Fragment 5 (uit: L.G. Dalhuisen en E. Storck, De Tweede Wereldoorlog, toen en nu.
Handboek voor docenten geschiedenis en maatschappijleer, Den Haag 1989.):
"Doelen: De leerlingen zijn in staat aan te geven: hoe de Japanners de Indone
siërs, de Indo-Europeanen en de Europeanen behandelden De leerlingen komen
tot het inzicht dat het Aziatische deel van de Tweede ^Wereldoorlog tot in onze tijd
en ook in ons land zijn invloed doet gelden; dat de bestudering van de Tweede We
reldoorlog in Azië leidt tot een beter begrip van de mensen die deze periode hebben
meegemaakt; dat de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog
voor de mensen in Indonesië sterk verschilde van de gevolgen voor de mensen in Ne
derland." (pag. 120)
Tekst bij dia 17 (foto van mw. Klink uit bijlage Vrij Nederland van 15 mei 1982: "En
kele Europeanen en de meeste Indo-Europeanen werden niet in kampen onderge
bracht of tot dwangarbeid verplicht. De Europeanen verrichtten verplichte werk
zaamheden voor de Japanners en de Indo-Europeanen werden door de Japanners
niet als blanke beschouwd. Deze Indo-Europeanen hebben het tijdens de Tweede
Wereldoorlog echter erg moeilijk gehad. Een voorbeeld daarvan is mevrouw Klink.
Ze vertelt over haar oorlogsjaren in Semarang. De Indo-Europeanen werden ontsla
gen. Ze werden door de Japanners en Indonesiërs geïntimideerd en in de gaten ge
houden. Ze moesten alles verkopen om in leven te blijven. Velen van de Indo-Europe
anen werden door de Japanse Kempei-tai (Japanse politie, te vergelijken in hun op
treden met de Duitse Gestapo) opgepakt en in gevangenissen gestopt. Daar werden
velen van hen gemarteld en om het leven gebracht." (pag. 123).
ter minder zorgvuldig en getuigt van
onbegrip: "Oeroeg wordt door zijn
vriend in het duister weggehouden
en dat is niet zo maar. Door dat
weglaten voel je goed hoe groot de
scheiding is tussen de Hollandse en
Indische wereld. Naarmate
Oeroeg ouder werd probeerde hij
steeds meer op zijn Hollandse
vriend te lijken. Indische mensen
vermeed hij."
In het programma over "Bezonken
Rood" van Jeroen Brouwer wordt
een andere bekende historische on
waarheid verkondigd: "Vrijwel on
middellijk na de overgave worden
concentratiekampen opgericht
waarin alle Nederlanders worden
opgesloten; het eerst de mannen,
maar later ook de vrouwen en kin
deren."
Indische Nederlanders kort en leesbaar
weer te geven. De volgende opdracht is
me dan ook uit het hart gegrepen: "Be
grijp je wat het verschil is tussen
"Indisch" en "Indonesisch"? Leg het uit
voor iemand die er niks van weet.".
Maar kunnen leerlingen deze vraag wel
beantwoorden? Als dat een van de doe
len van het projekt was, dan had de film
hierin juist de eerste duidelijkheid
moeten verschaffen, en het boekje
had begrippen consequent moeten
gebruiken en toelichten. Geen van
beide gebeurt en dat is precies waar
het projekt rammelt. Film en boekje
hebben het verschil tussen Indisch en
Indonesisch alleen maar onduidelijker
gemaakt.
Nederlandse onderwijstelevisie
In mijn derde artikel besprak ik de
televisieserie "Nederland en Neder-
lands-lndië 1918-1949" van de Neder
landse Onderwijstelevisie uit 1988. Als
dienst aan scholen maakt de NOT elk
jaar programma's over een examen-
onderwerp. De belangrijkste verkla
ring voor de afwezigheid van Indo-
Europeanen in de genoemde serie is
hun marginale plaats in de stof-
omschrijving van het examen-
onderwerp. Hiermee hangt ongetwij
feld de beperkte kennis over Indo-Eu
ropeanen bij de programmamakers sa
men. Zij lieten immers een commenta
tor spreken over "de inheemse bevol
king" terwijl een foto met Indo-Euro
peanen werd getoond! I
Ook de makers van het NOT-pro-
gramma "Schrijvers over Indië"
(1990) zijn onbekend met het ver
schil tussen Indisch en Indonesisch. In
het programma over het boek
"Oeroeg" van Hella Haasse gebruikt
12
de geïnterviewde schrijfster de correcte
terminologie met betrekking tot de rela
tie tussen de Hollandse en Indonesische
hoofdpersonen: "Oeroeg komt op een
gegeven ogenblik tot het besef dat hij
een Indonesiër moet zijn, een Javaan.
en niet moet proberen een Europeaan
te zijn." De tekst van het voor dit pro
gramma geschreven commentaar is ech-
Ontwikkelingseducatie
In 1989 verscheen voor de bovenbouw
HAVO en VWO het lesboek "Neder-
lands-lndië in ontwikkeling 1918-1942"
van R. Abma. In het kader van het Lan
delijk Netwerk Ontwikkelingseducatie
heeft de auteur een interessante poging
ondernomen om een historische achter-
Fragment 6 (uit: zie 5):
"Doelen: De leerlingen zijn in staat aan te geven: hoe de eerste maanden na de
Japanse capitulatie in Nederlands-lndië verliepen; wat de verwachtingen van de Euro
peanen, Indo-Europeanen en Molukkers waren; hoe deze verwachtingen zijn uitgeko
men; wat de verwachtingen waren van de Europeanen, Indo-Europeanen en
Molukkers die naar Nederland kwamen; hoe deze verwachtingen zijn uitgekomen.
De leerlingen komen tot het inzicht: dat de bevrijding van Nederlands-lndië heel an
ders verliep dan de bevrijding van Nederland; dat belangrijke perioden als de Tweede
Wereldoorlog van grote invloed zijn op het denken en doen van mensen; dat waar
den met elkaar in conflict kunnen komen en dat mensen dan moeten kiezen; dat
reacties van mensen deels door hun waardensysteem worden bepaald, deels door
omstandigheden van buitenaf
De leerlingen tonen bereidheid rekening te houden met de gevoelens van slachtoffers
en anderen die in hun leven diep ingrijpende gevolgen van de Tweede Wereldoorlog
hebben ondervonden; zijn bereid te luisteren naar de meningen van oudere genera
ties en andere leerlingen en verschillen in opvattingen over waarden te accepteren;
zijn bereid na te denken over wat de oudere generaties en zij zelf belangrijk voor ie
dereen vinden; staan positief tegenover vormen van actie als mensenrechten worden
geschonden.
Verantwoording van de les: Na de bevrijding van Nederlands-lndië bleek de ellende
voor veel mensen nog lang niet voorbij. Indonesische extremisten (nationalisten)
maakten het de Europeanen, Indo-Europeanen en Molukkers in Nederlandse dienst
erg moeilijk. De mensen konden niet naar huis. Zij moesten van de Geallieerden in
de kampen blijven. Voor veel ex-geïnterneerden brak er na 17 augustus een moeilijke
tijd aan. Teksten van mensen uit die tijd geven een beeld van de situatie in Neder
lands-lndië. Dit beeld van de bevrijding past niet in het beeld van de (meeste) leerlin
gen. Voor de mensen in de kampen was deze manier van bevrijden de eerste
grote teleurstelling. Zij wilden daarom niet meer in Nederlands-lndië blijven. Ze gin
gen naar Nederland. Daar wachtte hun vaak een tweede teleurstelling. Door de
komst van de Europeanen, Indo-Europeanen en Molukkers (KNIL) naar Nederland te
bestuderen krijgen de leerlingen de gelegenheid te ontdekken dat het heel moeilijk is
om verschillende culturen in één samenleving te hebben. De leerlingen moeten dan
ervaren dat je eraan moet "werken" om toch met elkaar te kunnen samenleven. De
mensen die uit Nederlands-lndië kwamen werden slecht opgevangen. Ze hadden ook
geen idee van de manier van leven in Nederland. Belangrijk is dat de leerlingen
andere culturen niet afwijzen vanwege het anders zijn." (pag. 128, 129)
