Brisbane calling
De herkomst van het woord 'foelie'
Scarborough
Een rasechte Rotterdamse
In de supermarkt kun je het zo van de
plank pakken en in je boodschappen-
wagentje gooien, foelie, in poedervorm,
of in stukjes die nog herkenbaar zijn als
fragmenten van het dunne, rode,
bladerachtig gevlamde netje dat rondom
de muskaatnoot zit binnen de dikke
geelgroene schil van de pala-vrucht. Als
de rijpe vrucht aan de boom openbarst
kun je het verrassend mooi zien zitten,
zo sierlijk en zo onverwacht bloedrood,
één van de duizenden dingen die je nooit
vergeet als je in Indië bent opgegroeid.
De handel in specerijen, waaronder
nootmuskaat en foelie, is oeroud, ver
moedelijk nog veel ouder dan de tijd van
Plautus, een latijns auteur uit de 2e eeuw
voor Christus, die 'maccis' (Frans
'macis', Engels 'mace' - foelie) in een van
zijn toneelstukken vermeldt. Rondom
het begin van onze jaartelling, en mis
schien nog wel eerder ook, voeren
handelsschepen van de kust van Malabar
(India) rechtstreeks over de oceaan naar
Arabië en de Rode Zee. Langs die weg
kunnen specerijen uit het Oosten
(Molukken) Rome hebben bereikt. Toen
de Portugezen en de Hollanders in de
16e en 17e eeuw in die commercie gin
gen participeren, vielen ze in een wijde
wereld met oude tradities en oud
spraakgebruik. Ze namen er een en an
der van over. Het woord "foelie" zal uit
die oude Aziatische traditie stammen, al
leiden de geleerden het anders af.
Foelie heet in Indonesië "kembang pala",
een benaming die ons doet denken aan
de oude Javaanse handel op de
Molukken, lang voor de tijd van de
VOC. "Kembang" is Javaans voor
"bloem", Maleis "bunga". Daarmee is
niet bedoeld de bloem die aan de
muskaatboom bloeit en zich daarmee
voortplant, maar de sierlijke, "bloem
achtige" rode zaadrok die de noot om
sluit. Aan dit "kembang pala" beant
woordt letterlijk het Chinese "tou kou
hua", waarin "hua" eveneens "bloem"
betekent. We zullen ons niet het hoofd
breken over de vraag, welke naam er
eerder was, de Chinese of de Javaanse,
maar nota nemen van de klaarblijkelijk
wijde verspreiding van de "bloemrijke"
beeldspraak: foelie werd met een bloem
vergeleken en algemeen zo genoemd. Zo
was het ook in het Plat-Portugees van
Batavia en Tugu (Schuchardt 1890),
waarin "fula" het gewone woord was
voor "bloem", "Foela die noot" - de
bloem van de noot - was het equivalent
van "kembang pala" in de taal, die tot
rond 1800 op Batavia werd gesproken.
De portugeestalige Aziaten, ook wel
Goanezen genoemd, waren nogal slordig
op hun taal en spraken de "a" aan het
eind van een woord maar half en kleur
loos uit, zodat ze evengoed met een an
dere letter kon worden geschreven. In
plaats van "fula" werd ook "fuly" ge
speld. Die laatste vorm leeft in "foelie"
voort. De geleerden scheren het over
één kam met het andere "foelie" (Frans
"feuille, Latijn "folium" - blad), waarmee
bladdun materiaal wordt bedoeld. Maar -
al is foelie bladdun - ten onrechte.
F. VAN DE BOSCH
Muskaatnoot, van buiten en door
gesneden (om het zaad de foelie).
(III. uit plantkunde voor de Indische
Middelbare scholen, 1936).
We zijn er met ons zevenen, Jos en Bob
Franken, Rika en Frans Kasiva, Hillie en
Eddy Beynon, en ik. In een houten huisje
dat aan twee kanten open is. Dit huisje
staat in een prachtig park in Scarbo
rough aan zee. We zien uit op een Indi
sche Waroeboom en een Australische
Eucalyptus tree. Op lage houten banken,
een eindje verder, ouders met kinderen,
geschaard om een tafel met de Austra
lische 'tea'. Grote theepot in het midden
en daar omheen de onmisbare cakes.
Het groen van bomen en planten is
prachtig. Heerlijk lenteweer. Het is weer
zo'n wondermooi plekje. We hebben
het zo goed samen. Allemaal uit het
zelfde zonnige land en dezelfde back
ground. Er hoeft maar één woord te val
len en we hebben onbedaarlijk plezier.
Er is zo'n gelijke gedachtengang. Hoe
komt het toch, als wij mensen uit Indië
bij elkaar zijn. We zijn dan één in denken
en voelen. Zo goed en harmonisch. Ik zit
er van te genieten. Ook van het verruk
kelijke eten, dat nooit ontbreekt. Bob en
Eddy gaan er op uit en komen terug met
gebakken mullet, makreel en rokiting.
Jos heeft voor een grote salad gezorgd
en er is zowaar nog een toetje ook. Ook
hete, zoete koffie. Hillie heeft het druk
met rond delen terwijl Bob, Rika en
Frans tevreden toe kijken. Het kan niet
op. Er is op deze dag, buiten de verjaar
dag van Bob, niets bijzonders maar voor
mij is het een dag met een sterretje. Dit
samenzijn met mensen, die net zo voe
len en denken als ik. Vrolijk en gezellig
bij elkaar. Zo kan het dus ook!
TILLY BREEMAN
Ik ben dol op Indonesisch eten en heb ook veel Indische
vrienden, ben dol op péédis eten en maak het thuis ook
vaak want mijn vriend vindt het ook heerlijk.
Laatst had hij een Haagse vriend uitgenodigd en ik had rijst met kip en een
péédise saus gemaakt met ketjap en zo. Die Hagenaar nam een hap, kreeg een
rood hoofd en zei toen: "Zo, da's een strak saussie zeg!!!"