GEIEZEN.
Illusie en ontgoocheling
De zwijgende vader
Nederlands-lndië 1942, Illusie en
ontgoocheling
redactie: Petra Groen, Elly Touwen-
Bouwsma
'Nederlands-lndië, Illusie en ontgooche
ling', is een bundeling van een aantal
lezingen, die inzicht trachten te verschaf
fen in de tot nu toe onderbelicht geble
ven mentale factoren die een rol speel
den bij het verloop van de strijd om
Nederlands-lndië en bij de verwerking
van de gevolgen van de oorlog.
Bij het analyseren van het begrip moreel
kan men onderscheiden: geloof in het
doel, de verwachting van de eigen defen
sieve kracht en kennis van de vijand. Het
moreel van zowel de krijgsmacht als de
bevolking (Nederlanders en Indonesiërs)
was bij de oorlogsvoering van grote
invloed. In diverse hoofdstukken wor
den de houding en de verwachtingen
van de bovengenoemde categorieën
door verschillende deskundigen (E.
Locher-Scholten, G.J. Knaap, E.
Touwen-Bouwsma, L.L.M. Eekhout, J.J.
Nortier, O.G. Ward, P.M.H. Groen, G.
Teitler) in de jaren direct voorafgaande
en tijdens de oorlog geanalyseerd. Vele
factoren hebben hierbij een rol
gespeeld. Zo groeide het strijdbare
moreel van de Europese bevolkings
groep in de jaren 1940-1941 naarmate
de - late - defensieinspanning op gang
kwam. Bij de opinievorming meende de
Indische regering vooral matigend op te
moeten treden: eerder voorlichting dan
propaganda. Toen de strijd tegen Japan
na Pearl Harbor eenmaal was uitgebro
ken, bleken de verwachtingen te hoog
gespannen. Naarmate de Japanse
opmars vorderde, nam het vertrouwen -
dat door de pers tot het laatste moment
werd opgehouden - in de gunstige
afloop van de strijd af. Na de val van
Java volgde zelfs een totale ontredde
ring.
De houding en verwachtingen van de
Indonesische nationalisten worden in
een afzonderlijk hoofdstuk behandeld.
Betuigden zij na de bezetting van
Nederland in mei 1940 steun aan en
sympathie met de Nederlandse regering
in de strijd tegen de As-mogendheden,
in deze houding kwam verandering naar
mate de regering in Londen zich minder
geneigd toonde aan de wensen m.b.t.
grotere zelfstandigheid van Indië tege
moet te komen. Niettemin werd op 12
december 1941 nog een loyaliteitsmani
fest aan de regering aangeboden. Toen
de Japanse bezetting van Indië eenmaal
een feit was, werden zij in hun verwach
tingen dat Japan, Indonesië 'zou bevrij
den van de koloniale overheersing', bit
ter teleurgesteld. Ook vormden de
nationalisten geen gesloten front.
Vervolgens worden in drie volgende
hoofdstukken het moreel van de Marine,
de Landmacht en de Luchtmacht
geschetst. Bij de Marine verkeerde het
aanvankelijke optimisme en vechtlust na
de slag in de Javazee in het tegendeel.
Hetzelfde beeld laat de situatie bij de
Landmacht zien, waarbij de val van
Singapore en het vertrek van de Britse
generaal Wavell van Java hard aankwa
men. Bij de Militaire Luchtvaart daaren
tegen bleef discipline en moreel tot het
laatst toe gehandhaafd en haar grote
inzet in de strijd wordt door
Nederlandse en buitenlandse historici
unaniem erkend.
'Nederlands-lndië 1942, Illusie en ont
goocheling' vormt een waardevolle en
lezenswaardige bijdrage tot de geschie
denis van Nederlands-lndië in het bewo
gen jaar 1942 en biedt een goed inzicht
in de in die tijd heersende gedachten,
gevoelens en verwachtingen.
Op pagina 63 wordt gerefereerd aan de
oude voorspelling van Joyoboyo 'uit de
veertiende eeuw'. Joyoboyo, aan wie
bedoelde profetie wordt toegeschreven,
leefde echter in de 12e eeuw.
Nederlands-lndië 1942, Illusie en
ontgoocheling onder redactie van
Petra Groen en Elly Touwen-
Bouwsma. SDU Uitgeverij
Koninginnegracht.
160 pag. - pb - prijs f 34,90
CHM
door Jill Stolk
Wat kunnen kinderen van Indische oor
logsgetroffenen zoal denken en voelen?
Welke invloeden kunnen de oorlogser
varingen van hun ouders hebben op hun
leven? Wie op zoek is naar antwoorden
op deze vragen moet beslist het boek
'De zwijgende vader' van Jill Stolk lezen.
Ik stel me voor dat dan gezegd wordt:
ja, precies, zo is het. Zie je wel, ik ben
niet de enige. En zo is er veel herken
ning en heeft het boek zin gehad. En
meer nog: aan alle anderen wordt ver
teld dat de Tweede Wereldoorlog in
Zuid-Oost Azië ook voor de na-oorlog-
se generatie nog lange tijd gewoed heeft,
zij het in huiselijke kring.
Wie ben ik om al die gedachten en
gevoelens van Jill Stolk en haar lotgeno
ten te beoordelen? Het zal allemaal best
zo wezen. Het enige dat ik kan doen is
hen veel sterkte wensen en hopen dat
ze ooit toch nog eens een beetje lol in
het leven mogen hebben. Het is niet niks
om een beroerde jeugd te hebben gehad
en er zijn nogal wat kinderen die niet blij
zijn geweest. Vader was een zwijgende
oorlogsgetroffene, vader was een vieze
rik, vader was een dronkaard, vader ging
er vandoor, moeder was een publieke
vrouw, vader had geen werk, moeder
ging dood, vader was dom, moeder kon
niet koken, moeder was lui, vader was
gereformeerd, moeder was ongelovig,
noem maar op.
Maar wat het boek van Jill Stolk betreft:
wat irriteert, mij tenminste, is dat zijzelf
ook geen greintje liefde en affectie, laat
staan begrip, kan opbrengen, meer nog:
wil opbrengen, voor haar zwijgende
vader. Goed: laat dat het resultaat zijn
van de afstand die hij geschapen heeft en
laat het moeilijk zijn om met warmte te
schrijven over iemand aan wie je de pest
hebt, maar als ik het boek lees, heb ik
toch liever de zwijgende vader dan de
sprekende dochter. Waarom, maar dit
terzijde, moet een mens toch altijd pra
ten. Praten, praten, praten. Vertellen.
Gooi het in het gezin, gooi het in de
groep, gooi het eruit. Maar een zwijgen,
een gebaar, een oogopslag wordt niet
begrepen, omdat men door al dat
praten doof en blind is geworden.
Een citaat tot slot uit 'De zwijgende
vader':
Druk als ik was met de verhuizing
lette ik niet goed genoeg op hem,
maar het staat me bij dat hij me aan
keek. Niet voluit, zoals later, maar
toch schuins van opzij een poging tot
oogcontact ondernemend.
"Heb je nu alles?" vroeg hij. Zei hij
dat? Of zei hij: "ga je weg?" Wat
ik zei weet ik nog precies. Het was
ook niet zoveel dat het een belasting
voor het geheugen betekende. "Ja",
zei ik. En ik stapte zonder meer in en
zei: "Dag," En hij zei ook: "dag." De
taxi reed weg en ik verrekte het
om achterom te kijken en te
zwaaien."
RB
De zwijgende vader. Jill Stolk. Uitg.
Nijgh Van Ditmar. 160 pag.,
paperback, prijs f26,90
38
