DAS/MA EN MANUSAMA
Bij de herdruk in 1962 van "Njai Dasima", geschreven door A. Manusama,
wijdde Tjalie Robinson in het voorwoord uit over de schrijver, zijn werk, zijn
idealen, maar vooral zijn inzet tot het behoud van een eigen identiteit en
cultureel inzicht. Alvares Theodorus Manusama, werd geboren op 15 januari
1878 en overleed op 10 januari 1937. Tot 1917 was hij opzichter 1e KI. bij
B.O.W. en daarna beheerder van de bibliotheek van Waterstaat. Van 1913 tot
1916 speelde hij een grote rol als vice-voorzitter van het Ambonse Studiefonds.
Daarna was hij adviseur van dit fonds.
Hij is een mens geweest zoals er tienduizenden leefden in Indië: een
middelmatig, "dus" vergeten ambtenaar. Aangezien in het oude Indië alles
wat ongestudeerd en ongetiteld was, geen aanzien kon genieten, en omdat
tenslotte het interesse-terrein van Manusama geen "tjap" droeg van Europese
cultuur of "klasse", is hij ook als schrijver bijna vergeten. Waarover schreef
hij? O.a. over Ambonnezen, de eerste belijders van het Christendom in Oost-
Indië, over Krontjong als muziekinstrument, als melodie en gezang, over de
Komedie Stamboel of de Oost-Indische Opera, over Gaba-gaba als bouw
stoffen, over Poesaka Ambon en natuurlijk "Njai Dasima". Ook een groot
aantal andere manuscripten, die tijdens de oorlog, de politionele acties en de
vrijheidsstrijd van Ambon verloren zijn gegaan. Hij liet zich niet intimideren
door wat men van hem en zijn studies dacht, ging niet bij de pakken neerzitten
als uitgever na uitgever zijn manuscripten weigerde, liet zelf drukken in zeer
bescheiden vorm wat zijn uiteraard zeer bescheiden beurs hem veroorloofde
en waagde de gok van een slechte verkoop en een onverschillige ontvangst.
Hij moet ook een ver vooruitziende blik gehad hebben en zeker geweten
hebben, dat er eens een tijd zou komen van eerlijker inzicht en grote
historische belangstelling voor vele wegstervende waarden van zijn tijd.
Aan het eind van zijn inleiding slaakte Tjalie de verzuchting: "Met Mohammed
Balfas, de Indonesische novelle-schrijver, heb ik maandenlang rondgelopen
met dit boekje op zak, zoekend naar een vorm om dit drama (Njai Dasima) te
brengen voor het moderne toneel. We zijn er niet in geslaagd".
38 Jaar na deze woorden brengt een toneelgroep van JONGE mensen,
Ambonnezen en Hollanders Njai Dasima terug. In de oude vorm maar met een
verrassende toevoeging die het stuk "driedimensionaal" maakt. "Dasima en
Manusama" zou het kunnen heten.
Jan van Galen (rechts) scenarioschrijver en regisseur en Anis de Jong, artistiek
leider van theatergroep "Delta".
4
Theatergroep Delta
Een prettig gesprek had ik met Jan van
Galen en Anis de Jong, de belangrijkste
personen bij de tot standkoming van
"Njai Dasima" als toneelstuk. Jan van
Galen, bewerkte en schreef samen met
Anis de Jong het verhaal. Deze samen
werking van deze Hollandse jongen en
de (hiergeboren) Molukker, Anis de
Jong is de best denkbare gebleken.
Niet alleen de ervarenheid van Van
Galen als regisseur maar het enthousias
me waarmee hij dit project aangreep
om er alles uit te halen wat er in zat,
is overduidelijk gebleken. Anis de Jong
(in Vught geboren, vader bij het KNIL)
begon als bankwerker bij de Hoogovens,
speelde amateurtoneel en ging later
daar zo op in dat hij nu beroepsmatig
aan het toneel verbonden is. In 1 983
richtte hij officieel de theatergroep
"Delta" op. Sinds 1983 bezig met 3
jongens uit de Molukken en twee Hol
landse toneelenthousiasten brachten
ze reeds verscheidene stukken. De naam
"Delta" is verstandelijk goed gekozen:
Een stromengebied waar ideeën met
culturele en sociale achtergronden
samenvloeien en kunnen worden ge
realiseerd.
In februari met veel moeite nog een
plaats kunnen krijgen in het kleinste
zaaltje van de brakke Grond in Amster
dam. 80 Plaatsen die natuurlijk de hele
week waren uitverkocht. Een Grand-
guignol-achtig zaaltje met diezelfde
sfeer en spanning, een klein smal podium,
zacht verlicht, geen zwaartoneelgordijn
waardoor buitenstaander meteen insi
der wordt van het gebeuren zodadelijk.
Daar zit ik op de allerbovenste, achterste
rij te kijken en denk na een kwartier:
weten jullie wel hoe verschrikkelijk
goed jullie zijn? Net zoals ikvaakopeen
voorste rij in een grote zaal me heb
verbeten: weten jullie wel hoe verschrik
kelijk slecht jullie staan te spelen?
Dit hier is geen toneel, het is een tot
realiteit gebracht visioen van Manusama,
die zijn verhaal schrijft over Dasima.
Terwijl het drama van de intrige, bedrog
en gewelddadigheid tussen de hoofd
personen zich fragmentarisch afspeelt,
blijft Manusama de schrijver ervan, als
hoofdpersoon daarbij betrokken.
Dasima (later de njai, huishoudster van
de sympathieke mr. Williams) is ook
Manusama's dochter Nancy, die in het
oorspronkelijk verhaal het dochtertje is
van Dasima. Het scenario door Jan van
Galen briljant geschreven en uitgedacht,
bewijst dat hij meer gelezen heeft dan
het boek. In geschiedenisboeken ge
doken, heeft hij zich verdiept en de
moeite genomen het gevoelsleven van
de Molukkers, hun trots, hun cultuur,
hun strijd om het behoud van een eigen
identiteit te doorgronden. Op een sub
tiele wijze heeft hij dit in het stuk
verwerkt. Het verhaal van Dasima is de
illustratie van het boek dat eigenlijk
Manusama heet.
//V -j/ffff 'ffftt
