DE LAATSTE GULDEN
Waar is Moesson te koop?
Een zachtjes voor zich uit huilende jongen werd door een voorbijganger gevraagd naar de reden van zijn ver
driet. 'Ik had twee piek voor de bios gespaard, 'zei de knaap, 'toen kwam er een knul en die pakte er één van mij
af,en hij wees op een jongen, die op enige afstand te zien was. 'Heb je dan niet om hulp geschreeuwdvroeg de
man. 'Welles, 'zei de jongen en snikte wat harder. 'Heeft niemand je dan gehoord?' vroeg de man verder, terwijl
hij hem liefderijk over zijn bol streelde. 'Nee,snikte de jongen. 'Kun je dan niet harder schreeuwen?' vroeg de
man. 'Nee,zei de jongen en keek hem aan met hernieuwde hoop. Want de man glimlachte. 'Geef die dan ook
maar op, zei hij, pakte de laatste gulden van hem af en vervolgde onbekommerd zijn weg.
6
Hoe het kwam weet ik niet, maar toen ik deze regels van
Bertolt Brecht weer eens las, moest ik denken aan Rudy Kous
broek en zijn boek 'het Oostindisch kampsyndroom'. Kous
broek is dan de man die er met de laatste gulden vandoor ging.
En die gulden was voor velen uit Indië het laatste bezit ge
weest: de herinnering. Hun herinnering aan een leven, hun
herinnering aan een oorlog. En in handen van Kousbroek werd
die herinnering ontdaan van alle vreugde en van alle leed. Om
dat Kousbroek vindt dat mensen uit Indië, behalve hijzelf en
enkele door hem uitverkorenen, twintig stuivers mogen heb
ben maar niet een hele gulden.
Kousbroek zegt de werkelijkheid van toen te zoeken, de feiten
ofwel de waarheid en dat niet zozeer voor zichzelf maar voor
alle Indische mensen omdat zij, volgens Kousbroek, de waar
heid niet kennen, niet willen kennen, de waarheid verdraaien
of er een fantaseren. En dat alles is de oorzaak van misplaatste
nostalgie en van het buiten proporties opblazen van oorlogs
ervaringen. Kousbroek baant zich een weg naar de waarheid
door alles en iedereen neer te sabelen die geen blijk geeft van
kennis van het kommervolle lot van de Indonesiërs en van
kennis van de zieleroerselen van Japanners. Het wapen van
Kousbroek is een grote eruditie en zijn vermogen om met fei
tenkennis, argumenten en gewetensvragen iemands verhaal te
laten wankelen. Echter, en dat maakt Rudy Kousbroek onsym
pathiek en ongeloofwaardig, hij sabelt alles en iedereen neer in
een permanente toestand van een overdosis aan waarheids
serum. Masochisme dat moet leiden tot de waarheid over het
Indische verleden. Kousbroek weet met zichzelf geen raad,
met het Indische verleden geen raad en dat deelt hij met
honderduizenden anderen. Maar in tegenstelling tot die ande
ren heeft Kousbroek afstand gedaan van het recht op persoon
lijke herinneringen. Meer nog: hij ontneemt ook anderen dat
recht. En daarvoor in de plaats stelt hij onpersoonlijke herin
neringen aan de hand waarvan een Indisch (oorlogsverleden
wordt geschetst waarin hij zich wel voelt.
Rudy Kousbroek:
"Het duurde in de daaropvolgende periode niet lang voor ik
erachter kwam dat mijn sympathieën in feite aan de repu
blikeinse kant lagen en het was mijn voornemen om bij het be
reiken van de meerderjarigheid de Indonesische nationaliteit te
kiezen:
"Het lezen van geschiedenisboeken wordt mij vaak bemoeilijkt
door een eigenaardige bijkomstigheid: nadat ik een poosje ge
lezen heb begint mijn fantasie te concurreren met de tekst.
Niet de gebeurtenissen die in het boek worden beschreven
houden mij meer bezig, maar de varianten daarop die onstaan
in mijn verbeelding."
Deze 'bekentenissen' op bladzijde 19 e.v. in 'het Oostindisch
kampsyndroom' staan er om opgeraapt te worden als sleutels
voor het verklaren van het fenomeen Rudy Kousbroek. Maar
dat zou te gemakkelijk zijn en bovendien zouden we dezelfde
weg bewandelen als Kousbroek (en dr. L. de Jong) die op basis
van een of twee citaten de hele Indische (oorlogs)geschiedenis
meent te kunnen verklaren. Dat de fantasie gaat concurreren
met de tekst is overigens niet zo eigenaardig, dat is juist een
van de aardigheden van het lezen. Om met die fantasie vervol
gens iemands laatste gulden af te pakken is gemeen. 'De waar
heid ligt niet in de werkelijkheid, maar in het verhaal' schreef
Rob Nieuwenhuys in zijn vooraf bij zijn boek 'Een beetje oor
log'. En dat is waar, want de waarheid is het verhaal van de
werkelijkheid van feilbare mensen. Maar mensen kunnen niet
leven op basis van hun feilen. Daarom is er zoiets als herinne
ring en hoop. Wanneer die gekoesterd worden, dan moet dat
niet worden beschouwd als een syndroom. En ook niet als iets
dat afgepakt mag worden. En ook niet als iets dat gewisseld
kan worden. Ik weet wel: de wetenschap kent geen tranen.
Mensen echter wel. En mensen uit Indië zijn ook mensen, echt
waar.
RALPH BOEKHOLT
Moesson is (nog) niet in kiosken en boekwinkels te koop, maar
mocht u om een nummer verlegen zitten en u woont toevallig in
de ondergenoemde plaatsen, dan kunt u terecht bij:
1Toko DJAJA
Ferd.Bolstraat 121
1072 LG Amsterdam
020 - 673 14 35
2. Toko MAKASSAR
Sam.v.Houtenstraat 35
1067 JA Amsterdam
020- 613 06 34
3. Toko SARINAH
W/ttenbachstraat 35
(093 HS Amsterdam
020 - 665 39 52
4. Toko TROPICA
Vondelgalerij 46
1814 AB Alkmaar
072 - 11 I 204
5. Toko COMMANDEUR
Ged.Oude Gracht 19
2011 GK Haarlem
023 - 311 330
6. Toko SUDIH MAMPIR
Herensingel 314
1382 VW Weesp
02940 - 808 88
7. Toko "SOERABAJA"
Molenwieken 42
5461 KGVeghel
tel. 04130 - 43418
8. Toko BANDUNG
Europassage 37-39
1966 WH Heemskerk
02510 - 383 67
9. Toko TROPICAL
FOOD CENTRE
Oude Haven 71
4001 LZTiel
03440 - I 1676
10. Toko JAKARTA
Oranjelaan 37
2712 GB Zoetermeer
079- 168 258
11. Toko SARINA JA YA
Camphuljzenstraat 49
3314 ZB Dordrecht
12. Toko Y-VON
Admiraalsplein 421
3317 BK Dordrecht
078 - 183 512
13. Toko "FRIENDSHIP"
Vriesestraat 148
3311 NS Dordrecht
078 - 139 882
14. Toko DAPOERJAWA
Esserstraat I
4813 EK Breda
076 - 148 402
indien Moesson daar niet meer in
voorraad is, dan een belletje naar
Den Haag 070 - 354 55 01.
15. Boekhandel DE GEUS
Haagdijk 71
481 I TP Breda
076 -223 019
16. GEDO
Koningsdijk 10
4905 AP
Oosterhout NBR
01620- 350 02
17. Toko G.E.D.O.
Pijlijserstraat 43
5041 KC Tilburg
013 - 354733
18. Toko IBOE
Vondelstraat 20
5216 HJ Den Bosch
073 - 140 569
19. Toko INDONESIA
Kooikersweg 41
5223 KE Den Bosch
073 - 212 292
20. Toko GEMBIRA
Czarinastraat I BB
1506 RA Zaandam
21. GUNTUR HOLLAND
Ceintuurbaan 67
1072 EV Amsterdam
tel. 020 - 6628813
22. De "BOEKELIER
t.a.v. Hr. H. v. Gulik
Breestraat 107
2311 CL Leiden