GEIEZEN.
Verloren tropische zaken
De opkomst en ondergang van de
Nederlandse handel- en cultuur
maatschappijen in het voormalig
Ned.-lndië.
Het zijn de Nederlandse ondernemin
gen geweest, die in de negentiende eeuw
de basis hebben gelegd waarop de hui
dige Indonesische economie steunt. Dat
aspect van het koloniale verleden hoeft
niet te worden verloochend.
Vooral in de tweede helft van de vorige
eeuw zijn belangrijke initiatieven geno
men op het gebied van het bankwezen,
de mijnbouw, scheepvaart, spoorwegen,
handel en landbouw. Veel nieuwe gewas
sen werden ingevoerd. Van de verbete
ring van deze en de reeds aanwezige ge
wassen profiteerden niet alleen de Euro-
peese landbouwondernemingen maar
ook de inheemse bevolking".
Dit stukje, overgenomen uit het "woord
vooraf' in "Verloren tropische zaken"
van Jaap van der Zwaag, illustreert de
toon van het boek.
Van der Zwaag (Amsterdam 1932) is af
gestudeerd in economie en statistiek en
heeft een topfunctie bij een bank ver
vuld. Zijn interesse in Nederlands-lndië
ligt vooral op het economische vlak!
"Verloren tropische zaken" is het resul
taat van zijn studie over de op- en on
dergang van de Indische cultuur- en han
delsmaatschappijen.
Het boek kan niet als een historisch we
tenschappelijk werk beschouwd worden.
Daarvoor mist het de opzet van een we
tenschappelijk onderzoek. Daarnaast ge
bruikt de schrijver geen noteerapparaat
waardoor controle van de gegevens niet
mogelijk is. Het boek is vooral een chro
nologisch overzicht geworden van de
landbouw- en handelsondernemingen in
Nederlands-lndië vanaf de eerste kolo
nisatieplannen tot de uiteindelijke natio
nalisatie van alle Nederlandse onderne
mingen in Indonesië.
In het eerste hoofdstuk behandelt Van
der Zwaag in hoofdlijnen de economi
sche activiteiten van Nederlanders in
Indië en de Nederlandse economische
politiek van de VOC-tijd tot 1938. De
belangrijke aspecten van het leven en
werken in Indië worden in het tweede
hoofdstuk beschreven.
Het derde hoofdstuk, mijns inziens het
interessantste en belangrijkste deel van
het boek, geeft een overzicht van vrijwel
alle cultures in Indië. Van elke cultuur
40
wordt de geschiedenis, de economische
betekenis en de belangrijkste onderne
mers in die cultuur beschreven. Voor mij
als leek in deze materie is het bijzonder
interessant te lezen hoe bepaalde gewas
sen die oorspronkelijk niet in Indië voor
kwamen daar terecht zijn gekomen en
hoe sommige "avonturiers" ondanks
vele tegenslagen door hebben gezet om
hun overzeese dromen waar te maken.
Het reilen en zeilen op de ondernemin
gen en de bewerking van de gewassen
komt in dit hoofdstuk ook aan de orde.
Het vierde hoofdstuk is een wat verwar
rend samenraapsel van aspecten van de
economische samenleving in Indië die in
de eerdere hoofdstukken niet aan de
orde gekomen zijn. Zo gaat de schrijver
van werken en wonen naar internatio
nale overeenkomsten, naar een opsom
ming van de handels- en cultuurmaat
schappijen zonder daar verder dieper op
in te gaan.
Hoofdstuk vijf behandelt de politiek-eco-
nomische situatie in de jaren '39 tot '41
en loopt goed over in het volgende
hoofdstuk over Nederlands-lndië tijdens
de Japanse bezetting. In deze periode
werd de produktie van de meeste cultu
res verwaarloosd, soms zelfs stopgezet
en moest plaatsmaken voor de Japanse
oorlogseconomie.
In hoofdstuk zeven wordt ingegaan op
de financiële gevolgen voor Nederlands-
lndië en Nederland van de oorlog en
wordt een inventarisatie opgemaakt van
de schade die de oorlog en de politio
nele acties aan de cultures hebben toe
gebracht. Verder behandelt de schrijver
het dilemma waar veel ondernemingen
na de soevereiniteitsoverdracht voor
stonden; stoppen of doorgaan. De aan
vankelijk goede verstandhouding tussen
Nederland en Indonesië deed veel be
drijven besluiten om door te gaan. Het
Nieuw-Guinea conflict zorgde voor een
verslechtering van de verstandhouding
en leidde uiteindelijk in 1957 tot de na
tionalisatie van Nederlandse bedrijven in
Indonesië.
In de epiloog gaat de schrijver in op de
economische gevolgen van de nationali
satie, zowel voor de banken en handels
maatschappijen die de klap over het al
gemeen niet overleefden, als voor de to
tale economie van Nederland en Indone
sië. Van der Zwaag stelt dat de gevolgen
voor Indonesië veel ongunstiger uitpak
ten dan voor Nederland. Bij de opbouw
van Indonesië had de jonge staat veel ge
had kunnen hebben aan de grote kennis
die de Nederlanders bezaten op het ge
bied van de tropische landbouw, de
mijnbouw, de handel en het bankwezen.
Zijn eindconclusie is dat beide landen
door de slechte verstandhouding kansen
gemist hebben.
"Verloren tropische zaken" is over het
algemeen een leuk en interessant boek
om te lezen. Het geeft zowel een over
zicht van de economische geschiedenis
van Nederlands-lndië als een beschrij
ving van alle verschillende cultures die in
de koloniale tijd tot bloei zijn gekomen.
Om een goed beeld te geven van de
Indische economische samenwerking
gaat de schrijver in sommige hoofdstuk
ken in het kort in op het leven in Indie.
Hierin schiet hij helaas enigszins tekort
door onvolledigheid en in sommige ge
vallen kleine onjuistheden.
Van der Zwaag heeft als bronnen voor
zijn studie onder andere de jaarverslagen
van honderden cultuurmaatschappijen en
dossiers van Indische ondernemingen ge
bruikt. Hierdoor wordt de lezer overla
den met gedetailleerde winst- en verlies
cijfers en produktiehoeveelheden van
jaar tot jaar in procenten. Dit is jammer.
Het overvloedig cijfermateriaal draagt
mijns inziens niet bij tot een beter beeld
en komt niet ten goede aan de
leesbaarheid van het boek.
MARIEKE VAN DOORNINCK
"Verloren tropische zaken" door Jaap
van der Zwaag. Uitg. De Feniks Pers.,
Pb., 3 19 blz. foto's, reg.
Prijs ƒ49,75, porto ƒ6,—
Ons reservefonds voor moeilijke dagen!
Moesson wil geen subsidie. Het wil
voortbestaan alleen als U dat wilt. Met
uw steun poekoelen wij teroes!
Hieronder laten wij, onder hartelijke
dankzegging aan alle schenkers, de ver
antwoording volgen van de giften die
zijn binnengekomen voor het reser
vefonds voor Moesson over oktober
1991.
H.J.E.G.F.N. v. Beuzekom 100,-; W. Bover-
hof-Giese 25,-; A. Burg 10,-; A.M.H. de la
Croix-Schiffer 10,-; R.B. v. Duuren 10,-; H.
Gouw 20,-; Mw Hazevoet-Tymm 100,-- T
Heyman 10,-; J. Jacobse 15,~; J.C.L. Jansz
10,--, R, Mariouw 70,—J.E. Noordenbos
30,-; A.H. Overdijkink 25,-; Mw. M Por
tier 15,-; R. Pothoff-Herst 25,-; H de
Quant 10,-; P. Rijke 146, 25; Mw. Vroomen
150,-; Ch. Wessel 15,-; N.H. Wichers-
Bleckman 10,—; J. Willemsen-Sterckx 10,—.
Totaal ontvangen in
oktober 1991 voor PTP
Totaal ontvangen in
oktober 1991 voor
Bruine Bus/Kerstkrandjang
voor K.N.I.L. ontvangen
816,25
3.932,50
30,-
