Het jongensorkest
"Concerto for Piano and Wind Octet" in
typisch neoklassieke stijl. Dit stuk heeft al
iets van "piano-slagwerk" dat in de verte
aan gamelan doet denken.
Pas hierna hoorde hij, bij zijn bereisde
vriend Eric Clark, op platen opgenomen
Balinese gamelan muziek. Niettegenstaande
de kwaliteit van platen en grammofoon in
die tijd werd hij onmiddellijk en volledig
gegrepen door deze muziek. Hij trouwde
kort daarop met zijn vrouw Jane Below en
vertrok naar Bali. Ze bleven maar kort in
een hotel en huurden al gauw een huisje in
de desa Bulugeng. Hij dook daar volledig
onder in de muziek. Hij verloor het con
tact met anderen, beantwoordde geen
brieven meer en wist tenslotte niet eens
meer wat voor dag het was. Echter, onver
wacht voor hem bleek ineens zijn visum
voor zes maanden te zijn verlopen. Zijn
vrouw en hij moesten het land verlaten. In
1932 was hij weer terug in Parijs.
Hij was daar echter rusteloos en kon er
niet meer tot componeren komen- hij had
heimwee. Binnen twee maanden stapte hij
in Marseille alweer aan boord op weg naar
Bali. En daar is hij met zijn vrouw zes jaar
gebleven. Zij lieten een huis bouwen bij
Sayan op midden-Bali en namen aktief deel
aan het culturele leven van hun omgeving.
Om de oude gamelan muziek volgens de
stijl van het hof te kunnen bestuderen liet
hij oude instrumenten restaureren. Niet
alleen schonk hij daarna de compleet ge
restaureerde gamelan aan de desa Sayan,
maar liet de lokale muzikanten ook leren
hofmuziek te spelen volgens de oude stijl.
Ook liet hij een mini-gamelan maken voor
de kleine jongens van de desa onder het
motto "jonggeleerd oud gedaan". Hij heeft
daar zelfs later een kinderboek over ge
schreven: "A club of small men". Boven
dien ontdekte hij ook Sampeh, een begaafd
klein jongetje, die hij op zijn kosten lessen
liet volgen bij de beste dansmeesters van
Bali. Sampeh is een bekende Balinese dan
ser geworden, ondermeer door zijn ver
tolking van de Kebyar, een dans die laag bij
de grond, veelal zittend op de knieën
wordt uitgevoerd.
McPhee realiseerde zich echter al gauw
dat door de invloed van het Westen de
originele muziek van Bali zou kunnen uit
sterven. Daarom begon hij aan een gigan
tisch werk, de Balinese muziek in Wes-
Sampeh danst de Kebyar
8
terse notatie te vangen en de vele stijlen en
melodieen op die wijze vast te leggen.
Ondermeer met behulp van een gamelan
speler die hij zeer bewonderde en van wie
hij veel heeft geleerd: Made Lebah. Van
hem hoorde hij ook de uonderlijke verha
len over de instrumenten zoals die in Bali
leven. En ook die verhalen zijn door hem
gedocumenteerd. Zoals b.v. de volgende
legende die leefde in een desa in de bergen:
De bergbewoners van Bungaya liepen eens
langs de zee. Plotseling klonk uit de golven
prachtige muziek zoals ze die nog nooit
eerder hadden gehoord.
Terwijl ze luisterden kwamen muziekin
strumenten uit het water omhoog. Hoe
wel ze zo zwaar waren als ijzer bleven ze
drijven en spoelden ze zelfs aan op het
strand. Maar de mensen durfden ze niet
aan te raken en gingen terug naar hun desa.
Daar vertelden ze hun priester wat ze
hadden gezien. Die beval hun terug te
keren en de instrumenten op te halen om
in de tempel te plaatsen. De tijd ging echter
voorbij zonder dat ze werden gebruikt
want niemand wist hoe ze bespeeld
moesten worden. Tot op een dag, net toen
de dorpsoudsten in de tempel bijeen wa
ren, er een witte vogel kwam aangevlogen.
Deze ging hoog op een balk zitten en
leerde hen de vijf toonsoorten en de me
lodieën van de gamelan. Zo zijn ze aan hun
instrumenten en aan hun muziek gekomen.
Met al deze verhalen is het geen wonder
dat de gamelan voor de Indonesiër meer is
dan zomaar een verzameling slag
instrumenten.
In 1936 is McPhee even heen en weer
geweest naar Mexico op uitnodiging van
Carlos Chaver. Deze Mexicaanse dirigent
was geïntrigeerd door McPhee's research
van oosterse muziek en gaf McPhee op
dracht een symphonie te componeren.
En nu komt het unieke:
McPhee heeft een complete westerse
symphonie gecomponeerd voor westerse
intrumenten maarmet gamelan klan
ken! Hij noemde het'Tabuh-Tabuhan".
Letterlijk vertaald betekent dat "Allerlei
slaginstrumenten". (In eerste instantie
zouden wij denken aan "tabu" (taboe) en
dat zou ook geen slechte titel zijn geweest)
Het is een grandioos stuk geworden, maar
bij mijn weten slechts drie keer uitgevoerd
omdat het niet gemakkelijk ligt voor Wes
terse oren. Ik heb er ooit maar eens een
stukje van gehoord, maar dat is mij bijge
bleven: de muziek vertolkte zó schitterend
de gamelan. Ook heb ik nog eens een stuk
nog voor twee piano's gehoord van McPhee
en dan hoor je de gamelan! Niet mooier of
beter, maar anders, en wondermooi an
ders, subtieler! En eigen andere muziek
geïnspireerd op de Balinese gamelan (wie
heeft er een plaat, cassette of cd van
