BIJ EEN KLASSEFOTO
Dit is een gewone klassefoto met het gebruikelijke onderschrift. Maar toch
is dit een bijzondere foto, want ik heb hem gekregen van een jeugdvriend
die ik in 1937 voor het laatst had gezien, Harry (Harm) Bos. Dankzij
Moesson zijn wij weer met elkaar in contact gekomen. Hij woont in
Seattle, ik in Highland Park. Het eerste wat Harry zei, was: "Zeg Theo, ik
heb nog een oude klassefoto van de derde school in Bandoeng waar jij ook
op staat.
Hierbij zou ik het kunnen laten, maar ik vind dat over Harry verteld
moet worden, ook omdat zijn verhaal het verhaal van zoveel anderen is.
DERDE EUROPESE LAGERE SCHOOL, BANDOENG 1937
gevangenen aan boord van de Japanse
transportschepen was berucht. Met
meer dan 1000 man werden ze in het
ruim geduwd. Het ruim had twee verdie
pingen zodat meer gevangenen vervoerd
konden worden, 500 man op de bene
denverdieping en 500 man erboven, als
haringen in een ton. Er was één uitgang
naar het dek waar een paar w.c.'s waren.
Toen brak dysenterie uit. Velen van de
reeds verzwakte krijgsgevangenen stier
ven. Hun lijken werden dan overboord
gegooid. Medische hulp was er niet. Zij
die aan dysenterie leden bleven in hun
eigen vuil liggen, totdat ze stierven. De
ruimen hadden geen ventilatie. De lij
densweg duurde meer dan twee weken.
Van Modji werden Harm en de overge
bleven krijgsgevangenen per trein naar
Nagasaki vervoerd en gevangen gezet in
Fukuoka-kamp 14, waar hij als lasser
moest werken bij de Mitsubishi scheeps
werven. De gevangenen sliepen met 20
man in één kamer. De kamer oudste
was Lorenzo Adam,
hij werd een van Harm's beste vrienden.
Andere kamergenoten waren o.a.
Lefrant, Joseph en Van Rooy. Ook dit
kamp was een verschrikking. Verwar
ming was er niet. De dekens waren ge
maakt van geperst papier en warme kle
ren hadden ze ook niet. Ondervoeding
en daardoor bronchitis en longontste
king eisten hun tol.
Vooral voor de Indische jongens wa
ren de winters hard. Jan Wola, ook
een schoolvriend van Bandoeng,
stierf in Harm's armen. Doordat
Harm een grote innerlijke kracht be
zat, was hij in staat om velen geeste
lijke steun te verlenen. Ook had hij
een onwankelbaar vertrouwen in een
Hogere Macht. Zijn humaniteit en
zelfverloochening strekte zich zelfs
uit naar de "vijandwant toen een
Japanse jongen, die niet kon zwem
men, in het water viel, sprong Harm
hem na en wist hem aan land te bren
gen.
Tegen het einde van de oorlog had
den de Amerikaanse B-29's vrij spel
boven Japan. De gevangenen konden
echter geen vreugde tonen, want de
Jap was erg nerveus en had maar wei
nig nodig om zijn bajonet te gebrui
ken. De gevangenen werden nu
hoofdzakelijk gebruikt voor oprui-
mingswerk na de luchtaanvallen.
9 Augustus 1945.
Harm Bos was met een groep "on
clean-up duty" en ging een gebouw in
en uit. Hij herinnerde zich, dat ie
mand zei, dat er waarschijnlijk een
vliegtuig was afgeschoten, want ze za
gen een parachute naar beneden zwe-
December 1941
Er heerste een koortsachtige opwinding
in Indië en iedereen was bevangen door
een gevoel van patriotisme. Harm was
net 17 jaar oud geworden en zoals zo-
velen van zijn leeftijd, gaf hij zich op als
vrijwilliger bij de infanterie. Via het 15e
bat. in Bandoeng werd hij met ongeveer
100 andere vrijwilligers, landstormers en
dienstplichtigen naar de onderneming
"Sedep", bij Pengalengan gezonden voor
infanterie training.
De Nederlands-Indische strijdkrachten
van Land, Lucht en Zeemacht waren in
staat Japan drie maanden tegen te hou
den, wat de geallieerden kostbare tijd gaf
om zich te hergroeperen. Na de capitu
latie van Nederlands-lndië, werd Harm
met de overlevenden van zijn compagnie
krijgsgevangen genomen en via Tjimahi,
Batavia en Soerabaja per boot, de Mae-
basi-Maru, naar Singapore getranspor
teerd en in het Changi-kamp gevangen
gezet.
April 1943.
Harm werd per boot, de Hawaii-Maru,
via Saigon en Formosa naar Modji, op
het eiland Kyoshu getransporteerd. De
onmenselijke behandeling van de krijgs-
Van boven naar beneden, v.l.n.r.
1. Jan de Jong, Albert Benjamins, reintje Rerimassie, Rex Rerimassie, Kees van het
Hoff, Johnny Lupis, Boy Wetsels, Juffrouw Wonder.
2. Harm Bos, Rob Remref, Tonneke Meijer, corrie Aarts,
3. Lena Tenu, Hilly de Groot, Elsje Everts, Maggy Kloesman, Anna Bruinier, Marietje
Manders.
4. Paul Kesler, Wisnoe Hidajat, Hassan Hambali, Louie Middel.
5. Eddie Huizing, Theo Lit, Willy Sen,
32
