Leven in Batavia
aan het begin van deze eeuw
Gegevens ontleend aan een huishoudboekje
Een pakketje dat mij onlangs werd
toegezonden, bevatte een cahier
met harde kaft. Op de omslag
ervan staat het woord "Kasboek"
en de volgende aanduiding is
"Naamlooze Vennootschap Boek
handel Visser Co Weltevreden
Zo op het eerste gezicht geen span
nende lectuur, maar al bladerend
bleek ik een overzicht in handen
te hebben van de maandelijkse in
komsten en uitgaven van een
gezin uit Batavia aan het begin
van deze eeuw. Om heel precies te
zijn: de periode september 1903
tot en met juli 1908. Onmiddellijk
de gulle afzendster opgebeld, met
de vraag hoe ze daar nou aan
gekomen was. Jammer genoeg
kreeg ik niet veel meer te horen
dan.... ergens op de kop getikt.
Dit verhaal is een reconstructie op
grond van tekst en cijfers uit een kas
boek. Wat kun je over de familie te
weten komen? De ouders van meneer
Vermeulen woonden niet in Indië, want
als er in februari 1904 een cadeau van
'Pa en Moeke' arriveert, moet er een
flink bedrag aan invoerrechten betaald
worden. Ik weet niets van de identiteit
van het echtpaar en zelfs hun leeftijd is
onbekend, al kan worden aangenomen
dat meneer omstreeks 1875 geboren is.
Ook wordt niet duidelijk waar zij in
Batavia woonden.
Voor het gemak zullen we het over de
heer en mevrouw Vermeulen hebben,
dat klinkt algemeen genoeg. Het gaat
immers niet om speciaal deze mensen,
maar om een min of meer representa
tief geval. Toch moet het mogelijk zijn
om te achterhalen om welke familie het
gaat. Met behulp van de huwelijksadver
tentie en de latere annonces met de
mededeling van de geboorte van de
twee bij naam genoemde kinderen,
moet de familienaam en het woonadres
te achterhalen zijn. Verdere naspeurin
gen zullen ongetwijfeld nog meer gege
vens boven water brengen.
Aan de hand van de gegevens uit het
kasboek kan een lopend verhaal verteld
worden over een gezin in Indië dat voor
mijn gevoel een redelijk welvarend
bestaan leidde. Men kon zich, zonder
echt in luxe te leven, een aantal prettige
dingen permitteren. Het huishoudboek
je, dat kennelijk door meneer werd bij
gehouden - uitgaven ten behoeve van
mevrouw werden omschreven als
bestemd voor 'wijfje' - laat echter ook
zien dat men soms moeite had de eind
jes aan elkaar te knopen. Leefde men op
te grote voet of was het leven zo duur?
In ieder geval werd regelmatig een
beroep gedaan op familie en kennissen
om bij te springen met een lening; de
bedragen werden overigens altijd stipt
terugbetaald. Het zal de Vermeulens
echter niet steeds gemakkelijk zijn geval
len om alle betalingen steeds op tijd te
voldoen. Wat te denken van het voor
schot van f 50,= op het maandsalaris dat
opeens in de boeken verschijnt? Het
voorschot zal wel met lood in de schoe
nen zijn aangevraagd.
Het kasboek opent met een overzicht
van het gespaarde geld: deftig "Kapitaal
in effecten" genoemd. Het was een
bedrag van zo'n f 5.600,= onderverdeeld
in pandbrieven van de N.V.
Nederlandsch-lndische Effecten Bank en
van de Nederlandsch-lndische
Hypotheekbank, er is verder een depo
sito-biljet van de Algemeene Spaar- en
Depositobank en ook twee spaarbank
boekjes, een van de hiervoor genoemde
bank en een van de Bataviaasche
Spaarbank. Keurig verdeeld dus om het
risico te spreiden. Hoeveel zou die f
5.600,= waard zijn geweest. In ieder
geval geen indrukwekkend kapitaal: in
termen van het tractement bedroeg het
ongeveer 17 keer het maandsalaris, dat
in september f 330,67 beliep. Ook is
bekend hoe het verder met dat kapitaal
tje is verlopen. Bedroeg het in januari
1905 nog maar f 3.000,=, een jaar later
was het verder teruggelopen tot
f 2.600,=. Dat interen is slechts verklaar
baar doordat de uitgaven voortdurend
hoger zijn geweest dan de inkomsten.
De rente over het spaargeld leverde
verder een welkome aanvulling op het
maandsalaris op, maar verminderde
natuurlijk in de loop der tijd. Het salaris
nam overigens behoorlijk toe: begonnen
met f 330,67 in september 1903, werd
het per juli 1904 f 354,67. Een jaar later
steeg het tot f 391,30, in april 1906 tot f
399,90 en in augustus 1906 kwam er
een salarisverhoging tot f 427,80. Om
tenslotte per april 1908 met f474,30 te
eindigen. Een en ander heeft tot gevolg
gehad dat het salaris in vijf jaar tijd met
meer dan de helft was toegenomen.
De uitgaven van september tot en met
december 1903 maken duidelijk dat het
om een jong echtpaar gaat, bezig met
het inrichten van een huishouding en op
het punt in het huwelijk te treden. Alle
uitgaven daarvoor staan keurig vermeld.
Er is een post voor een afschrift van de
huwelijksakte, voor 100 ondertrouw-
kaarten en ten behoeve van een adver
tentie in het Bataviaasch Nieuwsblad en
twee andere dagbladen. De aankopen
voor de keuken werden bij de firma
Janny en de Maatschappij Eigen Hulp
gedaan. De laatste leverancier gaf bij
contante betaling, een korting van 5%.
Grote uitgaven waren verder:
f 23,= voor een rotan ameublement
(een tafel en vier stoelen), f 35,= voor
een zilverkast en f 23,60 voor een tafel,
een boekenrek en 'I standaard voor ijs-
kan' en tenslotte een bedrag van f 27,60
voor een karpet dat bij Onderlinge Hulp
was gekocht. Een opvallende uitgaven
post was die voor 24 kippen. Zouden
die tijdens het huwelijksfeest opgesou
peerd zijn? September was al met al een
dure maand waarvoor het spaarbank
boekje aangesproken moest worden. En
ene Gerard was zo aardig om met veer
tig gulden bij te springen zodat met de
ruim f 500,= aan contanten in huis, alle
rekeningen betaald konden worden.
Later werd er nog regelmatig iets voor
de huishouding aangeschaft. Af en toe
zijn er nog vrij hoge rekeningen van een
vendu-kantoor, een instelling waar aller
lei artikelen, voor een redelijk bedrag
aangeschaft konden worden.
Aan huishuur is voor de drie maanden
juni-augustus een bedrag van f 159,=
opgevoerd. Daarbij vraag je je af of het
stel tevoren al zonder het boterbriefje
samenwoonde. Vanaf oktober zal de
huishuur f 90,= per maand bedragen, dat
is bijna het dubbele. Woonde meneer
eerst apart en betrokken de echtelieden
na de huwelijkssluiting een grotere
woning? Na enige tijd werd de maand-
33
