Het nieuwe programma
"Verre Bestemmingen 1991" is uit!
4johve.icbi
FAIRWIND
VERRE BESTEMMINGEN
reizen
Ln. van Meerdervoort 610
2563 BN Den Haag
070-3468950/51
scheikundige, die er werkte voor I.G.
Farben. Ook de kunstkleurstoffen deden
hun intrede bij de batik-industrie. Plot
seling moest de Duitse dokter het kan
toor verlaten - anders zou de zaak op de
zwarte lijst van de geallieerden komen.
Zo werden we aan de oorlog herinnerd.
Ook op een andere veel indringender
wijze.
Naast ons in ons paviljoen woonde een
Duitse dame, die drie grote portretten
op een ezel had staan van haar drie
zoons. Ze had een vleugel en speelde
prachtig. Eens ging dit de gehele nacht
door en waren er 's morgens zwarte
sluiers over een portret. Dit herhaalde
zich drie maal. Het was wel ver van ons,
doch het maakte diepe indruk.
Maar aan de andere kant was het zo
veraf: Nederland was neutraal, we waren
jong en niet al te sentimenteel, gecon
centreerd op het heden van de ons
omringende maatschappij.
En er was nog plaats voor vrolijkheid.
Op een groot verjaardagsfeest viel mij
de eer te beurt met de jarige de polonaise
te openen - maar ik kon niet dansen. Het
gaf me een akelig gevoel van tekort
schieten, maar het dansen was in die
tijd in een streng christelijk gezin nog
niet gebruikelijk en bij schoolfeestjes
etc. hield ik mij in dit opzicht afzijdig.
Maar bij een volgende gelegenheid ont
fermde zich de echtgenote van overste
Munter over mij, die vader en moeder
nog kenden uit Atjeh.
Zij had een aardig meisje uitgenodigd,
dat zo juist van een kostschool in Duits
land naar haar familie was teruggekeerd
na afloop van de oorlog. Ik was toen al
1 9 jaar en had niet de minste oefening
gehad, bovendien stond mijn hoofd niet
erg naar feestvieren en vrolijkheid. Het
onderricht werd niet voortgezet, maar
wel hoorde ik hoe het leven in een
oorlogvoerend land is, we zaten meer te
praten dan gunstig was voor het ver
werven van de noodzakelijke vaardig
heid. Zo mengde zich de fundamentele
ernst van een levensbeschouwing in
het predikantsgezin met de ernst van
de indrukken uit Boerenoorlog, Balkan
oorlog en tenslotte meer dichtbij de
realiteit van Wereldoorlog I. Daarbij
kwamen vragen over theologische pro
blemen, zoals deze verdeeldheid hebben
gebracht onder de christenen al ware
het alleen tussen katholieken en protes
tanten. Dit alles in een maatschappij
waar men niet de invloed ondergaat van
een gelijkgestemde traditie. Ik was bij
de gesprekken met Catherine Pervors,
een Leger des Heils meisje dat verloofd
raakte met een - toen nog zeldzame -
communist. Ik geloof dat mijn ouders
de opvatting hadden dat die ook de
geest achter het door mensen geschre
ven Nieuwe Testament benaderden en
zo waren het ook steeds begrijpende
gesprekken, ook met Mohamedanen;
één in de erkenning van de Schepper en
wars van kwetsing van eerlijke gevoe
lens bij de ander. Dit droeg bij tot de
groei van een programma van denken
en de opvatting die Goethe zo schoon
onder woorden brengt: "der Mensch in
seinem dunklen Drange ist sich des
rechten Weges wohl bewusst'. Een
discussie die het oude vaderland in
beweging bracht, namelijk of de slang
al dan niet gesproken had, was in deze
sfeer ondenkbaar.
Dit leidde ook tot een conflict op het
kantoor ICHVR. Daar ik goede zaken
deed met mijn grote Chinese clientèle,
meende ik op mijn vriend de Javaanse
koper wel wat te mogen afschrijven. Uit
de eenvoudige adat die ik bij onze
bedienden had leren kennen,wistikdat
het voor hem absoluut onmogelijk was
zich te onttrekken aan de verplichtingen
die de gemeenschap nu eenmaal aan
een rijk familielid toeschrijft. Dit gaf
aanleiding tot een scherp conflict met
een echt Hollandse procuratiehouder,
waarop ik onmiddellijk mijn ontslag
indiende. Ik wilde baas zijn en vrij en
daarmee de belangen van de firma zo
goed mogelijk dienen. Maar ik wilde
geen willoos werktuig worden tegen
mijn principes. De grote chef, meer een
Indischman met liefde in het hart voor
het volk, gaf mij groot gelijk en ik bleef.
Kreeg een gedeeltelijke procuratie. Mijn
salaris plus tantième was voor die tijd
aanzienlijk en zo naderde ik een belang
rijk kruispunt in mijn leven.
Vader had als predikant een redelijk,
maar geen groot salaris. Die dag dat ik
thuis kwam, vroeg ik hem mee te gaan
naar de voorgalerij. Daar hadden wij een
prachtige rechthoekige tafel staan met
marmeren blad, omlijst door teakhout,
het object van toegewijde zorg van de
djongos. De aap van 19 jaar haalde zijn
portefeuille te voorschijn en bedekte
het blad met bankbiljetten, de dogcar
met paard en koetsier stond nog voor
het huis. Ik was 'apetrots' en verwachtte
een goedkeurend klopje op de schouder
dat ik het zo best gedaan had bij Inter-
natio. Het tegendeel was het geval: 'Je
kunt niet God dienen en de Mammon'
was zijn reactie. Er volgden ernstige
gesprekken.
Ik vond het werk in de grote vrienden
kring heerlijk. Inderdaad was ik gecon
centreerd op het verdienprincipe. Er
zijn vele teksten in de Bijbel die hier
voor waarschuwen, maar hij gebruikte
er géén. Hij voorzag als het ware de
consequenties van voornamelijk spelen
op bezit, zoals thans nog in de wereld.
In een warwinkel van overwegingen
stond mij ook voor ogen dat ik nog geen
hogere opleiding had en dat mijn positie
daardoor gemakkelijk overgenomen
zou kunnen worden door een afgestu
deerde uit Holland. Het gevaar voor
"presentkaasjes" van directies werd
groter naarmate de hygiënische om
standigheden in Indië steeds beter
werden. En zo viel het grote besluit:
naar Holland.
17
