Algemeen door Marieke van Doorninck
1.1 Vindplaatsen
De krantencollectie van het Indisch
Wetenschappelijk Instituut bezit
exemplaren van De Vrije Persvan
juli 1950 tot en met april 1953.
Helaas otitbreken daaraan de
exemplaren uit de maanden augus
tus en september 1951. Voor zover
bekend is het Indisch Wetenschap
pelijk Instituut de enige plaats in
Nederland ivaar men De Vrije
Perskan raadplegen.
ftc Urne Ucr$
1.2 De geschiedenis van de krant
De Vrije Pers' werd in 1948 opgericht
door het Wormser- concern. Dit con
cern had al twee Nederlandstalige kran
ten in Indonesië onder haar hoede: De
in 1851 opgerichte Semarangse krant
'De Locomotief en de 'Preangerbode'.
In die tijd verscheen er voor Soerabaia
en omstreken maar één Nederlands
talige krant, de 'Nieuwe Courant', en
Wormser zag een gat in de markt voor
een nieuwe Nederlandse krant aange
zien het Nederlands nog steeds de voer
taal was. Op 20 september 1948 rolde
de eerste 'Vrije Pers' van de persen.
Al was 'De Vrije Pers' een Nederlandse
krant, zij stond in de jaren van de
onafhankelijksstrijd achter de Republik
Indonesia. Dit betekende niet dat de
krant alle acties van de revolutionairen
goedkeurde. De krant was in die tijd
zeer principieel en dat leverde nog wel
eens problemen op met de autoriteiten.
Oud-medewerkster Mevrouw Ducelle
(Lily van Zele) weet dit aan het feit dat
de meeste redacteuren van de krant Ne
derlanders waren die pas na de oorlog
naar Indië/lndonesië waren gekomen en
daardoor te weinig wisten van de situa
tie in de archipel en hoe daar mee om te
gaan. Door de principiële houding ten
opzichte van de persvrijheid publiceerde
de krant alles wat belangrijk nieuws was.
Hierdoor gooide zij ongewild soms al
leen maar extra olie op het vuur van de
toch al oververhitte gemoederen. Van
die principiële houding was na de soeve
reiniteitsoverdracht niet veel meer te
merken en kan het karakter van de
krant het beste als 'zakelijk' worden om
schreven.
1.3 De redactie en medewerkers
van de krant
De eerste hoofdredacteur van 'De Vrije
Pers' was de heer Colijn. Hij was voor
de oorlog al aktief in de Indische kran
tenwereld. Tot 1941 was hij werkzaam
geweest bij de 'Indische Courant' en de
'Locomotief. In 1941 werd hij
hoofredacteur van de 'Preangerbode',
deze funktie vervulde hij tot het begin
van de oorlog. In 1946 ging hij werken
voor de Regerings Voorlichtings Dienst
tot hij in 1947 door Wormser gevraagd
werd de in de oorlog ter ziele gegane
'Locomotief weer op poten te zetten.
Na deze taak volbracht te hebben werd
hij in 1948 aangesteld als hoofredacteur
van de nieuwe krant van het Worm-
serconcern, 'De Vrije Pers'.
In 1950 vertrok de heer Colijn voor ver
lof naar Nederland. Het hoofdredacteur
schap werd tijdelijk waargenomen door
de heer Teunis, hoofdredacteur van
zusterkrant de 'Locomotief en de dage
lijkse leiding van de krant kwam in han
den van de chef-redactie, de heer E.
Evenhuis. Colijn stuurde in deze tijd af
en toe stukjes uit Nederland op. De
financiële situatie van de krant was in die
dagen niet al te best en de directie had
besloten tot personeelsinkrimping. Voor
de heer Evenhuis betekende dit dat zijn
contract dat in het voorjaar 195 I afliep
niet verlengd zou worden. Hij zou terug
keren naar Nederland en Colijn zou zijn
plaats als hoofdredacteur weer innemen.
Toen echter de directie van het Worm-
serconcern de foto's van de afscheids
receptie van Evenhuis waarbij veel Indo
nesische hoogwaardigheidsbekleders uit
Soerabaia aanwezig waren onder ogen
kreeg, besloot zij niet Evenhuis maar
Colijn te ontslaan. Zo kon Evenhuis na
nog geen maand in Nederland te zijn ge
weest weer terugkeren naar Soerabaia
om daar het hoofdredacteurschap van
'De Vrije Pers' op zich te nemen.
De heer Evenhuis was in Nederland
werkzaam geweest bij het 'Groninger
Dagblad', een krant die vlak na de oorlog
ter ziele ging. Hij ging werken voor de
Regerings Voorlichtings Dienst en werd
uitgezonden naar Indonesië. In 1948 be
hoorde hij tot de groep journalisten die
door Wormser was aangenomen om de
nieuwe Soerabaiasche krant 'De Vrije
Pers' op te zetten. Ondanks zijn posi
tieve houding ten opzichte van de Indo
nesische regering kwam Evenhuis tijdens
zijn hoofdredacteurschap meerdere ma
len in conflict met de autoriteiten. Eind
1953 werd hij het land uitgezet. Januari
1954 vertrok Evenhuis wederom, dit
keer voorgoed, naar Nederland, waar hij
tot zijn pensionering hoofdredacteur van
de 'Leeuwarder Courant' was.
De volgende hoofdredacteur van 'De
Vrije Pers' was de heer F.Sprengers.
Hoewel de krant in het Nederlands bleef
verschijnen is onder zijn leiding 'De Vrije
Pers' in Indonesische handen overge
gaan. De heer Sprengers had uit overtui
ging het Indonesisch staatsburgerschap
aangenomen. Toch werd in 1957 ook
hem de grond te heet onder zijn voeten
en als spijtoptant vertrok hij naar Ne
derland. In datzelfde jaar kwam er een
verbod op Nederlandstalige kranten en
'De Vrije Pers' hield op te bestaan.
De redactie van 'De Vrije Pers' bestond
hoofdzakelijk uit na de oorlog in Indone
sië aangekomen Nederlanders, maar er
werkten ook twee Indonesische en een
Chinese redacteur. Enkele namen zijn:
De heer Schreiber, de heer Poortman
(voorheen werkzaam bij de legervoor-
lichtingsdienst) en de heer van Grinsven
(sportredactie).
1.4 Nieuwsbronnen
De belangrijkste bron voor het
Indonesische -maar ook voor een deel
het buitenlandse - nieuws was het pers
bureau 'Aneta'.
Aneta (Algemeen Nieuws en Telegraaf
Agentschap) was op I april 1917 opge
richt door D.W. Berretty. Al voor de
oorlog was Aneta het belangrijkste
persbureau van Nederlands-lndië, een
positie die zij ook na de soevereiniteits
overdracht behouden heeft. Tijdens de
onafhankelijkheidsstrijd werd het Indo
nesische persbureau 'Antara' opgericht,
maar dit bureau heeft voor de buiten
landse pers in Indonesië nooit de plaats
18
