint vol
gens de overlevering met de nederdaling
uit de bovenwereld van Hia, de zoon van
de oppergoden. In centraal Nias zou hij
het eerste dorp Sifalago, hebben ge
sticht, van waaruit zich de mensen over
geheel Nias verspreidden. De genealo-
giën van de hoofden gaan meer dan 50
generaties terug naar dit mythische
begin.
Over de vroege geschiedenis van Nias
is weinig bekend, Arabische en Perziche
reizigers bezochten het eiland, maar
hun berichten uit 851 en 1 1 54 leveren
slechts oppervlakkige informatie op. De
V.O.C. sloot met de hoofden handels
contracten. Nadat Nias in 1 864 onder
rechtstreeks Nederlands bestuur was
gekomen, kreeg de cultuur van het eiland
enige bekendheid door rapporten van
bestuursambtenaren en zendelingen.
Een overheersend kenmerk van deze
oud-Indonesische cultuur is de dualis
tische opvatting over de kosmos: een
tweedeling in bovenwereld (gesymbo
liseerd door een vogel) en de onder
wereld (gesymboliseerd dooreen hage
dis). Dit dualisme werkt ook door in de
wereld van de mensen, de Ono Niha,
(kinderen der mensen, daarmee de af
stamming van de voorouders benadruk
kend) zoals de Niassers zichzelf noe
men. Tegenover elkaar staan zo: cultuur-
natuur, adel-volk, man-vrouw. Ook inde
architectuur van de huizen en artistieke
motieven komt dit dualisme tot uiting.
De belangrijkste kenmerken van deze
cultuur zijn de grote stenen monumen
ten, megalieten, de imposante architec
tuur van de huizen en de bijzondere rol
van de voorouders in het leven en
denken van de Niassaers. Er bestaan
verschillen in cultuur en taal tussen de
verschillende delen van het eiland.
Grote adatfeesten en andere belangrijke
gebeurtenissen waren aanleiding tot
het oprichten van deze megalieten, die
in de dorpen langs de hoofdstraat wer
den geplaatst. Voor de voorouders
werden vaak meer dan levensgrote
stenen afbeeldingen gemaakt, die buiten
de huizen werden opgesteld en een
bijzondere verering genoten. Voor man
nen en vrouwen uit de adelstand wer
den stenen zetels (osa' osa) gemaakt,
die de vorm van een mythische vogel
hebben.
Ook in de architectuur van de huizen
weerspiegelt zich de opvatting van de
Niha over de kosmos: de imposante
dakconstructie stelt de bovenwereld
voor, het woongedeelte de wereld van
de mensen en de ruimte onder de
huizen de onderwereld. De voorouders
spelen in het gehele leven van Nias een
bijzonder grote rol, als bemiddelaar
tussen de goden en de mensen. Zoals
gezegd werden zij afgebeeld in steen,
maar ook in hout. De fraai bewerkte
houten voorouderbeelden werden op
gesteld in de adathuizen. Soms waren er
hele reeksen van deze voorouderbeel
den, als het ware een genealogie in hout
uitbeeldend.
Gouden en koperen sieraden, waarvan
op de expositie een groot aantal exem
plaren aanwezig is, die opvallen door hun
artistieke uitvoering, werden ter gelegen
heid van grote feesten vervaardigd, om
de macht en aanzien van de adel te
benadrukken. Naast vele voorouder-
beelden zijn er op de tentoonstelling
ook gebruiksvoorwerpen, kledingstuk
ken, stenen zetels, sieraden en kunstig
bewerkte wapens (schilden, kurassen,
helmen en zwaarden) te zien.
Sommige motieven bij de tentoonge
stelde voorwerpen doen denken aan de
cultuurvan het Paaseiland. Datde Nias-
cultuur ook elders in Indonesië sporen
heeft nagelaten blijkt uit overeenkom
sten die op te merken zijn met bijvoor
beeld onderdelen van de huizen van de
Bataks en met de hoofdtooi van de
Toradja's.
Deze wel zeer bijzondere tentoonstel
ling, die alleszins een bezoek waard is,
zal tot en met 26 augustus 1 990 te zien
zijn. CH.M.
Volkenkundig Museum Nusantara
St. Agathaplein 4
261 1 HR Delft
Onder de titel
"NIAS, TRIBAL TREASURES,
Cosmic reflections in stone, wood
and gold", is als naslagwerk, een
rijk geïllustreerd boek met vele
kleurenfoto's verschenen met bij
dragen van binnen- en buitenland
se deskundigen. Daarnaast wordt
de gehele collectie, zoals die voor
de tentoonstelling bijeengebracht
is, besproken en afgebeeld.
Het boek is een blijvend monu
ment van de kunst en cultuur van
de Ono Niga. Het is verkrijgbaar
in paperback en als hardcover en
kost respectievelijk f 75,- en
f 90,-. Het boek is Engelstalig
met uitvoerige Nederlandse
samenvattingen.
20
